Şapsığe yöresi Psışuape ilçesi Adıge Ulusal Kültür Merkezi, sanatı geliştirme anlamında katkıları bulunan sanatçıları tanıtma içerikli bir kitap yayınlama kararı aldı.
Girişim Kültür Merkezi Başkanı Heşh Ruslan’ın (Хэшх Руслъан) öncülüğünde başlatıldı.
Kitap, tarihsel önemi olan haber, resim ve fotoğrafları, radyo ve televizyon yayınlarını ve gazete yazılarını içerecek.
Şehekeyışho (Bolşoy Kiçmay) köyünde büyüdü
Hurme Ramazan Şapsığe yöresinin Şehekeyışho köyünde (1) doğmuş ve büyümüştür.
Akrabaları ve arkadaşları Ramazan’ın sanata yatkın yanını erkenden kavradılar.
O dönemler akordiyon ustası olmak için diğer ustaları taklit etmekten başka bir çıkar yol yoktu.
Müzik okulu ve eğitimi gibi şeyler yoktu. Hurme Ramazan da ustalara bakarak çalgı çalmaya çalışanlardan biriydi.
Duyduğu akordeon sesini hemen kapıyordu. Düğünlerde, akşam eğlentilerinde görev alarak yeteneğini geliştirmeye çalışıyordu.
Hacıko köyünden (2) Şaguc Mahmud (Шагудж Мыхьамодэ) ünlü bir pşınave (akordiyonist) idi.
Şehekey köylü Hurme Ramazan, Tutarışe Aslan, Nıbe Ramazan da usta pşınavelerden idiler.
Bu kişiler festivallere, konserlere ve buralardaki yarışmalara katılacak düzeylere ulaşmışlardı.
Adıge mızıkası ortalığı çınlatıyor
Şapsığe yöresi (3) “Adıge Xase’si” ile Psışuape ilçesi Adıge Ulusal Kültür Merkezi, 2005 yılında Hurme Ramazan’ın anısına bir anma gecesi düzenledi.
Adıge mızıkasının sesine özlem duyanlar o gece kültür merkezinde toplandı.
Hurme Ramazan’ın yaratıcı yeteneğine ve yaşamına ilişkin anı toplantısına çok sayıda pşınave gelmişti.
Topluluk pşınavelerin coşkulu yarışmasını ilgiyle izlemişti.
Savaşa katıldı
Hurme Ramazan İkinci Dünya Savaşına katılmış biri. Faşist Alman birliklerinin saldırıları karşısında R. Hurme yerinde duramadı. 1942 yılında gönüllü olarak askere yazıldı.
Nart genci Kuban yöresinin kurtuluşu için çarpıştı.
Polonya, Romanya ve Çekoslovakya’nın Nazi işgalinden kurtarılması harekatlarına katıldı.
Tüfekçi alayı içinde Oder Nehrini geçen yiğit askerlerimizden biri oldu.
Hurme Ramazan çok sayıda ulustan askerlerin el birliği içinde Almanya ordularını silip süpürdüğünü görme mutluluğu içindeydi.
Ramazan için toprağı, ülkesi uğruna savaşmak ve barışçı yaşamı korumak ana görevlerden biriydi.
Savaşta yaratıcılığın büyük bir öneminin bulunduğunun, bu genç Adıge asker de ayırtında idi.
Oyuncular, yazarlar, sanatçılar, diğer mesleklerden askerlerin hep birlikte faşistlere karşı çarpışmış olmalarına Hurme Ramazan büyük bir önem ve anlam yüklüyordu.
Yaratıcılık, zaferi yakınlaştırıyordu, Hurme Ramazan da, savaşın ülkede yaşayan ulusları birbirine yakınlaştırmış olduğunu belirterek konuşmasına son veriyordu.
Pşınavelerin, diğer müzisyenlerle birlikte savaş ateşinin içinde ilerledikleri o günleri sık sık anımsardı.
Eve dönüyor
Ordularımız faşist yağmacıları yerle bir ettiler, Hurme Ramazan da evine döndü.
Yiğitliğini kanıtlayan nişanlar ve madalyalarla geri döndü.
Yara izleri, barut yanıkları taşır halde bu yiğit askerimiz barışçı yaşama katılmak üzere köyüne dönmüştü.
