1920 – 1930’lu yıllarda Adıge köylerinin kültürel yaşamı
Köy yaşamında değişiklikler olması için kültürün geliştirilmesi ya da kültürel bir kalkınma gerekiyordu. Okuma yazma bilmeden ve bunun maddi temelini atmadan Adıgeler adına mutlu bir gelecek söz konusu olamazdı.
1920’li yıllarda ana sorun barışçı bir kültürel çalışmanın düzenlenmesi sorunuydu. Sovyet iktidarının ilk yıllarında halk eğitimi genç Sovyet cumhuriyetlerinin üçüncü sorunuydu, ilk ve ikinci sorunlar ülkeyi koruma ve sosyal bir düzen (sistem) yerleştirme sorunuydu. Ana görev kitlelere okuma yazma öğretmekti.
1919 Aralık ayında, devrime karşı olanlara ve dış ülkelerin müdahalelerine karşı verilen savaş döneminde, “Rusya yurttaşlarına okuma yazma öğretilmesi” konulu bir hükümet kararnamesi yayımlanmıştı. Kararname ile, 8 ile 50 yaş arası yurttaşlar için okuma yazma öğrenme zorunluluğu getirilmişti.
Bu amaçla “Bilgisizliği [cehaleti] yenme” adlı bir Rusya toplum örgütü kuruldu, başına M. İ. Kalinin getirildi. Bu örgütün alt birimleri cumhuriyetlerde ve illerde kuruldu. Başlatılan çok sayıda ekonomik ve politik çalışma birçok yönden bu örgütle ilişkiliydi. Devlet bu politikayı izlemeye başlayınca, ulusal rayonlardaki (ilçelerdeki) toprak emekçilerinin kültürel yaşamının da kalkındırılması sorunu gündeme geldi. Bu görev iç savaş sonrasının yokluk, kıtlık ve dondurucu kış dönemine rast geldi. Adıgey, ulusal eğitimin en erken bir tarihte başarı kaydettiği yerlerden biri oldu.
Okullar sırasıyla Koşhabl (1920’de erkek öğrenciler için tek sınıflı okul), Penejıkuaye (tek sınıflı okul), Şıncıy ve Fedz köylerinde açıldı (bu iki köyde de birer sınıflık iki okul açıldı).
İl yürütme komitesi (-Adıgey Valiliği-) köylülerin okul yapımına destek vermelerini istedi. Karar Şıncıye, Lahşıkuaye, Hakutınehable ve Mamhığe köylerinde hemen uygulamaya kondu. 1920 yılı sonunda Adıge ilinde 30 okul ve bu okullarda okuyan 2700 öğrenci vardı. 1920 – 1923 yıllarında Adıgey’de tek yıllık ortaokullarda 508 öğrenci okuyordu.
Köy okullarında ulusal edebiyata gereksinim duyuluyordu. Çerkesçe yazılmış kitaplar ancak öğretim yılı sonuna yetişebilmişti. Bu nedenle o yıl öğrenciler bu kitaplardan yararlanamadılar. Rusça yazılmış okuma kitapları vardı, ama Çerkes öğrenciler bu kitaplardaki yazıları anlayamıyorlardı.
Sonunda ulusal edebiyat kitapları [- Çerkesçe yazılmış kitaplar-] yeterince okullara ulaştırıldı. İlkokul birinci ve ikinci sınıflar için okuma kitapları yayımlandı. Kuzey Kafkasya Dağlı uluslarının eğitim sorunlarının ele alınması amacıyla 11 – 13 Temmuz 1923’te Pyatigorsk’ta yapılan toplantıda alınan kararların yararı görüldü.
Adıge ulusu gelişme, ileriye yönelik adımlar atma ve eğitim olanağına kavuşma özlemi içindeydi. Halk eğitimi için Dağlı bölge departmanları yeniden kurulunca, yazı ve okuma alıştırma kitapları daha hızlı yayımlanır oldu. İlk önce Sihu Seferbıy’ın hazırladığı Çerkesçe Okuma Kitabı yayımlandı (Sihu Seferbıy için bk. – https://mefenef.com/buyuk-bir-adige-aydini-ve-devlet…).
Sihu Seferbıy Sovyet yaşamının Adıgey ve Kuban oblastında oturtulması konusunda etkili çalışmalar yürüttü. Yürütme komitelerinin değişik şubelerinde ve komisyonlarında çalıştı, bazen de komitelere başkanlık etti. Sihu Seferbıy’ın yanında Adıge ulusal kültür ve sanatıınn kurucu öncüleri, yazar ve oyun yazarı Śey İbrahim, ilk ulusal tarih müzesi kurucusu Navırze İbrahim de vardı.
Śey İbrahim ile Sihu Seferbıy, ulusal duyarlığı olan kişiler idiler, yazılarında Dağlıların (Çerkes-Adıgelerin) okuma yazma öğrenmeleri çağrısında bulunuyorlardı. Toplumu uyandırmak için St. Petersburg’da yayımlanan “Müslümanların Gazetesine” yazılar gönderiyorlardı. Ulusun okuma yazma öğrenmesi, Rusça ve Adıgece eğitim-öğretim görmesi, eğitimde kız ve erkek çocukların eşitliği, köylerde okullar açılması gibi dileklerde bulunuyorlardı.
