K’ereşe Zeynep (Zaynab)
İnsanlar iyi işler başaranları unutmaz, adlarını anarlar. Bunun bir örneği de dilbilimci, Kafkas bilimleri araştırmacısı ve büyük toplum emekçisi K’eraşe Zeynep’tir. Bugünlerde cumhuriyetimizin her bir yöresinde onun adına kutlama etkinlikleri düzenleniyor, anmalar bu sözlerin kanıtı.
K’eraşe Zeynep’e göre anadili yeterince incelenmiş ve derlenmiş değildi. Anadili – annenin, ruhun yarsıydı, oradan türemişti. Zeynep ömrünü bilime, Adıge dili bilimine adayan biriydi, ona göre tarih öncesinin derinliklerinden süzülerek gelen ve ayakta kalan güçlü Adıge ulusunun dilini, bir kahraman gibi korumanın, değer vermenin, incelemenin ve Adıge dilini bilimsel anlamda da canlı tutmanın zamanı gelmişti.
Adıge dil bilimini aydınlık bir yola yönlendiren kişi K’eraşe Zeynep’tir. Ona ilişkin “Adıge diktesi” (Адыгэ диктантыр), uluslararası bilim sempozyumu “Toplum ve Adıge dil biliminin genel sorunları” (Актуальные проблемы общей и адыгской филологии) adlı ve 120 üzeri bilim insanının katıldığı bir toplantı Adıge Devlet Üniversitesinde yapıldı.
Bir süre önce AC Ulusal Kütüphanesinde K’eraşe Zeynep adına bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi. Zeynep’in mirasından alınma bilimsel belgeler, en çok da el yazmaları dijital kayda alındı. Z. K’eraş’ın çalışmalarından seçilmiş iki cilt kitap, ilkin 1995’te yayımlandı, ancak bulunması artık zor olduğundan kitabın ikinci kez basılması gündemde.
Kütüphanede düzenlenen yuvarlak masa toplantısında K’eraşe Zeynep’in Adıge dilbilimi üzerine çalışmaları katılımcıların tümü tarafından çok değerli bulundu. Zeynep’in Adıge dilbilimi konusundaki çalışmaları, 2 bini aşkın el yazmaları Adıge Devlet Üniversitesi’nin filoloji fakültesinde koruma altın alınmış bulunuyor.
Bu birikimin içinde okumalar, makaleler, etnografya ve dil üzerine diyalektolojik yazılar ve öğrencilerin dilin diyalektleri konulu bilimsel çalışmaları, bunların dışında Zeynep başkanlığında öğrencilerin önemli derlemeleri de bulunuyor.
ADÜ’de profesör, filoloji uzmanı Vınereko Raye, Zeynep’in mirasını koruma anlamında üniversitede kurulu Adıge Çalışmaları Merkezinde bulunan belgelerden 150 kadarının dijital yayına (internete) verilmiş olmasının yararlı olduğunu, eşi benzeri olmayan bu belgelerin araştırmacılara ulaştırılmasının büyük bir önem taşıdığını söyledi.
Prof. Raye koleksiyonda yer alan belgeler konusunda da konuştu, 1953’te Rusça olarak yayımlanan ve Şapsığ diyalekti üzerine olan yazıların Adıgeceye çevrileceğini söyledi. Adıge folkloruna ait diğer önemli konuların, söz gelimi, Nart Şebatnıko’nun farklı bir biçimde söylenen ve aktarılan, şarkıcı ve öykü anlatıcısı K’uay Zefes’ten 1940’larda yazdıkları da koleksiyonda yer alıyor, bütün bu el yazmalarının çok değerli olduklarını Raye belirtti.
ADÜ’nin dilbilimi (filoloji) ve kültür fakültesi çalışmaları kapsamında K’eraşe Zeynep’in 100. doğum yılı anısına “Anadili – Ulusun Ruhudur” (Ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ыпсэ) adlı bir kitap Rusça olarak yayımlandı. Yuvarlak Masa toplantısında kitabın tanıtımı yapıldı, kitap konusunda çalışan Raye ile ADÜ’nin Adıge Dili kürsüsünde doçent Huaj Nuret de kitap konusunda görüşlerini açıkladılarUlusal Kütüphane çalışanı Vınereko Cenet’in hazırladığı uzun gösteri, en ilginç belgeler, el yazmaları, değişik makaleler, kitaplar, sözlükler, dil öğreniminde önemli olan yazılar yuvarlak masayı zenginleştirdi.
Kutlama gününe Adıge dilbilimine ilgi duyanlar ve o konuda çalışanlar, ulusun dilini ayakta tutma ve koruma doğrultusunda çalışanlar, gençtler ve Milli Kütüphane çalışanları katıldılar.
Źevkoj Nuriyet.
Adıge mak, 30 Haziran 2023
Not: 1992’de sözü edilen sempozyumda Zeynep ile tanışma onuruna erişmiş, mükemmel Adıgece konuşmasını dinlemiştim. Özetle şunları da söylemişti: “Adıge ve Kabartayca konuşmalar ve şarkılar radyo ve televizyonlarda karşılıklı verilmeye başlanırsa, kendiliğinden ortak bir dil oluşacaktır. Bir ses için iki üç işaret (harf) kullanan Kiril alfabesi okuma ve yazma şevkini kırıyor. Benden istendi, tek ses için tek işaret kullanacak biri Kiril, diğeri Latin iki alfabe hazırladım ve ilgililer verdim. Ama bir yanıt alamadım”.
Alamazdı, çünkü Gorbaçov döneminde esen aldatıcı ve geçici özgürlük rüzgarının süresi dolmuştu – hcy