Değerli bir hediye alıyor
Küçüklüğünden beri mızıka (pşıne) üzerine çalışan Hurme Ramazan’ın anımsadığı anılar içinde ilginç olanları da bulunuyor.
Örneğin, Adıgey’in Afıpsıpe köyünden ünlü pşınave Camırze İbrahim kendi pşınesini Hurme Ramazan’a hediye etmişti.
İvan Stolbov Kursk’ta oturuyordu, akrabaları ise Şapsığe yöresinde yaşıyordu.
İvan Stolbov usta bir enstrüman yapımcısıydı, yaptığı enstrümanlardan bazılarını Hurme Ramazan’a, bazılarını Soçililere, bazılarını da Tuapse ilçesinde doğmuş olanlara veriyordu.
Ünlü sanat eleştirmeni, Adıge Devlet Üniversitesi’nde profesör Alla Sokolova’nın belirlemesine göre, Hurme Ramazan akordiyonunu alabildiğine genişletiyor ve güzel bir biçimde “konuşturuyordu”.
Ayakta akordeon çalma ve konuşturma ustası olmuştu.
Krasnodar, Nalçik ve Maykop’taki bilim insanlarının kayda geçirdiği, notaya aktardığı bazı parçaları günümüze erişmiştir.
1949 yılında derlenmiş olan parçalar gerçekten çok ilginç.
Yaşamda iz bıraktı
Cepheden döndüğünde köyünde çalıştı, kolhozda görev aldı. Her nerede bulunursa bulunsun Ramazan akordiyonunu elinden bırakmadı.
Ünlü besteci ve pşınave Thabısım Vımar, savaş boyunca akordiyonunu yanında taşımıştı.
Bu gibi örnek davranışların zaferi yakınlaştırdıklarını Hurme Ramazan sık sık söylerdi.
Ramazan’ın oğlundan torunu Aslan bir pşınave, müzik parçaları çalıyor. Kızından torunu Ludmile ise Adıge Devlet Öğretmen Enstitüsü mezunu.
Şehekeysuk köyü (4) kültür evi başkanı. Ruslan’ın eşi Şamset de uzun yıllar Şehekeyışho köyü kültür evi başkanlığını yapmıştı.
Ramazan’ın başlatmış olduğu sanat akımını, şimdilerde akrabaları ve Adıge sanatçıları daha da ilerilere taşıyorlar.
Nıbe Anzor
Adıge mak, 19 Ocak 2021
1 – Şehekeyışho (ШэхэкIэишхо) – Şapsığe’nin güneyinde Şahe Irmağı sağ yakasında bir Adıge köyü (2010’da 724 nüfus). Diğer adı Bolşoy Kiçmay (Büyük Kiçmay).
2 – Hacıko – Şimdiki Şapsığe’nin orta yerinde, Aşe Irmağı vadisinde küçük bir Adıge köyü (2010’da 518 nüfus).
Bu köyden Şaguc Mahmud Şapsığ radyosu dışında, Maykop Adıge radyosunda da pşıne çalan usta bir sanatçıydı.
3 – Şapsığe yöresi, 1924-1945 yılları arası dönemde özerk bir rayondu.
1945’te, Şapsığların özerkliği kaldırıldı. Ancak, gerekçesi halen açıklanmış değil.
Şimdiki RF yönetiminin, Karadeniz kıyısı Şapsığlarına bazı kültürel haklar, bir resmi-siyasi statü tanıdığı görülüyor.
Resmi kayıtlara göre, 2010’da, kendini Şapsığ adı altında yazdıran kişi sayısı 3882. Oysa, Soçi ve Tuapse’de en az 9 bin (8961) dolayında bir Adıge-Şapsığ nüfusu bulunuyor, ki bunların hepsi Şapsığ’dır. Bu sayının dışında, Şapsığe’de Adıge aileleri de bulunan köyler vardır. Bk. https://ru.wikipedia.org/wiki/Шапсуги
4- Küçük Şehekey (ШэхэкIэй цIыкIу)– Şahe Irmağının sol yakasında bir Adıge köyü (2010’da 205 nüfus). Diğer adı Malıy Kiçmay (Küçük Kiçmay).
Kaynak: [1]