Pşı Maruh (Prens Marıhu, Marıho), bu ad yönetmen Davır Hüseyin’in sanatsal filminin adı. İki saat süren filmin sinemalarda gösterilmesine ve izleyicilerin beğenilerinin izlenmesine başlandı. Ben de Adıgece olarak hazırlanan filmi heyecanla izledim. Ardından senayoyu yazan ve filme aldıran Adıge Cumhuriyeti’nin tanınmış gazetecisi Davır Hüseyin’le görüştüm. Adıge ulusunun zengin tarihinde kahraman sayısı az değil, ama özel olarak Maruhu’u neden seçtiğini, Maruh’a ilişkin olayları nasıl kurguladığını ve oyuncuları (artistleri) hangi kriterlere göre belirlediğini “Adıge mak” gazetesi okuyucuları adına sordum.
Yönetmenlik mesleğini (rejisörlüğü) seçme nedeni
Hüseyin çocukluğundan beri yazı yazıyordu, tarihi seviyor ve derinlemesine öğrenmek istiyordu. Yazılı kaynaklar dışında, köyü Hakurınehable’de yaşlıların ve sağ olan büyük babalarının anlattıklarını dinliyordu. İlk küçük kitabını 1999’da yayımladı, 2000 yılında Maykop’a gidip Adıge Televizyonunda çalışmaya başladı.
– Televizyonda çalışırken, “İyi bir senaryo nasıl satılır?” (Как продать хороший сценарий?) adlı kitabı ilgiyle okuyorduk, – diye anlatıyor Hüseyin. – O sıralar Derbe Timur’la birlikte çalışıyordu, o da bir yazar, her ikimiz de kitabı beğenmiştik. Kitaptaki anlatımlara göre birkaç senaryo yazmıştım, Adıgeler konusunu işleyen Reded (*) ve İnal gibi tarihi senaryolar yazdım. St. Petersburg ve Moskova’dan gelen yönetmen ve film yapımcıları ile karşılaştığım durumlar oluyordu. “Senaryomu filmleştirmenizi istiyorum, para istemiyorum” diyordum, ama senaryomun Adıgece yazldığını duyduklarında vaz geçiyorlardı.
Televizyonun değişik bölümlerinde konu konuşulmaya ve değerlendirilmeye başlandı, senaryo haber olma ötesine geçti ve anlatılan konular arasına girdi, sonunda iş belgesel film çekimine uzandı. Bu da yetmedi, sanatsal film yapmaya karar verdi. Bu aşamada daha iyi bir yönetmen olma işini de başarmaya başladı.
Pres Maruh’u niye seçti?
Pşı Maruh’dan tarihte ilginç bir kişi olarak söz ediliyor. Mısır’dan evine, Çerkesiye’ye dönüyor. Ulusuna, ulusal yaşama adapte olması zaman alıyor. İnsancıl ve yiğit biri olduğunun anlaşılması ve kabul edilmesi için tek başına cenge gidiyor. Tarihteki yeri de filmdeki canlandırılışı gibi.
– Yıllar önce, tarih bilimleri asistanı Koce Ruslanid’in monografisini okurken, Maruh üzerine birkaç paragrafla karşılaştım. Maruh karakterini çok sevdim. Filmde sunulan Maruhkarakterini monografiden almak aklıma geldi. Tarihi kişiliğine uygun diğer bilgileri ve bildiklerimi ekleyerek filmi hazırladım. Dedelerimin adlarını saklı tutarak soy ailemizin (łako) adını filme kattım, tarihi bir kahraman olan Yenemıko Yelmırz rolünü kendim (Hüseyin) oynadım, Yenemıko’nun düşmanı Źıbe ve Kunçıkopş da filmde yer alıyorlar. Ayrıca çok şaşırdığım şey, o dönemde devlet sınırlarının çizilmiş olması, izin belgesi olmadan bir sınırdan öbürüne geçilemiyordu.
Sınır muhafızları ve gümrük memurları vardı, denetim yapıyorlardı. Maruh, birçok kez bir başına onlarla çarpışarak, yaralı halde kılıç elde (düello yaparak) sınırları ve engelleri aştı. Böyle davranmanın kınanacak bir şey olduğu tarihi belgelerde yazılı değildi, ama ben kendim düşündüm ve filme uygun bir kurgu yaptım, – dedi Davır Hüseyin.
Aktörlerin seçimi ve filmin çekimi
Adıgeler bir işin başarısız sonuçlanma olasılığını düşünerek “içindekini anlatma, orta yere saçma” (Угу илъыр умыIуат) derler. Ama Hüseyin film çekmek istediğini, senaryo yazdığını çok kişiye söyledi. Durumu duyan ve öğrenenlerin kendisine destek çıkmalarını bekliyordu. Tambovsk süt fabrikasının reklam bölümü başkanı Ҭeşu Ruslan ilk yardımına gelenlerden biri.
