İki bayan öğretmen
Çocuklarımız artık Adıgece bilmiyor ve konuşmuyorlar. Bu da
ulusun en büyük üzüntüsü.
Kentler bir yana köylerde bile Adıgece konuşan çocuk sayısı günden güne azalıyor. Nedeni aile ve ortam. Bebek biraz büyüdüğünde, çocuğu oyalamak ve susturmak için eline bir telefon veriyor, çizgi film izlettiriyor. Daha önce, çocuk dede ve ninelerinin anlattıklarını dinler, televizyona bakardı. Bahçelerde, yaşıt çocuklar neşe içinde birlikte oynar ve eğlenirlerdi. Şimdi büyük, küçük herkesin elinde birer cep telefonu.
Anadilinin yok olmaması için cumhuriyetimizde yapılan çalışmalar az değildir. Ele alınan ve kısmen çözülen sorunları, AC Eğitim ve Bilim Bakanlığı eğitim uzmanı Mamıy Mariyet‘e sorduk.
– Dilimizi koruma anlamında cumhuriyetimizde çok sayıda çalışma yapılıyor, ancak öncelikle her bir bireyin dilini sevmesi, Adıge olduğu için gurur duyması gerekir. Bu son yıllarda federal örneklere uyumlu olarak, öğrencilerin zorunlu olarak (шIокI имыIэу) anadilini öğrenmeleri gerekiyor.
Bu kapsama sadece Adıge dili değil, Rusça dahil tüm anadilleri giriyor. Adıgecenin öğrenilmesi ve korunması konusunda başarılar elde ettiğimizi söyleyebilirim, çünkü, Adıgecenin bir anadili olarak öğrenilmesi içerikli program 2020 yılında federal kayıt (федеральнэ реестрэ) sistemi içine alındı. Federal Kayıt Sistemi gereği, Adıge dili (gramer) ve Adıge edebiyatı dersleri 1. sınıftan 11. sınıfa değin, tüm sınıflarda eğitim müfredatı içine alındı. Şimdi gerekli ders kitapları ile yardımcı ders gereçlerinin hazırlanmaları çalışması içindeyiz, kolay değil, birbirini destekleyici, kompleks bir çalışma yürütmemiz gerekiyor. Örneğin her bir sınıf için ayrı bir ders kitabı yetmiyor, elektronik kitaplar, öğretmenler için yardımcı-kılavuz kitaplar da (методическэ IэпыIэгъур) hazırlamamız gerekiyor. Edebiyat dersini ele alacak olursak, her yıl kitapların kapsamları ve konular genişliyor, yeni yazı ve yapıtlar edebiyata katılıyor, bunları da dikkate almamız gerekiyor. Başlangıç (ilk) sınıfları için yazı örnekleri sunan kitaplar, çizim defterlerini hazırlamamız da gerekiyor. Bir kitap yerine yazarlar üç – beş kitap yazıp bize gönderiyorlar. Seçim yapmamız gerekiyor. Bu iş için sarf edilen emek ve para az değil, – dedi Mamıy Mariyet.
Mayıs 2021’de Eğitim Bakanlığımız ile AC Meslekleri Geliştirme Eğitim Enstitüsü birlikte, “Rusya Federasyonu Halklarının Ana Dillerinin Korunması ve Geliştirilmesi Fonu” adlı ve ödüllü bir yarışmaya katıldı ve sundukları iki proje ile birinciliği elde etti. Bu başarı sayesinde cumhuriyetimize, 1-4 sınıflarda okutulacak ders kitaplarının yazılmaları için 4 milyon, 5-9 sınıflar ders kitapları yazımı için de 4 milyon ruble verildi. Artık Adıgece kitaplar “ Federal ders kitapları listesi” içine alınmış bulunuyor.
Şu sıralar ders kitaplarının yazımı konusunda Adıge Devlet Üniversitesi, Adıge Cumhuriyeti Meslekleri Geliştirme Enstitüsü, AC Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü bilim çalışanları, AC Eğitim Bakanlığı uzmanları ve önde gelen öğretmenler çalışıyorlar. Başlıca bilim insanları arasında Hamırzeko Nuriyet, Vınereko Ray, Haçemıze Mire, Ançoko Suret, Apış Fatime, Blıpeşeve Mire, Çesebej Nefset, Şevgen Temare, Şhalaho Dariko, Haçemıko Zarime, Ahmet Culeta, Şhalaho Susane, Murat Ğoşlape, Hoko Sveta, danışman Mamıy Mariyet, uzman öğretmenler Şumen Zamire, Temzeko Marine, Meretıko Temare bulunuyor.
