1930’lu yıllarda Adıgey içinden gelen, Fışt Dağı (*) içinden geçen ve Karadeniz’e ulaşan “Batı Kafkasya” turistik dağ yolunun ilk açılışı Temmuz ayında 85. Yılını doldurdu
Sovyetler Birliğinin her bir köşesinden gelen işçilerin ve emekçilerin dinlendikleri turizm merkezlerinin ve yolların açılış öyküsünü, o işin düzenleyicilerinden biri olan İvan Bormotov’dan sorduk.
- Vasily oğlu İvan, halkın “Otuz” diye andığı Adıgey’deki dağ yolu, Sovyetler Birliği’nde ilk inşa edilen ve açılan yollardan. Ülkemizde turizm sorununun ele alındığını ve düzenlendiğini anımsatmak isteriz.
- Devrim, ardından iç savaş sonrası, yeni bir devlet olarak kurulan Sovyetler Birliği insan sağlığını koruma konusuna ciddi biçimde el atmıştı. Hastaneler, sanatoryum, izci ve dağcı kampları ve turizm merkezleri kurmaya, açmaya başlamışlardı.
Maykop Turizm Okulu öğrencileri
Yeni devleti güçlendirme konusunda öncelik insan sağlığını korumaya verilmişti.
Gençler spor, turizm ve dağ turizmi (alpinizm) konularına yönelmişlerdi, devlet de o gibi konuları destekliyordu. Ülkenin her bir tarafında gezi ve turistik yollar açılmaya başlanmıştı. 1928’de “Rusya Turizm Derneği” adlı kuruluşun adı “Proleter Turizm Derneği” olarak değiştirildi. Ardından bütün turizm ve gezi örgütleri birleştirildi, sporu geliştirme amaçlı bir yapı oluşturuldu ve adı “Tüm Birlik Gönüllü Proleter Turizm ve Gezi Derneği” olarak değiştirildi.
Devlet turizm konusunu ciddi biçimde ele almıştı, turizm büroları/merkezleri, sanatoryumlar (dinlenme ve sağlık tesisleri) dışında, dinlenme ve eğlence yöreleri olarak ilkin Prielbrus, Teberda, Dombay, Arhız (Karaçay-Çerkes’te) ve Kırım seçildi.
- Adıgey’in içinden geçen tur rotası olan “Otuz” rota anlayışı nasıl ortaya çıktı.
- Emekçiler için dinlenme tesisleri kurulması için ilk seçilen yerlerden biri de Adıgey oldu. 1929 yılında turistik yolları belirlemek için bir uzman heyeti Moskova’dan Maykop’a gelmişti. İki yıl boyunca yaya ve atlı olarak dağlarda araştırma ve gözlemler yaptılar, sonunda üç turistik rota belirlediler. Plıj (Kırmızı) yaylasından/çayırından geçen ve Kardıvaç Gölüne ulaşan, Ğozerıpl’dan (Guzeripl) geçip Plıj Çayırına ve kıyıdaTığemıps’a (Dağomıs) ulaşan turistik yol projeleri belirlendi. Dinlenmeye gelenlerin geceleyecekleri yerlerle ilk turizm merkezleri belirlendi.
Kamennomstski’de inşa edilen turizm merkezi 1935’te açıldı. Hacıko’da da ahşap bir yapı olarak “Turist Evi” (Дом туриста) inşa edildi. Tesiste odalar, yemek yenecek ve dinlenilecek yerler vardı. İlk turistler 1936 yılında turizm merkezine geldiler. Adıgey Sovyetlerin önemli turistik yörelerinden biri sayıldı.
O yıl turizm kuruluşları “Tüm Birlik Sendikaları Merkez Konseyine” (ВЦСПС) bağlandı. Proleter turizm ve geziler derneği” (Общество пролетарского туризма и экскурсий) yerine Dinlenme ve Turizm Daireleri Merkezi kuruldu. Gelen turistler başlarda Hacıko’da dinleniyorlardı, gereksindikleri şeyler arabalara yükleniyor, atlı eğitmenin ( инструктор) peşinde şelaleler ve vadiler geziliyordu. Abago merasına çıkılırken öküz arabalarından yararlanılıyordu.
- O sırlar gezip görmeye ve dinlenmeye gelenler gece nerelerde kalıyorlardı?
- Günlük yolculuk 25 km’yi geçmiyordu. Konaklama yerlerine “barınak” (приютк) ya da “kamp yeri” diyorlardı. Gelenler bu gibi yerler Sibir (Сибирь) ve Şhaguaşe (Belaya) ırmaklarını birleştiği yerde, Ğozerıpl (Guzeripl), Abago, Uruşten yamacında, Sennem çayırında ve “Holodnıy” (Холоднэ) kampında dinleniyorlardı. 1939-1940’ta bir inşaatçı ekip Ğozerıpl’da bir turizm merkezi binası inşaatını tamamladı. Ahşap odalarda ilk konuklar (turistler) ağırlandılar.
