Bu ikisi Adıge Ulusunun Ebedi Parlayacak Yıldızlarındandır

Çerkes (Adıge) Özerk Bölgesi’nin adı, bundan 96 yıl önce, 1928’de Adıge Özerk Bölgesi olarak değiştirildi. Bu yazı ile ben Adıge Özerk Bölgesi’nin kuruluşu ve gelişmesi sürecinde aktif çalışmalarda bulunan Hahurate Şıhançeriye ile Sihu Seferbıy’ı tanıtmak istiyorum.

1. Hahurate Şıhançerıye:

Hahurate Şıhançerıye

Hahurate Şıhançerıye Adıge ulusunun yeni bir özgür yaşama kavuşması için özverili çalışmalarda bulunmuş biri; 28 Nisan 1883’te Adıgey’in küçücük Haştuk köyünde doğdu. Şıhançerıye’nin annesi ve babası tarlalarda çalışan çalışkan birer çiftçi idiler, kendi de küçük yaştan başlayarak zorlu çalışmanın ne olduğunu tanımış olan biriydi. 1899’da Penehes köyündeki tek yıllık okulu bitirdi, 1905 yılında ilk Adıge sağlık görevlisi oldu. Ardından Krasnodar kenti sağlık merkezinde, hastane ve sağlık okulunda çalışmaya başladı.

Hahurate Şıhançeriye genç yaşta devrimci çalışmalara katıldı. Devrimci örgütlerde aktif biçimde çalışıyordu, bu nedenle 1908 yılında tutuklanıp Kuban ili dışına çıkarıldı. Osetya’ya gitti, ardından Karadeniz ili merkezi Ṡemez’e (Novorossiysk) gitti ve devrimci çalışmalarını orada genişletti.

Şubat 1917 devriminden sonra yasağı kalkan Hahurate Ekaterinodar’a (şimdi Krasnodar) dönüyor ve iktidarın Sovyetlere (halk meclislerine) devredilmesi için aktif çalışmalarda bulunuyor. Kuban ilinde Sovyet iktidarı kurulunca, yeni bir yaşam için etkili çalışmalar yürütmeye başlıyor.
İç savaşta Denikin’le çarpışan orduda görev aldı. 1920’de Hahurate kendi isteği ile Budennıy’ın (Sovyet süvari mareşali) ordusuna katıldı.

Kuban ili parti komitesinin kararı ile görev yeri Ṡemez’den Ekaterinodar’a alındı ve Kuban ili yürütme komitesinde çalışmaya başladı. 20 Temmuz 1920’de Şıhançerıye Kuban ili yönetimine bağlı Dağlı yürütme komitesi başkanı yapıldı. O tarihten başlayarak ulusal yönlü çalışmalara, Kuban ili ile Karadeniz ilindeki Adıgelere özerklik verilmesi yönlü çalışmalara ağırlık verdi.

Gerçeği söylemek gerekirse, bir özerk il kurmak çok sayıda sorunu ve zorluğu beraberinde getiriyordu. Hahurate Şıhançerıye ile Sihu Seferbıy tüm bu zorlukların altından kalkmayı başardılar. Adıgelerin bir özerk bölgesinin olması gerektiğini Tüm Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumu toplantılarında dile getirdiler. Bu da özerkliğin kolay elde edilemediği gerçeğini ortaya koyuyor. 27 Temmuz 1922’de Tüm Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumu bir Çerkes (Adıge) Özerk Bölgesi kurulması kararını aldı. Özerk bölgenin içine Maykop ve Ekaterinodar ilçelerindeki Adıge köyleri alınacaktı. 7 – 10 Aralık 1922 günleri Hakurınehable köyünde Adıgey’in bölge meclisi toplantısı yapıldı ve Hahurate Şıhançerıye Adıge Özerk Bölgesi yürütme komitesi başkanlığına seçildi.

Özerk bölgenin sağlam bir temele oturması için kitlelere okuma yazma öğretilmesi gerekiyordu. Hahurate, Adıgey’de yürütülen okuma yazma seferberliğine öncülük etti. Adıge Öğretmen Okulu (teknikum) öğrencileri de kampanyaya katıldılar.

