Büyük Bir Adıge Aydını ve Devlet Adamı Sihu Seferbıy

Adıge ülkesinde Sovyet iktidarının kurulmasında etkin çalışmalarda bulunmuş olanlardan biri de aydınlanmacı dönem önderi Sihu Seferbıy (Siyuh Seferbiy)’dir.

Ekim devrimi öncesinde, 1913 yılından başlayarak, Rusya’da yaşayan önde özgürlük savaşçıları arasında adı duyulan biriydi, en çok da, “Musulmanskaya gazeta”da (Müslüman Gazetesi) Kafkasya’daki küçük ulusların haklarını savunma doğrultulu yazılarıyla tanınıyordu.

“Yeryüzünde beliren her türlü yıkım ve her türlü kötülükle karşılaşsak bile, kendimizde güç ve cesaret buluyor, daha iyiye yönelmek, insanın insana düşman olmayacağı günlerin geleceğine inanarak yaşamalıyız. Bu amaç doğrultusunda çalışmalıyız, ülkemizin gelişmesi ve daha iyi bir yaşam için bunu yapmalıyız”.

Bu sözleri Adıge aydını, toplumcu ve devlet adamı Sihu Seferbıy 1916’da yazmıştı. Bu sözler güncelliğini hala koruyor. Geleceği görüyor gibiydi.

Çok geçmeden Seferbıy gibi yeni demokratik düşünceli kişiler ve Adıge aydınlarının sesleri “bir kasırga” gibi Rusya’ya yayıldı, aydınlar kendilerini sosyo-politik sorunların merkezinde buldular.

Sihu Seferbıy 1917 şubat devrimi sonrasında Adıgey ve Kuban ilindeki toplumsal ve politik çalışmalara katıldı. Rusya başkenti St. Petersburg’da gerçekleşen olaylar Sihu Seferbıy ve Adıge aydınları açısında önem taşıyordu. Kısa bir süre içinde bir bilinçlenme oluştu, toplantılar, kongreler düzenlenmeye başlandı. Kuban ilindeki Adıge önderler demokratik gelişmeleri destekliyorlardı. Bu kişiler en çok, Rusya’daki küçük ulusların hakları, özellikle de ulusal kültürel özerklik (лъэпкъ культурнэ автономие) isteyen yörelerle ilgileniyorlardı. O sıralar Kuban ilindeki (oblast) güçler ikiye ayrılmaya, bölünmeye başlamıştı, Kazaklarla Adıgeler arasında anlaşmazlıklar baş göstermişti. Sayıları 80 binden çok olmayan Adıgelerin geleceği tehlikeye düşebilecekti. Rusya iç savaşı en çok bu yörede  kanlı geçmişti.

Kuban yöresi Dağlılarının 1917 yılında Hakurınehable köyündeki toplantısını Sihu Seferbıy düzenlemiş, toplantıda sekreterlik görevini üstlenmişti. Toplantıda yapılan konuşmalara ve alınan kararlara ilişkin belgeler 20 yıl sonra, 1937’da yayınlandı. Belgeler tarihi anlamda çok değerlidir . Çünkü olayları bizzat yaşamış bir öncü kişinin tuttuğu tutanakları okuyoruz. O sıralar çalkantılı günler yaşanıyordu. Devrim sonrası dönemde toplumsal ve politik yaşamda anlaşmazlıklar ortaya çıkmış, Adıgeler, en çok da önde gelen kişiler arasında uyuşmazlıklar (çekişmeler) belirmişti. Bütün bunlar kongrede açığa çıkmıştı. Kongre Dağlıların Kuban ili (oblast) hükümetinde ve meclisinde temsil edilmelerini istiyordu. O dönemde, 1918’de Sihu Seferbıy Adıge aydınlarınca güvenilen ve meclise (Rada’ya) seçilen biriydi. İç savaş sırasında S.Sihu; A.Bjaşşo, İ.Tsey, M. Hateğoğur, K.C.Şeh ve diğerleri ile birlikte Dağlıların iç savaşa karışmamalarını istedi. İç savaşın sayıca az nüfuslu olan Adıgelere yıkım getireceğini, kardeşin kardeşi öldüreceğini biliyordu. O sıralar Adıge nüfusu, tahminlere göre, 80 binden çok değildi (1). Adıge ve Kabartay nüfusu için bk. Mefenef.Com, “Çerkesler: 21 Mayıs 1864’ten Günümüze… (2)” başlıklı yazı.

Kuban ilinde Sovyet iktidarının kurulması üzerine Sihu Seferbıy ilk günden başlayarak çalışmalara katıldı. Devrimci Ordu Komitesi’nde görev aldı, Dağlıların sorunları ile ilgilenmek üzere kurulan komiserlik (bakanlık şubesi) okunacak Adıgece sosyo-politik ve edebiyat (okuma) kitaplarını yayınlamaya başladı. Seferbıy yayın işinde başarılı çalışmalarda bulundu.