- Hacıko’da inşa edilen “Turist Evi” İkinci Dünya Savaşı yıkımından nasıl kurtulabildi?
- Alman istilacılar Kamennomostski’yi ele geçirmişlerdi. 97. Alman Piyade Tümeninin 207. Alay Karargahı turizm merkezine yerleşmişti. Binaya erişilmemesi için evin etrafına hendekler kazılmıştı. Derince kazılan yerlere top ve makinalı tüfekler yerleştirilmişti. Bahçede bir toplama kampı vardı, kampta Almanlardan kaçmaya kalkışanlar, yakalanmış Yahudiler, Rus subay eşleri ve esir alınmış Rus askerleri bulunuyordu.
Bir turizm merkezi ve genç turistler
Alman faşistler geri çekilirken “Turist Evi” denen merkezi imha etmek istediler. Zırhlı araçlarla gelip pencereden içeriye yangın bombaları attılar, bina içindeki fırını parçaladılar, ama bina tutuşmadı ve yıkılmadı. Uzun bir süre terk edilmiş halde kaldı, daha sonra yeniden açıldı. Yanlış yapıldı, çünkü bina onarılıp açılsaydı, Adıgey’in bir turizm müzesi olurdu.
- Savaş sonu turistik güzergahlar hızla faaliyete sokuldu mu? Turistler yeniden gelmeye başladılar mı?
- Onarım işleri 1948’de “Gornaya” (Dağ) turizm merkezi eski başkanı K. E. Kasnersko yönlendirmesinde başladı. Bir yıl içinde tatilci gruplar Adıgey’e gelmeye başladılar. Birkaç yıl içinde turistik yollar değiştirilmeye başlandı. O sıralar Karadeniz’e gitmek isteyen turistler Hosta ve Aşape’de turu tamamlıyorlardı. Tığemıps’daki “Molodost” (Gençlik) adlı turizm merkezi 1955’te açıldı, böylece dağları, sırtları aşanlar bir dinlenme merkezine kavuşmuş oldular. Daha sonra 30 rotadan gelen turistler “Rassvet” (Şafak) adlı turizm merkezinde mola vermeye başladılar.
- “Gornaya” adlı turizm merkezinin kuruluşunu anımsıyor olmalısın…
- İkinci Dünya Savaşı sonrasında Hacıko beldesindeki “Turist Evi” gelişti, yüz kişiyi ağırlayacak bir kapasiteye ulaşmıştı. İki bina daha inşa edildi, birinde oturuluyor, diğerinde yemek yeniyordu. Ayrıca branda çadırlar vardı, daha sonra bungalov evlere geçildi. “Turist Evi” adlı turizm merkezinin adı “Hacoh” olarak değiştirildi, ardından “Gornaya” adını aldı. 1950 yılında ünlenen rotayı 30 turist grupları kullanıyorlardı, sayı bin kişi kadar olmuştu.
Ğozerıpl’daki “Kafkasya” tur merkezinde 70 kişi kalabiliyordu. Orada çadır yerine damlı/saçaklı evler yapılmaya başlandı, odalar sobalarla ısıtılıyordu. Yemekler evlerin biraz uzağında odun ateşiyle pişiriliyordu. Bu tür dinlenme tesisleri uzun yıllar boyunca çok daha konforlu bulunuyordu.
En büyük mola yeri “Fışt” idi, orada 60 kişi dinleniyordu.
- “Gornaya” turizm merkezi hala güzel, dinlenmek için huzur veren bir yer. Bu yerin kuruluşu nasıl gerçekleştirildi, anlatır mısın.
- 1960 yılında Sovyetler Birliği’nin her yerinde turizm gelişmeye başladı. Dinlenme, tatil ve gezi daireleri Merkezi Meclisi kuruldu. 1969 yılında da Tüm Birlik Sendikalar Merkez Konseyi’nin Gezi ve Turizm Merkezi Meclisi kuruldu. Sovyetlerin her bir tarafında turizm merkezleri, dinlenme yerleri, sanatoryumlar ve pansiyonlar açıldı.
1962’de Krasnodar Kray Sendikalar Birliği, “Krayda (il) turizmin daha da geliştirilmesi” konulu bir karar aldı. Adıgey’de “Gornaya” (Dağ) ve Leğo-Naka turizm merkezlerinin kurulması için gençlerin de yer alacağı “komsomol inşaatçılar” merkezi kuruldu. “Gornaya” ve “Kafkasya” adlı turizm merkezlerinde yeni binalar inşa edildi. 1967-1969 yıllarında Fışt Dağında taş binalar inşa edildi.
1970 – 1980 yıllarında Adıgey’de turizm görünür bir gelişme gösterdi. Adıgey’de “Maykop” turizm merkezi, ”Turist” ve “Şapsığ” kampingleri, “Turist” arabaları park yeri, “Romantika” turizm merkezi ve “Maykop Gezi ve Rehberlik Bürosu” adlı tesisler kuruldu. Adıgey’de bir turizm ve bina yapım sistemi ile arsa üretme olanağı oluştu, buralarda yeni binalar inşa edilmeye, eskileri yenilenmeye başlandı.