Adıge bölge ekonomisinin güçlenmesinde kolhozlar ve yeni fabrikalar kurulması etkili oldu. O sıralar çoğunluk yeni yaşama kısa bir süre içinde geçileceği inancını taşıyordu. Bunun bir sonucu olarak karşılaşılan güçlükler hızla aşılıyor, aşkla çalışılıyordu. Büyük bir inançla beş yıllık kalkınma planını gerçekleştirmek için insanlar var güçleriyle çalışıyorlardı, Stahanov kampanyası (başarılı işçiler içinde yer alma kampanyası) sonucu önder işçi sayısı hızla artmıştı. Özensiz çalışma değersiz bir çalışma biçimi olarak görülüyordu. Hahurate’nin öncü girişimiyle ilk konserve fabrikası Yablonovski beldesinde kuruldu.
Hahurate Şıhançerıye 1922 yılından başlayarak Devlet Meclisleri kongrelerine delege olarak seçiliyordu. Verilen tüm görevleri başarıyla yerine getiriyordu. 1932 – 1935 yılları arası Adıge bölge komitesi birinci sekreteri idi.

Moskova’ya gönderilen gizli bir sicil raporunda Şıhançerıye için şöyle yazılmıştı: “Derin bir politik bilinci var. Çok saygılı biri. Gelişmiş bir kişiliği var. Adıge ülkesindeki en inançlı parti üyelerinden biri. Ulusal politikayı doğru yürütüyor, yanlışlık yapmıyor. Toplum ona çok değer veriyor”.

Hahurate çok zeki ve akıllı biriydi, çözümü zorunlu sorunları bilir ve önceliği onlara verirdi, en doğru çözüm biçimini de bulurdu. Her işte önceliği ulusun çıkarı olurdu, ulusa nasıl hizmet edeceğini düşünürdü. Şıhançerıye, “En başta gelen sorumluluğumuz topluma hizmet etmektir” derdi.

Dinlenmeden, aralıksız çalışmakta olması Hahurate’nin sağlığını bozmuştu. Şıhançerıye ilk kalp krizini 1933’te geçirdi, ikincisi 1935’te geldi. 5 Ekim 1935’te henüz 53 yaşını doldurmamış iken yaşama veda etti. Şıhançerıye’nin naşı Moskova’dan Krasnodar’a getirildi, 10 Ekim günü törenle toprağa verildi. Ulus büyük bir kayba uğradı, önderini yitiren Adıge ülkesindeki ekonomik gelişme durakladı.

Adıge ulusunun sevgili evladının adı, Krasnodar Kent Meclisi kararıyla, bitirdiği sağlık okulu binasının bulunduğu caddeye verildi. Ama ölümünden üç yıl sonra, 1938’deki 9. parti konferansında, “devrim karşıtı çalışmalar yapıyordu” denilerek suçlandı. Mezar yeri düz (tahrip) edildi ve gözlerden saklandı, adını taşıyan caddelerin adları değiştirildi. Uzun bir süre geçtikten sonra Hahurate’ye itibarı iade edildi, Aralık 1967 sonlarında adı üzerindeki yasak (sansür) kalktı. Şimdi Krasnodar ve Maykop’ta adını taşıyan caddeler bulunuyor, Adıgey’in başkenti Maykop’a da anıt heykeli dikildi.

2. Sihu Seferbıy

Sihu Seferbıy 

Bir Adıge ülkesi oluşumu için etkili çalışmalarda bulunanlardan biri de büyük bir toplum insanı olan Sihu Seferbıy’dır. Seferbıy çok akıllı biriydi, iyi bir eğitim almıştı, ulusu için canını dişine takıp çalışanlardan biriydi. Seferbıy kendi döneminin zorlu koşullarına aldırmadan Adıge ulusunu özgürlük (bağımsızlık) yoluna sevk etmek için yorulmak bilmeyen bir çalışma yürütmüştür.

Sihu Seferbıy 1887 yılında Bğuaşehable köyünde doğdu. Medrese eğitimi aldı, ardından Maykop’taki Dağlı Okulu ile Kuban ili İlahiyat Okulu’nu bitirdi. 1911 – 1914 yıllarında öğretmenlik yaptı.

Sihu Seferbıy Sovyet iktidarı kurulduğunda Adıge ülkesinde yaşayan ilk öğretmenlerden biriydi. Ancak Seferbıy öğrencilere ders vermekle yetinmiyordu. Seferbıy aldığı eğitim sonucu, kendini, sıradan bir Adıge öğretmen – eğitimci olarak değil, büyük bir bilim insanı olarak da kanıtladı. Sihu değişik iş yerlerinde çalışması yanında, birkaç işi birlikte yaptığı durumlar da oldu. 1921 yılından itibaren Adıge bölge yürütme komitesi (bölge hükümeti) halk eğitimi yürütme komitesinin başkan yardımcılığını yaptı. 1927’de Rostov krayonumunun müfettişi oldu, 1928 – 1929 yıllarında Maykop Pedagoji Koleji müdürlüğünü yaptı. Bu denli ağır işler yanında çok sayıda toplumsal sorunu da çözüyordu. Artı olarak, kültür, halk eğitimi, tarih, etnografya, yerel tarih, ulusal gelenek ve görenekler gibi konularda da yazılar yazıyordu.