Adıge Özerk İli’nde daha derinlemesine ve daha yaygın bir eğitim için gerekli okullar yoktu, bu nedenle gençler Rusya’nın değişik kentlerindeki okullarda okuyorlardı. Adıgey’den okuma amacıyla başka kentlere gitmiş 163 öğrencinin 121’i Adıge idi. Okullardaki eğitim araçlarını satın almak için 1922-1923 eğitim-öğretim yılında devlet bütçesinden Adıgey’in eğitim dairesine 5,758 ruble gönderildi. Para, 1924-1925’te 218,650 rubleye çıkarıldı. Adıge Özerk İli bütçesi 627,884 ruble idi, bu durumda bütçenin yüzde 39,6’sı eğitime ayrılmıştı.
1913 yılında Penejıkuaye köyü okulu kız öğrencileri ve öğretmenleri. Sarıklı öğretmen Düzceli Xıdzel İbrahim.
Adıgey’de okuma yazma seferberliği 1923 yılında başlatıldı. Ekim devriminin 10. yılı olan 1927’ye değin, 14-30 yaş arası 28,758 kişiye okuma yazma öğretilmesi hedeflendi. Devlet bütçesinden verilen para okuma yazma öğretme, küçük çocukların beslenmesi, öğretmenlerin mesleki eğitimi ve maaşları için kullanıldı. 1925 yılında Adıgey’deki öğretmen maaşı Rusya’daki ortalama öğretmen maaşından 9 ruble daha fazlaydı. 1924 yılında evde eğitim veren okul sayısı 24 idi, 1925’te sayı 68’e ulaştı.
Okuma yazma öğretme seferberliğinin esasları 1923 yılında Rostov’da yapılan Kafkas Halkları Konferansı’nda (общекавказскэ конференцие) belirlendi. Konferans kararları Kafkas uluslarını geliştirme ve okuma yazma öğretme konularına yönelikti.
Okuma yazma öğretme merkezleri Kabıhable, Vılape, Fedz, Ademıye, Mamhığe ve Ĺevstenhable köylerinde açıldı. Bu konuda “Cehaletle mücadele” adlı toplumsal örgütün büyük yararı görüldü.
Okuma yazma öğretme merkezlerinin (ликпункт) sayısı giderek arttı. Sayı 1923’te 55 idi, 1927’de 71 oldu. 1923-1924’te kadınlar için okuma yazma öğretme merkezleri yoktu, 1927’de 154 kadına okuma yazma öğretilmekteydi. 1925-1926’da yetişkin nüfus için zorunlu okuma yazma kursları açıldı.
1914’te Adıgey’de 12 okul vardı, 1925’te sayı 106 oldu. 1926-1927’de okul sayısı yüzde 20 artışla 118 oldu, öğrenci sayısı da yüzde 33 artışla 9000 oldu. Yine de okul çağındaki çocukların sadece yüzde 40 kadarı okula gidiyordu.
Adıgey’de okul bulmak zordu, eğitim verilen binalar eskimişti ve çok az öğrenciye hizmet verebiliyordu. 88 okul içinden 50 okulun kendi binası vardı, işe yarayacak olanı da 20 bina idi.
Rayon halkının kendi okul binalarını para toplayarak kendilerinin inşa ettikleri durumlar da görülebiliyordu, köylüler okul binalarını kendi olanaklarıyla yeniliyor, kışlık yakacağı öncesinden stokluyor, köylülerden toplanan paralarla okul bahçelerini çitle çeviriyorlardı.
Ocak 1921’de Adıgey’de iç savaşta ana babasını yitirmiş, yetim ve öksüz kalmış çocuklar için yeni okullar açıldı. Bu okulların toplam öğrenci kapasitesi 300 idi. Sakat kalmış çocuklar için de Anapa’da 284 mevcutlu bir okul açıldı, 284 öğrenci içinde 142 Adıge ve 42 de Rus öğrenci vardı.
Yoksul köylü ailelerinin çocukları için de bir çözüm yolu bulundu. Bu çocuklar öksüz çocukların okutulduğu okullara alınıyordu, çocuklar okul dışı akrabaları ya da koruyucu ailelerin yanında kalıyorlardı.
1925’te ulusal okullarda çalışacak kişileri eğitmek üzere Krasnodar’da öğretmen okulu açıldı. Yoksul Çerkes ailelerinden toplanan 47 öğrenci bu okulda okuyordu. Preobrajenski rayonunda da bir tarım okulu (ziraat mektebi) vardı.
Çocuklara eksiksiz bir eğitim sunmak için öksüz çocukların barınacağı konutlar da inşa ediliyordu. Adıgey’de bu gibi üç konut vardı. Bu evlerde bakılan çocukların 60 kadarı Adıge idi, bunlar ana baba ve akrabaları olmayan kimsesiz çocuklardı. Çocuğun kimsesiz olarak sokağa bırakılmasına Adıgeler izin vermiyorlardı. Bu gibi çocuklar ya akrabalarına veriliyor ya da onlara bakacak aileler bulunuyordu.
Öğretmen görevlendirmelerinde birçok hatalar yapılmıştı. Çoğu kişi anadilinde eğitim verecek düzeyde, yeterlilikte değildi. 1927 yılında tüm okullardaki Adıge öğretmen sayısı 77, oranı da yüzde 26,7 idi. Sadece 8 Adıge kadın öğretmen vardı. Adıge Bürosunun kararıyla 1925’te Krasnodar’da açılan öğretmen okulu (teknikum) Adıgey’in eğitim kadrosunun olşturulmasında temel dayanak oldu. Okullar köylerin özelliklerini dikkate alma konusunda da yeterli değildiler, yine de hizmetleri gözle görülür ölçüde verimli oldu.
Yemţıĺ Raziyet.
Bilim insanı.
Adıge mak, 31 Mart 2022