– Bu olay 2016 yılında oldu. “Film çekmek istediğini duydum” diyerek Ruslan yanına gelmişti. “İstiyorum, ama maddi imkanım, param yok, ne yapabilirim?” diye yanıt verdim. “İmece usulü çalışacak, kampanya açacağız” diye konuya el attı Ruslan. Kendi arkadaşı, dostu ve benim de tanıdığım, Adıge yüreği olan gençler bir araya geldiler ve “Pşı Maruh” (Prens Maruh) filminin çekimine başladık, – diye anlattı Hüseyin.
Filmde rol alan kadın oyuncular için yarışma düzenledik. Rol alacak oyuncular arandığını televizyondan duyurduk, değişik yörelerden 26 aday yarışmaya katılmak için geldi. Yarışmaya Adıgece bilen Rus kızları da katıldılar. Ancak Adıgecenin diyalektlerini bilmedikleri için çoğu elendi.
Baş rolü (Avĺe Şaş) Haç’emıze Ruset, kızı Amıd rolünü de P’aţıko Marin üstlendi, başka aktrisler de var tabii. Kadın-erkek oyunculara para verilmedi.
– Filmin çekimi 2,5 yıl sürdü, filmin düzenlenmesi ve gösterime hazırlanmasını da eklediğimizde 5 yıl çalışmış olduk. Filmde toplam 42 sahne var, film çalışmalarının uzun sürmüş olması, sadece dinlenme günlerinde çekim yapmış olmamız nedeniyle, çünkü hepimiz devlet memuruyduk ve mesai günlerinde çekim yapmıyorduk. Çekime gelemeyenler olduğunda da işi erteliyorduk. İlk başlarda dizi film çekmeyi planlamıştık, çok kıt olanaklarla işe başladık. Çektiklerimizi kısa bölümler halinde You Tube’da yayımlamayı düşündük. Durumu daha sonra Avustralya’da yaşayan arkadaşım Camırze Alan’a anlattım, “sinemalarda oynatılacak uzun metrajlı bir film çekmek gerekir” dedi ve filmin çekimi için gerekli profesyonel ekipmanı satın aldı ve bize verdi. Bunun üzerine sinema filmine dönüş yaptık, – dedi Hüseyin.
Film değişik yerlerde çekildi: Adıgey, Karaçay-Çerkesya, Şapsığe, Krasnodar Kray ve onun İlski rayonu. Film izlendikçe doğamızın müthiş güzelliği göze çarpıyor.
Yardımcı olanlar
Adıge Cumhuriyeti Başkanı Kumpıl Murat filmin çekimini destekledi, elinden gelen yardımı esirgemedi.
Oyuncuların giysileri AC Ulusal Tiyatrosu ve “Nalmes” Devlet Akademik Topluluğu tarafından sağlandı. Filmde kullanılan silahların hepsi gerçek silahlar, bu silahları tanınmış eski Adıge silah koleksiyoncusu Nikolay Tverdohlebov’un kendi verdi.
– Nikolay’a ricada bulunmaya gittiğimizde, hiç ummadığımız biçimde bizi çok sıcak karşıladı. Koleksiyonundaki tabanca, tüfek, kama ve kılıçları bize verdi ve onları yıllar boyunca kullandık. Silahlar yıpranmamışlardı ve ateşlenebiliyordu, yayılan dumanları ve başka özellikleri filme ilginç bir renk kattı, – dedi Davır Hüseyin.
Atları Kumpıl Tembot verdi, onların bakım ve kullanımı da onun tarafından karşılandı. Patıko Aydemir filmde rol aldığı gibi, sahnelerin tümünü onun demirci atölyesinde çektik. Ayrıca demirci Haşhoj Arsen de bize yardımcı oldu.
Hüseyin filmde adları geçen üretici kişilerin hepsinden söz edecek durumda değiliz diyor. Ulusumuzun geleceği konusunda duyarlı olan ve yardımlarını esirgemeyen herkese teşekkür ediyor.
Son söz
XIX. yüzyıl Çerkesya’sının durumu ve olanakları yapımcı tarafından başarıyla ortaya kondu ve sunuldu. Adıge geleneksel yaşamı ve ilişkileri, sefere çıkma, tek başına savaşma, kız kaldırma (pşaşe hın, zorla kapma), ç’apşe (**), bey (pşı) – köylü (fekoł) ilişkisi filmde başarılı biçimde sergilendi. Ayrıca anlamlı birçok Adıge atasözü de yerinde kullanıldı. Ben şahsen filmi beğendim, ancak Pşı Maruh ve eşi Şaş’a ilişkin sahnelerin daha geniş ve daha ayrıntılı sunulacağını umuyordum. Hüseyin’in ulusumuzun güzel geleneğini, kültürünü ve tarihini tanıtacak ve anlatacak nice yeni filmler çekme olanağı elde etmesini dileriz!
Aşıne Susan.
(*) – Reded için bk. “Reded. Bin Yıldan Beri Unutulmayan Bir Yiğit”, Mefenef.Com.
(**) – Ç’apşe (кIапщэ) – Kemikleri kırılan hastayı, kemikleri birbirine kaynayıncaya değin uyutmama biçiminde uygulanan bir tedavi yöntemi. Eğlence düzenlenerek yaralının uyumaması sağlanır, uyuyarak kırık kemiğini yeniden zedelemesi önlenirdi – hcy
Adıge mak, 22 Eylül 2022