Sihu’nun dünya görüşü (ideolojisi) Kuban İlahiyat Okulu’nda öğrenci iken olgunlaştı. Seferbıy klasik yazarlar A. S. Puşkin, M. Y. Lermontov, İ. A. Krılov, T. F. Şevçenko ve K. L. Hetagurov’un yazılarını aralıksız okuyordu. O yazılardaki bilimsel görüşler gelişmesinde etkili oldular. Tarih konusunda krokiler çiziyor, gazete makaleleri yazıyordu.

Seferbıy yazılarında Adıge ulusunun yaşam biçimini, dünya görüşünü ve dünyayı algılama şeklini genişliğince ortaya koyuyordu.

Sihu toplum eğitimi konusunda makaleler yazdı. Yazılarının ana konusu, Adıge ulusunun diğer uluslar arasında yitip gitmemesi için gerekli bilim ve becerileri Adıgelere de kazandırma ve eksiklikleri giderme konusu idi.

Sovyet iktidarı döneminde Adıgelerinin durumunun daha iyi olduğu Seferbıy’ın yazılarında açık bir biçimde anlatılıyordu. Okul eğitiminde anadiline yer verilmeliydi. Ulusu bilimsel yola yönlendirmek için çözdüğü değişik sorunlar arasında Rusça ve Adıgece yazdığı okuma kitapları da yer alıyordu. Bunlara ek olarak yardımcı edebiyat ders kitapları da hazırlıyordu. Adıgece alfabeye (harflere) biçim verme konusunda büyük bir başarı ortaya koydu. Bunların dışında öğretmen eğitimi konulu kurslar da düzenliyordu.

Kuban ilinde 1921’de kurulan Dağlılar yürütme komitesi başkanlığına Sihu Seferbıy getirildi. Sihu bütün meclislerin toplantılarında aktif olarak yer aldı. Aralık 1922’de Hakurınehable köyünde düzenlenen toplantının düzenleyicilerinde biri de Sihu Seferbıy idi. Sihu Adıge Özerk Bölgesi kuruluşuna tüm gücüyle katıldı. Adıgelere özerklik verilmesinin gerektiği konulu Sihu kısa bir rapor yazarak ulusal sorunlarla ilgilenen Halk Komiserliği (bakanlık) temsilcisi Klinger’e vermişti. Özerk bölge kurulması isteğiyle Sihu Seferbıy Stalin’in yanına da gitmişti.

1922’de Sihu Seferbıy Adıge Bölgesi yürütme komitesi Başkan yardımcısı olarak çalışmaya başladı. Her zaman için Seferbıy’ın en fazla üzerinde durduğu konu eğitim ve öğretim sorunu idi. 1925’te öğretmen kolejinin açılmasına öncülük eden kişi de Sihu idi.

1925-1926 yıllarında Seferbıy ünlü bilim insanları N. F. Yakovlev ve A. N. Genko ile birlikte Adıge yazı sisteminin (alfabe) kurulması çalışmalarına katıldı. Sihu tüm Adıgeler için ortak kullanılacak bir alfabenin hazırlanmasını istiyordu. Çalışmalara Aşhamafe Davut da katılmak istedi. Seferbıy’ın çok istediği başka bir şey de Moskova’daki yüksek okullardan birinde Adıgelerin kültürününün işleneceği ve öğretileceği bir kürsünün açılması idi. Adıge alfabesinin düzenlenmesi konusunda Sihu, Profesör A. N. Genko’ya bir mektup yazdı. Ayrıca Sihu, Neğume Şore ve Bersey Vımar’a ait yazıların bulunup Adıgey’e verilmesini istiyordu. Bu konuda Seferbıy Leningrad’da (Bıtırbıf) okuyan Kube Şaban’a ricada bulunmuştu.

Eylül 1930’da Sihu Seferbıy haksız yere suçlanıp tutuklandı. Hüküm giydi, Beyaz Deniz Kanalı inşaatında çalıştırıldı, Volga- Don ve Moskova kanal inşaatlarında da çalıştırıldı. 1956’da Krasnodar kentine döndü. Seferbıy 11 Haziran 1960’da aklandı. 1966 yılında da yaşama veda etti.

Hahurate Şıhançerıye ve Sihu Seferbıy aynı dönemde yaşadılar. Her ikisi de Adıge ulusu için canlarını esirgemeden çalıştı. Onların ulus için yaptıkları çalışmaların sonu yoktur.

Peneşu Asker

Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanı.

Adıge mak, 26 Temmuz 2024

https://adygvoice.ru/single?post_id=152796