1950’li yılların başları. Düzce. Şimdi her ikisi de rahmetli olan babam Hapi Yusuf Mahmud ve küçük amcam Hapi Hafız Kemal’le tarladayız. Ceviz ağacı gölgesinde bir dinlenme anı. Babam küçük kardeşini sınıyor:
***
– Atalarımızın adlarını sayabilecek misin?
– Kerak, Cusuf, Vojban (Ожъубан/ yağmur yağması, rahmet ), Ĺepşuk (Лъэпшъыкъу), Bekir.
Ĺepşuk Kafkasya bozulunca (Къафкъасиер къызэукъом) Türkiye’ye gelen dedesi, Bekir ise babası.
– Peki, Kafkasya’da güneş tutulunca ne olmuştu?
– Güpe gündüz, ortalık karanlığa gömülmüştü, gece olduğunu sanan kurtlar sürülere saldırmıştı. Her taraf tüfek sesleri ile çınlıyormuş. Bu durum büyük bir olay olmuştu.
***
– Ailemizin Kafkasya’daki durumu nasıldı?
Parlak tüylü Thağapş keçisi (http://cherkessia.net/author_article_detail.php?article_id=3590)
– Ailemiz yörenin en zengin ailesiymiş. Başkalarının dört ayaklı, bizimse on iki ayaklı mısır ambarımız (тыуы) varmış.
– Ailemiz niye buraya göç etti?
– Ailemiz yargı işlerine bakıyor, işkence ve kötü muamelede bulunan Rus askerlerini de yargılıyor, bunlara değişik cezalar veriliyormuş. Bu nedenle ailemiz Rus komutanlığının aradığı, yakalamak istediği ve cezalandıracağı ailelerden biriymiş. Bu nedenle, Rus askerleri henüz yöremize gelmeden, Türkiye’ye gitmek üzere gemiye binmişler.
– Peki ailenin bütün bireyleri gemiye binebilmişler mi?
– Hayır, savaşta gözleri kör olan bir kardeş varmış, o kardeş gemiye binmeyi kabul etmemiş. Çünkü karısı ve küçük çocuğu Ruslar tarafından kaçırılmıştı.
– Peki büyük amcamız (тятэ п1ашъэ иш) ne demişti?
– Hepiniz tamam mısınız, sağ salim gemiye bindiniz mi, diye bağırdı, “Tamam, hepimiz gemiye bindik, sen de gel!” yanıtını alınca, el sallamış, tabancasını şakağına dayayıp tetiği çekmiş.
III
– Peki, büyük amcamızın köy baskınında Ruslar tarafından kaçırılan karısı ve çocuğu ne oldu?
– Anne tutsaklarla birlikte Kuban bölgesine (Rus yönetiminde idi – hcy) götürüldü, orada bir Kabartay beyine (пщы) boğaz tokluğuna hizmetçi (пщыл1ы) olarak verildi. Anne, çocuğunun aç bırakılacağını bildiğinden, sabahları erkenden çocuğunu süt sağımına beraberinde götürüyor, orada gizlice çiğ süt içirerek besliyormuş. Delikanlı büyümüş, güçlü ve yakışıklı biri olmuş, adı Hapi Mus (Хьапый Мус) idi. Ölmeden önce annesi amcalarının Türkiye’ye göç etmiş olduklarını, gidip onları bulmasını söylemiş.
Türkiye’ye gelmiş, araya araya bizi buldu ve köye yerleşti. Hükümet kendisine 6 dönümlük “halıye” (хьалие/ boş arazi) denilen hazine arazisini verdi. Komşu Şapsığ köyden (şimdi- Arapçiftliği mahallesi) Devletkeri’nin kız kardeşi ile evlendi, karısıyla sık sık kavga ediyor, onu dövüyormuş, bu yüzden pusu kuran Devletkeri tarafından gürebe ile başı kesilerek halıyede öldürüldü. Babam davasını mahkemede takip etti ve Devletkeri’nin cezalandırılmasını sağladı. Mus’un davasını takip ettiği için, halıye, ondan babamıza miras kaldı.
IV
– Köydeki ihtiyar Rus’u ve ne yaptığını duymuş muydun?
– Evet.Thağapş‘ta(*)(Тхьагъапшъ) yıllar önce tutsak alınmış, kendisine köyden biriymiş gibi davranılan yaşlı bir Rus varmış. Bir gün Rus birlikleri denizden çıkartma yapmış, vadi boyunca köye doğru ilerliyorlardı. Ellerinde top vardı. Vadi (**) boyunca ilerlemeleri sürüyor, topları olduğu için de Adıgeler onları durduramıyorlardı. Köyümüzde de bir topumuz vardı ama ihtiyar Rus topun kamasına kurşun döküp kaçmıştı. Kendisine iyi davranıldığından böyle bir şey yapabileceği akla gelmemişti…
Köyde kamaya dökülmüş kurşunu temizlemeyi bilen bir usta da yoktu ve Rus ilerleyişi durdurulamıyordu. Hemen komşu köylerden birinden bir usta bulundu, top temizlendi, ilerlemekte olan Rus askerlerinin hepsi topa tutularak öldürüldü. Bir tekinin bile kaçmasına fırsat verilmemiş.
Yerde yatan ölüler arasında o yaşlı Rus ihtiyarcığı da varmış.
———–
(*) – Thağapş – Şimdiki Kafkasya’da, Şapsığ’da Psışu Irmağı (Псыш1у/ İyi Irmak) vadisinde Ş’açe’ye (Шъачэ;Soçi) bağlı bir köy. Eski Thağapş’ın yeri, şimdiki Thağapş’tan farklı olabilir. – hcy
(**) – Vadi- Söz konusu vadi, şimdiki Psışu (Rusça: Psezuapse) ırmağı vadisi olabilir. 1992 yılındaki Kafkasya gezimde Thağapş’da ve Psışuape’de (Lazarevsk) yaşayan akrabalarımı yeniden buldum, ailenin, çocuklarını okutmuş, akıllı ve bilge babası Hapi Kımkerıy (Хьапый Къымчэрый ) ile tanışmış, bilge söyleşisine tanık olmuştum. Kımkerıy, dedesinin ve ninesinin Ruslar tarafından tutsak alınıp Kuban bölgesine götürüldüklerini, orada Adıge asıllı bir Rus subayının yardımıyla, dede ve ninesinin buluştuklarını, çok sonraları Kuban bölgesinden Thağapş’a geri döndüklerini anlatmıştı. 2007 yılı sonunda Şapsığ Toplumsal Parlamentosu- Adıge Khase Başkanı Çaçuh Mecid’den (К1ак1ыхъу Мэджыд), adeta bir bilge çınar olan Hapi Kımkerıy’ın vefat ettiğini derin bir üzüntüyle öğrendim, Allah rahmet eylesin, toprağı bol olsun. – hcy