– Şimdi asıl sorunumuz hazırlayacağımız Adıge edebiyatı ders kitaplarını federal ders kitapları listesine aldırmak, kabul ettirmek, – diyor Mariyet. – Diğer kazanımlarımız ise Adıgecenin öğretileceği Pilot okullar ve Pilot çocuk yuvalarımızdır. 2020 yılından beri dört seçilmiş okulda Adıgece anadili dersi olarak öğretiliyor. Adıge Cumhuriyeti Gimnazyumu, Maykop 2 ve 7 nolu orta okullları ile 5 nolu gimnazyum pilot okul statüsünü elde ettiler.
Bildirildiğine göre, 2022-2023 eğitim – öğretim yılında cumhuriyetimizde 29,368 öğrenci Adıgece ders alıyor. Bu da tüm öğrencilerin yüzde 48,5′i. Bu sayı içinden 18,396 öğrenci Adıgeceyi anadili dersi olarak okuyor. Adıgece derslerini okutan öğretmen sayısı da 278.
2016 yılından beri 9. sınıfı bitirenlerin Adıgeceyi inceleme ve ödev hazırlama dili olarak seçtiklerini belirtmeliyim. 2020-2021 pandemi yıllarında ödev ve tez yazılamadı. 2022’de 193 kişi Adıgeceyi seçti, 2019’a göre 20 kişi gibi bir artış söz konusu.
Adıge Cumhuriyeti Başkanının kararıyla kurulan, dilin korunması ve öğrenilmesi amaçlı Proje Ofis eliyle her bir pilot okula birer milyon ruble verildi. Bu parayla bilgisayarlar, yazıcılar, dizüstü bilgisayarlar, projektörler, interaktif beyaz tahtalar ve plazma tv’ler alındı, ayrıca dil öğreniminde yararı olan dil kabinleri (odaları) kuruldu, odaların kapılarına Rusça ve Adıgece tanıtım yazıları asıldı.
– Ana amaç ve görevimiz, öğrencilerin dili özgürce ve derinlemesine öğrenmelerini ve konuşmalarını sağlamaktır. Çocuk yuvalarını da Pilot okul projesi içine aldık, çünkü dili ne kadar erken yaşta öğretmeye başlarsak, başarı olanağı o denli artar ve kalıcı olur. 2020 yılında 15 çocuk yuvasında Adıgecenin daha derinlemesine öğretilmesi kararını aldık.
Piot okullar öğretmenlerinden bir gurup Adıgece dersi öğretmeni.
Bu pilot çocuk yuvaları Maykop, Adıgekale, Koşhable, Krasnogvardeysk, Tevçoj, Tahtamıkay ve Şevgen rayonlarına dağılmış bulunuyor. Çocuk yuvaya alınır alınmaz onu “Şui pçedıj şşu” (günüz aydın olsun) sözleriyle karşılıyor, akşama değin onunla Adıgece olarak konuşuyoruz, konuşmak da gerekiyor. Ana babalar da bize omuz verip evde bildikleri Adıge dilinde konuşmaya başlarlarsa, ortada çözülecek bir sorun kalmaz, – dedi Mamıy Mariyet.
14 Mart Adıgece ve Adıge Yazı Dili Günü nedeniyle AC Eğitim ve Bilim Bakanlığınca bütün eğitim kurumlarında değişik program ve etkinlikler düzenlendi. Mart ayında kompozisyon, şiir ve münazara yarışmaları ve başka etkinlikler düzenlendi. Öğrencilerin internete ilgi gösterdikleri dikkate alınarak sosyal ağ ve paylaşımlar çoğaltıldı.
– Çocuklarının anadilini öğrenmeleri gerektiği ana babalara kavratılmalı. Adıgecenin öğrenilmesi gereğine Adıge Cumhuriyeti Başkanı Kumpıl Murat, Başbakan K’ereşe Anzavır ile AC Eğitim ve Bilim Bakanlığı birlikte büyük bir önem ve destek veriyorlar. Dilimizi yaşatmak en önemli görev ve sorumluluklarımızdan biri, çünkü ulusun kökü, temeli dilidir. Tüm gücümüzle dilimizi yaşatmak için elimizden geleni yapıyoruz, – diyerek Mamıy Mariyer konuşmasını bitirdi.