Sihu Seferbıy, Nisan 1920’de Kuban oblastı ve Karadeniz ili (gubeniya) Dağlı halkları (2) temsilcilerinin toplantısına katıldı. Toplantıda Kuban-Karadeniz devrim komitesinin Müslüman Bölümü üyeleri seçildi. Müslüman Bölümü eğitim işleri başkanlığına Sihu Seferbıy seçildi. Böylece Seferbıy Sovyet iktidarı adına idari örgütlenme işlerinde çalışmaya başladı. Dağlı Bölümü, Kuban ilinde ve Karadeniz kıyısında yaşayan Adıgelerin I. ve II. toplantılarının düzenlenmesinde, ardından Dağlı yürütme komitesinin kurulmasındaki etkili kişi Sihu Seferbıy idi. 9 mart 1921’de Krasnodar’da oluşan Dağlı yürütme komitesi başkanı da Sihu Seferbıy idi.

Sihu Seferbıy Sovyet çalışma tekniğine uyumda başarılı oldu. Derin düşünceleri, sorunlara yaratıcı yaklaşımı vardı. Sovyet (konsey) toplantılarına sık sık katılıyor, çalışma birimlerinde (IофшIэкIо президиумхэм) görev alıyor, birçok yönetim biriminin başkanlığını yapıyordu. 1 Aralık 1921’de Kuban ili ve Karadeniz kıyısı Dağlı bölge yürütme komitesi kuruldu, Ş. Hahurate, M. Hateğoğur, S. Zayem ve K. Mişuriyev ile birlikte prezidyuma (başkanlık komitesine) seçildi. Bu ve başka görevlerde çalışırken Sihu Seferbıy, Adıgelerin ayrı bir ulusal-yerel yönetimlerinin olması gerektiği yönlü büyük çalışmalar yaptı. Sorunu gittiği her yerde, resmi kurumlarda ve parti komitelerinde dile getiriyor, sadece Adıgeler için değil, Sovyet Rusyası’ndaki tüm azınlık (küçük) uluslar için özel ulusal bölgeler (лъэпкъ-чIыпIэ) oluşturulmasını istiyordu. Sorunu anlatmakla yetinmiyor, resmi yazı ve belgeler de hazırlıyordu. Belgeler arasında “Kuban-Karadeniz Yürütme Kurulu” (Кубано-Черноморскому исполкому) adına yazılmış belgeler de bulunuyor. Bu arada 1922’de Krasnodar’a gelen Sovyet bakanı (halk komiseri) Gustav Klinger’e (3) konuya ilişkin bir “muhtıra” da verdi. Klinger, Adıgeler için ayrı bir yerel yönetim kurulması konusunu görüşmek üzere Krasnodar’a gelmişti.

Adıge (Çerkes) Özerk Oblastı (хэку) kurulduğunda, Adıge yöresi (il, oblast) yürütme komitesi başkanlığına (vali) Sihu Seferbıy seçildi, ek olarak yürütme komitesi başkan yardımcılığı görevini de üstlendi. Eldeki notlardan anlaşıldığı kadarıyla, il yürütme komitesini çoğunlukla kendisi toplantıya çağırıyordu. O sıralar Sihu Seferbıy Kuban ili Dağlılarının ve Adıge Özerk İlinin bölge (окружной) ve il meclislerini topluyor ve toplantılara başkanlık ediyordu.

Sovyet Adıgey’indeki en önemli olaylardan biri 7 Aralık – 10 Aralık 1922 tarihleri arasında, Adıge (Çerkes) Özerk İli Sovyetlerinin (temsilcilerinin) Hakurınehable köyünde yapılan I. Kongresiydi. Sihu’nun toplum ve devlet adamı olarak Kuban ilinde ve Adıgey’de verdiği hizmetler dile getirildi, kongre Sihu’nun bilimsel yolculuğunun olumlu bir dönüm noktası oldu. O dönem Sihu Seferbıy özerk ilin eğitim sorunlarıyla ilgileniyordu, toplantı divanına ve başkanlığına seçildi. Toplantıya katılanlar arasında il yürütme kurulu başkanı Hahurate Şıhançerıye, il yürütme kurulu üyeleri Sihu Seferbıy ve arkadaşları, Sovyet iktidarı için mücadele vermiş birkaç kişi, Tüm Sovyetler Rusyası X. Kongresi delegeliğine seçildi. Kongre 23-27 Aralık tarihleri arasında Moskova’da yapıldı. Kongre delegeleri, ardından 30 Aralığa değin süren SSCB Sovyetlerinin I. Toplantısına da katıldılar. Delegelerden Hahurate Şıhançerıy, Sihu Seferbıy, Stepan Zayeme ve Tsey Salih’in “oy kullanma yetkileri” vardı.

Genç özerk ilin kuruluşunda ve yerli yerine oturmasında Sihu Seferbıy’ın çalışmaları büyük bir önem taşıyor. 1922 – 1926 yılları arasında Adıge il yürütme kurulunun eğitim bölümü başkanı olarak birçok başarıya imza attı, okullar, kütüphaneler, kreşler ve çocuk yuvaları açtırdı. O dönemler, Sihu Seferbıy’ın yetenekli bir örgütleyici ve sorunu derinlemesine kavramış biri olması sonucu eğitim alanında büyük bir başarı elde edildi. Sihu Seferbıy Kafkasya yörelerinde saygın bir toplum ve devlet adamı olarak tanınmıştı. Ama kendisi gibi politik ve devlet adamlarının başına gelen yıkımdan (akıbetten) kendini kurtaramadı.

Buzere Azamat.

Adıge mak, 16 Mart 2022