Adıgey Rusya’nın Güney okrugu (bölgesi) içinde yer alan en küçük federe birimdir, buna karşın Adıgey zengin bir kültürel miras bırakmıştır. Bu kültürel mirası ortaya koyma ve koruma görevi Adıge Cumhuriyeti hükümeti ilgili dairesinindir (ГъэIорышIапI). İlgili daire görevlileri, özellikle bölüm başkanı Ṡıpıne Rustem ile geçtiğimiz yıl yapılan çalışmalar konusunda bir söyleşide bulunduk.
– Rustem, sahip olduğumuz kültürel miras miktarı her yıl düzenli artıyor, şu an kültürel yapıt varlımız ne durumda, miktar olarak da ne düzeyde?
– 2023 yılı başında 4163 tarihi ve kültürel yapıtımız vardı, bu sayı içinde 3861 yapıt kişiler ve arkeologlar tarafından bulundu. Bunların 86’sı federal, 216’sı da yöresel anlamda önem taşıyor. Devlet kayıt listesine (- tabiat ve tarihi varlıkları koruma listesine-) alınan, kaydı yapılan yapıt sayısı ise 300 kadardır.
– Yöresel (Adıgey ile sınırlı) önem taşıyan yapıtları koruma ve restore etme işleri ne düzeyde yürüyor?
– Elimizden geldiğince restore etmeye çalışıyoruz. Geçtiğimiz yıl uzmanlarımız 81 inceleme toplantısı yaptılar, bir sözleşme de imzaladılar. İki kültürel yapıtın dağılma (tahrip olma) noktasında olduğu saptandı, bu iki yapıt Ğobekuaye köyünde Kültür Evi yakınındaki V. İ. Lenin anıtı ve Novosvobodnaya köyünde (Maykop rayonu) bulunan “kardeşlik mezarlığıdır”. Tahribat kişilerden değil, rüzgârdan yıkılan ağaçların devrilmeleri nedeniyle meydana geldi.
İlk anıt hemen yerli yerine oturtuldu. Maykop rayonu yönetiminden aldığımız bilgiye göre de “Ortak Mezar” denilen yığma mezarın yeniden onarılması, yürürlükteki “2019 – 2024 yılları arasında anayurdu savunanlar” adlı federal program kapsamında ele alınacaktır. Bunun için gerekli işlemler yapılıyor.
– Yöresel anlamda önem taşıyan yapıtlar içinde, öncelikli olarak tarihsel ve kültürel değeri olanlar çok sayıda mıdır, bu yapıtlar neye benziyorlar?
– Bunlar arasında 1908 yılında Maykop’ta inşa edilen kaplıca ile 1910 yılında açılan ilkokul (şimdi Tıp Okulu) binalarına öncelik verdik. Bunları ayakta tutmayı sağlayacak proje ve evraklari hazırlama işiyle uğraşıyoruz.
Adıgey’in kültürel mirasını koruma konulu görevler karşımızda duruyor. Negume Şore büstü (- ilk Adıge tarihçi- ), Şevgen Musa anıtı (-devrim kahramanı-), V.İ. Lenin anıtı Cace (Giaginsk) beldesinde, Maykop Oteli (haçeş), Kaplanovların evi, Subay Evi, Zinkovetskiylerin ailesi ve diğer yapıları yenilemek istiyoruz.
– Yeni bulunan yapıtları kimler değerlendiriyor, bu gibi çalışmaları yapacak uzmanlarınız var mı?
– Uzman eksiğimiz var. Adıge devlet üniversitesi ile Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi’nde okuyan öğrencileri çağırıyor ve konuşuyoruz, onlarla beraber çalışmak istiyoruz. Ancak onlar daha kazançlı işler peşindeler. Yeni arkeolojik yapıtlar bulma konusunda aradığımız uzmanları Krasnodar’dan ve diğer kentlerden çağırıyoruz. Yine de arkeolojik ve federal önem taşıyan 28 yapıt ve yeni bulunmuş 75 yapıt üzerinde çalıştık. Bunlar arasında federal önemde “olan Kardeşlik” ve St.Michael (Aziz Mihailovskiy; 1887) dua yeri de bulunuyor.
Kültürel miras olarak 23 yapıtı devlet koruma listesine aldırmayı başardık.
– Rustem, Adıgey’i ziyarete gelen kişiler geziye Maykop’tan başlıyorlar. İlginç yerleri, anıtları ve mimari güzellikleri gösteren panoların hazırlanmaları kararı alınmıştı. İşler normal hızında yürüyor mu?
– 40 yapıtı işaret eden ve tarihçelerini anlatan levhaları yerlerine çaktık, şimdi 9 levhayı hazırlama çalışması içindeyiz. Bunların arasında “Kardeş Mezarlığı”, “Baş Kardeşlik Mezarlığı”, İkinci Dünya Savaşı’nda ölenlerin taş anıtları, vb bulunuyor.
– Çalıştığınız işi çok sayıda kişi önemsiyor ve değerli buluyor mu? Bu gibi kişilerden yardım aldığınız oluyor mu?
– Sürekli yardımı gönüllülerden, öğrencilerden, rayon yönetimleri ile belediye ve köy yönetimlerinden, sivil toplum kuruluilarından alıyoruz.
Geçtğimiz yıl Adıge Devlet Üniversitesinde “Kültürel mirasımızı koruyunuz” (Культурнэ кIэным иобъектхэр къызэтежъугъанэх) adlı bir yuvarlak masa toplantısı düzenledik, “Kültürel miras ürünlerinin durumu ve korunması” (Культурнэ кIэным иобъектхэм язытет ыкIи ахэр къызэрэбгъэгъунэщтхэм иIофыгъохэр) adlı ayrı bir toplantıyı da Adıge Cumhuriyeti Ulusal Müzesi’nde düzenledik.
Gönüllüler ile birlikte “Tahtamukay -1” adlı eski kaleyi temizledik. Kültürel mirasımıza ilişkin haberleri ve taşıdıkları tarihsel önemi internette, sosyal ağlarda ve gazetelerde yayımlıyoruz.
-Teşekkür ederim.
Şavko Aslanguaş.
Adıge mak, 31 Mart 2023