K’eraş Tembot adlı Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsünde “Hut Şamsudin, Adıge Söylenti Bilimine Büyük Katkıda Bulundu” başlığı altında 17 Ağustos 2021 günü bir yuvarlak masa toplantısı yapıldı. Toplantı ünlü bilim insanı, dil bilimleri doktoru, Dünya Adıge (Çerkes) Akademisi akademisyeni, Adıge Cumhuriyeti emekli çalışanı Hut Şamsudin’in 85. doğum günü anısına yapıldı.
Toplantıyı kısa bir konuşma yaparak enstitü müdürü, felsefe doktoru Lıuj Adam açtı. Lıuj Adam, Hut Şamsudin’in ulusu için kalıcı çalışmalar yapmış, Adıgey’de adı söylenen en ünlü bilim insanlarımızdan biri olduğunu, daha çocukken, ilkokul 5.sınıfta öğrenciyken, bıkmadan usanmadan dedesinden dinlediği sözlü ürünlerden bazılarını yazarak enstitüye gönderdiğini açıkladı. Şamsudin’in çocukluğundan gelen yeteneğini daha sonra geliştirdiğini, iyi bir öğrenim gördüğünü, ölümüne değin Adıge söylentisi (Adıge or’ote ) ile ilgilendiğini belirtti. Bugünkü yuvarlak masa toplantısı bu bilim insanımızın yaşam yolu ve izlediği yaratıcı yol konularına yönelik olduğunu, korona – 19 salgını engeli olmasaydı, uluslararası önemde bir konferans düzenlemeyi amaçlamış olduklarını, şimdilik Hut Şamsudin’in görev yaptığı enstitüdeki bilim insanlarından Şamsudin’e ilişkin yapacakları değerlendirmeleri dinleyeceklerini söyledi. Ardında sözü dilbilimleri doktoru Çuyeko Nefset’e verdi.
Nefset, “Hut Şamsudin bilim ile yiğitliğin hizmetindeydi” başlıklı konuşmasını sundu. Nefset konuşmasında Hut Şamsudin’in Adıge söylenti biliminde kendine özgü bir yol çizdiğini söyledi. Dikkatli, zeki, akıllı, kavrama yeteneği ve acıma duygusu gelişmiş, ailesi, torunları, akrabaları ve arkadaşları için sevgi dolu biri olduğunu vurguladı. Çocukluğundan başlayarak dedesi İshak’ın haçeşinde (konuk odasında) dinlediği tavruhları (söylenceleri), öyküleri, masal ve atasözlerini, bunların hepsini aklında biriktirdiğini, Adıge Devlet Öğretmen Enstitüsünde okurken, Hadeğale Asker bu genci gördü ve onun yetenekli biri olduğunu anladı, enstitü adına düzenlenen folklorik (söylenti) derleme heyetine alınmaya başlandığını, Şamsudin’in zeki biri olduğunu, işine özen gösterdiğini anlattı. Enstitüyü bitirdikten sonra Tahtamukay ortaokulunda öğretmenliğe başladı, ardından Maykop’taki Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsüne alındı, bir süre metodist olarak çalıştı, onu enstitüye aldıran kişi de Hadeğale Asker’di, artık enstitüde çalışmaya başladı. Yedi cilt halinde yayımlanan “Nartlar” destanının redaksiyon kurulunda ona yer verdi. Onlarca derlemesini “Adıge Atasözleri” ile birlikte Adıgece ve Rusça olarak birlikte yayımladı. Büyük bir derleme-araştırma çalışması bulunuyor: 4 monografi yayımladı: “Adıgelerin tarihi ve lirik şarkıları” (Историко-лирические песни адыгов), “Adıge Halk Sözcükleri” (Адыгское народное слово), vd. Bu dört kitap Adıge ulusu açısından bir bilim başlangıcı oldu. Nefset, Hut Şamsudin’in eğitici yazarlık konusunda da yaratıcı bir yazar olduğunun altını çizdi ve “Şafağa Adımlar” (Шаги к рассвету) adlı kitabını yayımladı. Başka bilim insanları ile birlikte antolojiler, ders kitapları ve yardımcı ders kitapları yazdı. Yeni nesilleri bilimle tanıştırmak, yakınlaştırmak istedi. Ulusal folkloru koruma ve düzenleme konusunda büyük bir proje başlattı: Masal ve öyküler (тхыдэ) derledi, bunları 3 cilt halinde yayına hazırladı. Hut Şamsudin radyo, gazete ve “Zekoşnığ” dergisiyle de ilişkiliydi ve sıkı bir çalışma yürütüyordu. Adıge ulusunun altın ambarı olan ulusal folkloru korumak ve ayakta tutmak için büyük bir çalışma içine girdi.
