Rus hatlarına ve kalelerine karşı saldırı
Bir Adıge harekatı olması durumunda İngilizlerin ve Türklerin Çerkeslerin yardımına gelecekleri gibi yanıltıcı propagandalar yapılıyordu. Örneğin, 1837 yılından beri Adıgeler arasında bulunan İngiliz ajan J. S. Bell (1837-1839) ve savaş yanlıları savaş kışkırtıcılığı yapıyorlardı.
Zor duruma düşen Adıgeler Şubat 1840’ta bazıları 10-12 bin kişilik büyük birlikler halinde Karadeniz kıyısındaki Rus hatlarına, ülke içinden geçen Gelencik-Olginsk Hattına ve diğer hatlara saldırdılar. Karadeniz’in Şapsığ sahilindeki kaleleri yıktılar, Adler ve Soçi (Navaginsk) kaleleri ile iç hat üzerindeki Abinsk Kalesini alamadılar.
Adıgelerin karşı taarruzu İngiliz, Avrupa ve ABD basınında büyük bir yankı uyandırdı ve ilgi ile karşılandı, Çerkes yanlısı yazılar yayımlandı. Ancak beklenen “dış yardım” gelmedi.
Adıgeler aldatıldıklarını anladılar ve yabancılara olan güvenlerini yitirdiler.
Ruslar bir süre sonra denizden takviye alarak yitirdikleri kaleleri geri aldılar, bazılarını tahliye ettiler, bazılarını da sağlamlaştırdılar.
Adıgeler kıyı şeridini Ruslara terk ederek dağlarda mevzilendiler ve beklemeye çekildiler.
Ruslar Adıgelerin çetin ceviz olduklarını anladılar. Bu da Adıgeler aleyhine tehlikeli bir algılama ve propaganda furyasının başlatılacağı anlamına geliyordu. Güdümlü Rus basını Adıgeleri iflah olmaz vahşiler olarak tanıtmaya başladı. Adıge ulusunun imhasına yol açacak bir stratejinin yolu açılacaktı. Oysa vahşi olan Ruslardı: Adıgeler yaralı Rus askerini tedavi ederken, Adıge yaralının koluna iki Rus askeri girip yaralıyı ayağa kaldırıyor, üçüncü asker de süngüsüyle yaralının bağırsaklarını deşiyordu. Böylesine acımasız ve fanatik/ırkçı Hıristiyan askerler vardı. Hoş paralı Rus Müslüman askerleri de daha insaflı sayılmazlardı.
***
Rus devlet yapısı feodal esaslara dayanıyordu, nüfusun büyük çoğunluğu olan Şapsığ, Abzah ve Natuhaylar köy meclisleri (Xase) eliyle yönetilen demokratik toplumlar idiler. Rusya feodal beylerin (pşı) ve köle (pşıl, serf) sahiplerinin çıkarlarını savunurken, demokratik kabilelerin eşitlikçi ve anti feodal yapılarını, Rus devletinin geleceği için tehlikeli görüyordu. Çünkü direniş asıl demokratik kabilelerden geliyordu. Feodal kabilelerde karar verme yetkileri köylü sınıfına (fekol) değil, beylere (köy prenslerine) aitti.
***
Büyük taarruz ve yenilgi üzerine, Adıgeler Rus mevzilerine saldırıları durdurdular ve bağımsızlık yanlısı Adıge kabileleri temsilcilerinin katılımıyla büyük bir kurultay (Zefes) topladılar ve yurt savunması konusunda ortak hareket etme kararı aldılar.
Adıgelerle Ruslar arasındaki savaş küçük çaplı çatışmalar, karşılıklı sınır ihlalleri ve yağmalamalar biçiminde devam etti. Kuban’ın güneyine ve Laba’nın batısına geçip Adıgelere saldıran Rus asker ve çapulculara, Kuban ve Laba ötesine geçilerek aynen karşılık veriliyordu. Esir ticareti (güzel kadın ticareti dışında) zayıfladığı, Şapsığ ve Natuhaylar esir ticaretine izin vermedikleri için önemsizleşmişti.
Doğuda, Çeçenistan’da direniş
1840 ilkbaharındaki genel Adıge (Çerkes) hareketi, Rus kalelerine taarruz ve bazı başarılar Şamil’i ve Çeçenleri cesaretlendirdi. Daha önce, General Pullo döneminde Çeçenlerin başına atanan Çeçen hainler Çeçenleri canlarından bezdirmişti. Buna ağır vergiler, angaryalar, güvenlik gerekçesiyle küçük köylerin büyük köyler biçiminde birleştirilmek istenmesi, en son Çeçenlerin mujikleştirileceği (köleleştirileceği) söylentileri Çeçenleri patlamaya hazır hale getirmişti. Çeçenlerin Rus makamlarıyla ilişkilerini düzenleyecek ve yumuşatacak beyleri (pşı, prens) yoktu.
İmam Şamil bu durumdan yararlanmayı bildi ve Çeçen müridlerin (din savaşçılarının) başına geçti ve Rus mevzilerine saldırmaya başladı. Amacı Rusları (kâfirleri) Kafkasya’dan (İslam topraklarından) kovmaktı.
Çarın emriyle, 1845’te General Vorontsov 18 bin kişilik bir kuvvetle doğudan batıya, Dağıstan’dan Çeçenistan’a doğru hareket ederek Şamil’in üzerine yürüdü. Dağıstan yatışmış ve itaat altına alınmıştı. Her tarafta Rus asker, kale ve karakolları vardı. Ayrıca yerel hanlar (bölge prensleri) Rus işbirlikçileri idiler.
Şamil Rus birlikleri karşısında sürekli batıya, dağlara doğru çekiliyor ve çatışmaya girmekten kaçınıyordu. Sonunda, lojistik (gıda ve mühimmat yetersizliği) nedeniyle Vorontsov , kuvvetlerini ikiye ayırdı, yarısıyla Şamil’i izlemeye karar verdi, sonunda Dargo’ya vardı, Şamil yine çatışmadan kaçınıyordu.
İkmal (yiyecek ve mühimmat) sıkıntısı çekmeye başlayan Vorontsov uzun bir geri dönüş yolculuğu yerine 20 mil ötedeki Grozni karargahına ulaşmaya karar verdi. Şamil, bunu bekliyordu. Dargo ile arada gür bir gürgen ormanı ve her ağacın gerisinde Rusları bekleyen keskin nişancı bir mürid vardı. Vorontsov çok zorlu bir yolculuktan sonra Grozni’ye ulaştı, ancak ölü ve yaralı olarak 4.000 kayıp verdi.
***
Şamil’in bu mbaşarısı Adıgeler arasında heyecan uyandırdı. Şamil’in ünü arttı, ajanları (din adamları) hemen propaganda faaliyetlerini yoğunlaştırdılar. Özellikle Abzah kabilesi içinde savaş yanlıları, din adamları (yefendiler) ve şeriatçı düşünceler (dini ideoloji) yaygındı.
Bu arada Ruslar da karşı önlemlerini artırdılar, özellikle Terek Hattındaki konumlarını güçlendirdiler, asker sayısını artırdılar.
(Devamı var)