- Sovyetler düzeyinde önem taşıyan turistik yolların sayısı Adıgey’de de çoğalmıştı. Bu yollar nasıldı?
- “Otuz rota” dışında Adıgey’de ek olarak üç rota daha açıldı. 825 nolu rotaya “Adıgey’den Karadeniz’e giden yol” adı verildi, yol (rota) çalışmalarına 1972’de başlandı.Yol Veşutên (Ошъутенэ) Dağını dolanıyor ve Kafkas dağ sırtlarını izliyor ve kıyıdaki Psışuape’de (Lazarevsk) son buluyordu. Bu yolu, rotayı en çok “Maykop” turizm merkezi kullanıyordu. 828 sayılı Tüm Birlik turistik yolu da o rotayı izliyordu, ama “Romantika” turizm merkezinde duruluyordu.
Turistik dinlenme tesisleri
Üçüncü yol atlı gezginler içindi. Gezi “Romantika” dan başlıyor ve Thaç’e (ТхьачIэ) Dağında son buluyor, oradan“Romantika”ya geri dönülüyordu. “Batı Kafkasya’da” adlı 90 saylı yolda her gün her biri 20 kişiden oluşan dört grup yola çıkıyordu. Haziran’dan Ekim ayına değin 100 üzeri farklı grup rota boyunca gidiyordu. Yaz tatili boyunca Sovyetler Birliği’nin değişik kentlerinden 8-9 bin kişi Adıgey’e geliyordu. Sovyetler döneminde “Otuzlara” katılmak için fiş satın almak, bulmak zordu.
- Turistler ne diye “otuzları” yeğliyorlardı, diğer rotalardan üstün yanı neydi?
- “Otuzlar” Rusya’da benzeri olmayan bir rota, bir turistik yollar topluluğu idi, bugün de aynı özelliğini koruyor. Buraya gelenler beş gün içinde farklı doğa görüntüleri ile karşılaşıyorlardı. Fışt buzulları kuzeyin buzullarını anımsatıyordu, kolhid ve subtropikal iklim ve bitkilerini görmek isteyenler bunları Soçi’deki dendroparkta, botanik bahçesinde buluyorlardı.
1930’lu yıllarda bu rotada yürümek için ilkin 45 ruble, daha sonra 70 ruble para vermek gerekiyordu. Bu fiyatın yüzde 70 kadarını Ticaret Birliği ödüyordu. 21 ruble ile 15 gün dağlarda ve Karadeniz kıyılarında dinlenebiliyordunuz.
- Adıgey turizmini tanıtmada, 30’lar rotasını Sovyetler tamamında ünlü hale getirmede emeği geçen kişiler kimlerdir, adlarını söyler misin.
- 1948 yılından başlayarak Sovyetler dağılıncaya değin ellerinden geleni yapanlar arasında “Gornaya” müdürleri olan E. Kasnersko, T.Y. Agafyev, Ustakov, İ. S. Tkaçenko, D. Y. Slastin, A. G. Koveşnikov, N. A. Çernışenko, İ. V. Bezludnıy, A. S. St’aşu, K. İ. Perenıko, A. Y. Mışe, İ. V. Bormotov’dur.
Şu sıralar Adıgey turizmini geliştirmek, 30’lar rotasının adını yeniden canlandırmak için Moskova’daki “SV-Astur” firması çalışıyor. 30’lar rotası 2001 yılından beri turistik yürüyüşlere açık. Firma başkanı Boris Visloguzov eğitici çalışmalar yapıyor. 85 yıl önce olduğu gibi turist kafileleri Kamennomostski’den yola çıkıyor ve Karadeniz’e ulaşıyorlar.
Çocukluğumuzdan başlayarak bu ünlü turistik güzergahta çalışmış olan herkesi 85. Yıl nedeniyle kutluyor, selamlıyorum. Sağlıklı olmalarını, turizm güzergahında daha fazla bir araya gelmeyi, gençlik günlerimizi dağlarda anmayı diliyorum.
Bizler yaşlanmış durumdayız, ama turistik yol 1940, 1950 ve 1960’lı yıllarda olduğu gibi hala genç, güzel ve ilginç.
- İvan oğlu Vasiliy, ömrünü olduğu gibi Adıgey turizminin gelişmesi çalışmasın vakfettin, teşekkür eder, sağlıklı bir yaşam dileriz!
Şavko Aslanguaş.
Adıge mak, 11 Ağustos 2021
(*) – Fışt Dağı, 2868 m. yüksekliğinde Adıgey’in ikinci en yüksek dağı. Özelliği buzulları ve kalıcı karları olması. Adıge söylentisine göre, en küçük Nart olan Nart Şıvjıy elde kalan son domuzu getirir, Nartlar son yemeklerini yer ve burada uykuya yatarlar. Bkz. “Nart Destanları” – Vikipedi.
/