- Çuyeko Nefset’in kendisi Hut Şamsudin’in yazmanı-sekreteri olarak çalıştığı için kişiliğini, çalışma biçimini, dostluğa verdiği değeri ve daha birçok yanını yakından tanıma olanağı elde etmişti. Şamsudin bilime büyük bir değer veriyordu, iki gözü de görmez olduktan sonra, bu anlayışını terk etmedi. İçten dostları olan Mamıy Ruslan, Şeşşe Kazbek, Beğ Nurbıy, Kuyeko Nalbıy, Kat Tevçoj, Şhapleko Ğuçıps onun durumundan endişe ediyorlardı. Çuyeko Nefset, Şamsudin’in zor yaşamını bazı yönleriyle Ostrovski’nin yiğitçe yaşamına benzetti. Büyük bir direnme gücü ve sabrının bulunduğunu, yakınmadığını, çok şeyi öğrendiğini, çok şeyin de farkında olduğunu ve çok şeyi algıladığını vurguladı. Bu nedenle ona “Vıserej” (Усэрэжъ- Kâhin) diyorlardı, “Çok akıllı, bilmediği bir şey yok” anlamına geliyordu ve rastgele her kişi için vıserej denmezdi. Arkadaşlarına ve akrabalarına karşı çok saygılıydı, Şamsudin köyünü, mahallesini ve köyünün sokaklarını çok özlüyordu. Eşi Zoye ile birlikte iki kız çocuğunu büyüttüler ve yetiştirdiler, kızı Zamire Nalçik’te yaşıyor, babasının yolunu izledi, bilim insanı oldu, küçük kızı Temare hekim, Maykop’ta yaşıyor, ikisi de evli ve çocukları var. Nefset’in anımsadığına göre, Şamsudin torunu Zamir’in çocuğu Astemir dediklerinde adeta çıldırırcasına sevinirdi, şimdi Astemir büyüdü ve adam oldu. “Büyük bir bilim insanı, örnek bir insan olan Hut Şamsudin bilgeliği ve yapıtlarıyla hala aramızda ve her zaman aramızda olmayı sürdürecek” dedi Çuyeko Nefset.
Söz konusu enstitü müdür yardımcısı, dilbilimleri doktoru Bidaneko Marziyat yuvarlak masa toplantısını yönetti.
Sözü edilen enstitü edebiyat bölümü baş çalışanı, dilbilimleri doktoru Mamıy Ruslan “Hut Şamsudin bir bilim insanı ve dosttu” başlıklı bir sunum yaptı. Öğrencilik günlerinden beri tanıştıklarını, Şamsudin, Mamıy, Şeşşe Kazbek, Kuyeko Nalbıy arasında tek bir elin parmakları gibi bir dostluk ve dayanışma doğduğunu vurguladı. Hut Şamsudin’in yaşamına ve yaratıcı yeteneğine ilişkin iki kitap yazdığını, ikinci kitabı yayına hazır hale getirdiğini, ancak yayına fırsat bulamadan Şamsudin’in yaşama veda ettiğini, ama arkadaşlarının bu kitabı yayımladıklarını belirtti Ruslan.
Yuvarlak Masa toplantısında enstitünün söylenti bölümü başkanı, dilbilimleri doktoru Kuyeko Asfar hararetli bir konuşma yaptı. Adıge haçeşinin (konuk odasının) büyük bir eğitim ve öğretim yuvası, düşünce, fikir tartışmaları yeri, bilge kişilerin toplandığı ve kişiyi çok yönlü eğiten bir fonksiyonu olduğunun altını çizdi.
Toplantıda enstitü Slaviyan-Adıge kültürel ilişkileri bölümü çalışanı, pedagoji bilimleri asistanı Galina Luganskaya “Adıge Yazar ve Aydınlarının Edebiyat Eserleri Antolojisinin Yaratıcısı Olarak Şamsudin Kh. Hut” (Ш. Х. Хут как создатель антологии литературных произведений адыгских писателей-просветителей) başlıklı yazılı bir sunum ve konuşma yaptı. Dilbilimleri asistanı Şek’o Mire, Şamsudin’in “Aydınlığa Giden Yollar” (Нэфынэм екIурэ лъагъохэр) adlı kitabı ve Nehaye Saide de “Hut Şamsudin ve Adıge şarkıcıları ile öykü anlatıcıları” üzerine birer konuşma yaptılar.
.
Enstitü edebiyat bölümü başkanı, dilbilimleri doktoru Şeşşe Şamset, Hut Şamsudin’in candan dostları olduğunu, onu sevdiklerini, kendisinin de iyi ve akıllı biri olduğunu, bir ailenin çocukları imişler gibi ilişki içinde olduklarını anlattı, onun büyük bir insan olduğunu, asırda bir doğan kişiler arasına girebileceğini vurguladı.
Yuvarlak Masa toplantısına katılan ve bir sonuç konuşmasını yapan kişi Sey İbrahim adlı AC Ulusal Tiyatrosu sanatçısı, Rusya onursal ve AC ulusal sanatçısı Vıcıhu Maryet, Şamsudin’in kız kardeşinin kızı, bu bakımdan onun topluma ve akrabalarına duyduğu sevgi ve yakınlığı vurguladı. Onun bilge, çok akıllı ve düzgün bir insan olduğunu örneklerle anlattı. Maryet, Şamsuddin adına enstitüde yuvarlak masa toplantısını düzenleyenlere ve katılanlara teşekkürlerini sundu. Şamsudin’in kızları Zamire ve Temare de, babalarına ve çalışmalarına verilen değer nedeniyle onur duyduklarını söylediler. Boşuna “İyilik yapan, iyilik bulur” denmemiş.
Mamırıko Nuriyet.
Adıge mak, 23 Ağustos 2021