Anadilimizin Şimdiki Durumu

14 Mart, Adıge eğtimci ve bilim insanı Bersey Vımar’ın, 171 yıl önce Tiflis’te Arap harfleriyle ilk Adıgece okuma kitabını yayımladığı gün. O güne değin Adıgece sadece bir konuşma diliydi, kitap Adıgece yazı yazma ve okuma sürecinin çıkış yeri oldu. Bugün için Adıgece okuma ve yazma yaşayan bir gerçek olmuştur. Bugün artık oturmuş bir Adıge edebiyat dilimiz var. İlk Adıgece kitabın yayımlandığı dönemden çok ileri bir konumdayız.

Bugün Adıgece cumhuriyetimizin resmi dili, anadilinde bir ulusal gazetemiz var, Adıgece radyo- tv yayını var, kitaplar yayımlanıyor ve okullarda okutuluyor.

Adıge Cumhuriyeti eğitim bakanlığının son verilerine göre, ilk ve orta dereceli okullarda 32,971 öğrenci Adıgece dersi alıyor. Geçtiğimiz öğretim yılına göre sayı yüzde 12 arttı. 32,971 öğrenciden 18,374’ü Adıgeceyi anadili dersi olarak okuyor, 14,597 öğrenci de resmi dil kategorisinden Adıgece ders alıyor (1).

Cumhuriyetimiz artık Adıgece öğretmeni sıkıntısı çekmiyor. Toplam 296 Adıgece öğretmenimiz var ve okullarda ders veriyor. Sayıya, hazırlık sınıflarında Adıgece okutan öğretmenler de dahildir. Bu öğretmenler özel eğitimden geçmiş ve uzmanlık eğitimi almış kişiler.

Anadilini öğreten öğretmenlere destek anlamında devlet “En iyi anadili ve edebiyat öğretmeni” yarışmaları düzenliyor. Geçtiğimiz yıldan beri anadilinin öğretildiği anaokulu ve çocuk yuvalarının bakıcı ve eğitmenleri de yarışmalara katılma hakkını elde etmiş bulunuyorlar.

Bakanlık Adıgece ders kitaplarını sürekli yeniliyor, AC eğitim bakanlığı ile uzmanlık eğitimi veren enstitümüz okul kitaplarının hazırlanmaları ve yenilenmeleri konularında birlikte çalışıyorlar. Bu öğretim yılında Adıgece dersi veren okullara yeni basılmış 14,664 kitap dağıtıldı. Bu arada Kuban ilindeki Şhaşefıj köyü (2) ile Tuapse ve Psışope rayonu öğrencilerine de ders kitapları gönderildi.

Yeni Adıge edebiyatı ders kitapları da yazıldı ve geçtiğimiz yıl Rusya eğitim bakanlığına gönderildi. Kitaplar federal ders kitapları listesine alınırsa basılacak ve okullara gönderilecek.

Nüfus çoğunluğu Adıge olan yerleşim yerlerindeki okullarda (1 – 11 sınıflarda) haftada 3 ders saati Adıgece okutuluyor (3). Ayrıca okullarda Adıge edebiyatı dersinin yeterince işlenmesi için ek süreler de verilebiliyor.

Adıgelerin Adıgeceyi daha az konuşmaya ve kullanmaya başlamış olmaları ciddi bir sorun ve endişe kaynağı. Adıge ailelerinde, tüm aile bireyleri Adıge olup da Adıgece konuşmayanlar var (4). Soruna ilişkin değişik çözüm yolları öneriliyor. Bu bağlamda, örneğin Maykop’taki dört okulda pilot uygulama olarak bir proje deneniyor: Adıge Cumhuriyeti Gimnazyumu, N 5 Maykop Gimnazyumu, N 2 ve N 7 okulları. Bu dört okulda Adıgece ders saatlerine ilave olarak, ulusal örf, kültür ve Adıge adetlerini öğretmek için öğrencilere ek süreler sağlanıyor.

Bundan başka çocuk yuvalarında da Adıgece öğretiliyor. AC eğitim bakanlığının kararıyla 25 çocuk yuvasında Adıgece, pilot proje kapsamında öğretiliyor. Ancak sadece proje ile yetinilmemeli, Adıgece gündelik işler sırasında da kullanılmalı (5). Eksiklikleri gidermek ve çıkış yollarını göstermek için çocuk yuvalarına kılavuz kitaplar da gönderilmiş bulunuyor

Bunlardan başka, her yıl cumhuriyetimizde Adıgeceye destek amaçlı etkinlikler düzenleniyor. Adıgece ve Adıge Yazı Dili Günü bütün Adıge okullarında bir ay boyunca kutlanıyor, “Dilim – Dünyam”, “Güzel dilim – Adıge dili” adlı bilgi yarışmaları yapılıyor.

Adıge mak, 14 Mart 2024

Bilgi notları:

(1) – Anadili ve resmi dil kategorilerini, bu ikisi arasındaki farkı bilemiyoruz, – hcy

(2) – Krasnodar Kray’ın Uspensk rayonundaki Şhaşefıj köyü dışında iki Besni köyü daha var. Onlar hangi dilde öğrenim görüyorlar? Bilemiyoruz, – hcy

(3) – Daha önceki bakanlık açıklamalarına göre Adıgece ilkokulda (1 – 4 sınıflarda) haftada 3 ders saati, ortaokulda da (5 – 9 sınıflarda) 2 ders saati okutulacak, liselerden ise (10 – 11 sınıflardan) kaldırılacak denmişti. Şimdi kısmi bir iyileştirme mi yapılmış ya da eski sistem sürüyor mu, yine bilemiyoruz, – hcy

(4) – Ailelerde Rusça konuşmanın yeğlenmekte olması, Türkiye ve Arap ülkelerindeki durumu andırıyor ve asimilasyon sürecinin ilerlemiş olduğunu gösteriyor. Önce yaygın olan dil (Rusça) yeğlenmeye başlanıyor, ardından utanma duygusu ortadan kalkıyor. Önceleri Adıgeler arasında başka bir dilde konuşmak çok ayıp karşılanıyor, Adıgece soran birine Türkçe yanıt vermek yadırganıyor, eleştiri konusu oluyordu. Bu olumsuz gelişme karşısında, maalesef, Adıge Hükümeti ile diğer Rusya cumhuriyetleri hükümetlerinin önlem alma erkleri kalmadı gibi, Adıgeceye 12 Mart 1971 askeri faşizmi ve korku son darbeyi indirmişti. – hcy

(5) – Çocuk yuvalarında daha çok, Adıgece değil Rusça konuşmayı yeğleyen bakıcıların görevlendirildiği anlaşılıyor. Çocuk yuvalarında anadili sevgisi olan görevlilere iş verilmeli. Rus dilini öğrenme konusunda sorun yok, herkes zaten Rusça biliyor, sorun Adıgeceyi öğrenmek.  Anadili sevgisi olan kişiler çocuk yuvalarına atanmalı ve öyleleri ödüllendirilmeli, asıl saygı onlara gösterilmelidir. Daha önceleri de yazmıştık, “Mı sivnıku ṡık’ur ğešeğonı, bo uş, zı adıgabze guşıe kıximığahev vırısıbze meguşıe” (Bu oğulcuğum bir harika, çok akıllı, tek bir Adıgece sözcük katmadan Rusça konuşuyor) diye övünen çocuk anneleri çoğaldıkça çözüm olmaz. Başka çıkış yolları aransa iyi olacaktır, – hcy