Adıgey 100 yaşında – IV

30 Mart 1856’da imzalanan Paris Barış Antlaşması ile Kırım Savaşı sona erdi. Müttefikler (İngiltere, Fransa, Sardunya ve Türkiye) ve Rusya savaş öncesi sınırlara çekildiler. Antlaşma gereği, Müttefikler Kafkasya’nın tamamını terk ettiler. Kafkasya’da direnen bölgeler: 1) Doğu Kafkasya’da Çeçenistan dağlarında Şamil’in yönetimi ve bu yönetime bağlı batıda Çerkesya arazisi içinde Şamil’in naibi Muhammed Emin’in yönetimindeki dağlık Abzah yöresi (bugünkü Maykop rayonu), 2) Batı Kafkasya dağlarında (Çerkesya’da), eski Osmanlı Valisi Sefer Paşa/ Zaneko Seferbıy yönetimindeki kıyı yöresi.

Temmuz 1856’da Seferbıy, Rus ilerlemesi üzerine Anapa’yı tahliye etti ve Novorossiysk’e (Ṡemez) çekildi.

3 Ekim 1856’da bir İngiliz gemisi İstanbul’dan dönen bir Vıbıh ve Abzah kafilesini Şapsuho Irmağı ağzına indirdi. O sıralar Osmanlı eski valisi olan Zaneko Seferbıy, kendisinin Padişah tarafından Çerkeslerin lideri olarak görevlendirildiğini ve bir Çerkes Devleti kurmak istediğini söylüyordu. Gurup Seferbıy’ın söylediklerinin doğru olup olmadığını öğrenmek üzere İstanbul’a gitmişti. Kıyıya indirilenler bunlardı. Padişah, bu grubu sıcak karşılamış, ağırlamış, her birinin göğsüne nişan ve madalyalar takmış ve değerli hediyeler vermişti. Padişah gruba, Seferbıy’ı Çerkeslerin lideri olarak kabul ettiğini ve ona itaat etmelerini söyledi.

26 Ekim 1856’da da “Kangaroo” adlı başka bir İngiliz – ticaret – gemisi kıyıya, Vardane Irmağı ağzına yanaştı, İstanbul’dan dönen ve kendisine Padişah tarafından paşalık unvanı verilen Muhammed Emin’i ve 80 refakatçisini kıyıya indirdi.

Seferbıy Rus birliklerinin ilerlemekte olması üzerine 3 Kasım 1856’da Novorossiysk’i (Semez) de tahliye edip daha güneye çekildi. Seferbıy padişah’tan yardım geleceğini ve bir Çerkes Devletinin kurulacağını propaganda ediyordu.

Osmanlı yönetimi, Çerkesya’daki birbirine rakip iki liderden birini desteklemeyi değil, her ikisini de desteklemeyi ve birbiriyle sürtüştürmeyi yeğliyordu (Daha geniş bilgi için bk. Çuvıç Anjel, Kırım Savaşı Sonrasında Çerkeslerin Tarihi, Mefenef.Com).

Aynı yerden devam edelim: Üstünlük yarışması sonucu Ocak 1857’de Tuapse Irmağı boyunda Seferbıy’ın oğlu Karabatır ile Muhammed Emin arasında bir çatışma yaşandı ve Karabatır üstün geldi.

Sonuç olarak Naib kıyıya inememiş ve içerideki dağlık yöreye tıkılıp kalmış, Türklerle bağlantısı kesilmiş ve zor bir duruma düşmüştü. Naib, yanındaki Osmanlı Devleti temsilcilerinin ısrarı üzerine İstanbul’a gitti, ancak Rus Büyükelçisinin şikayeti üzerine tutuklandı ve Şam’a sürüldü. Yine de Padişah, daha önce paşa unvanı verdiği Muhammed Emin’i ömür boyu maaşa bağladı.

Bu arada Kafkasya Rus Ordusu Kurmay Başkanı (sonradan savaş bakanı) General Dmitri Milyutin, Çerkeslere boyun eğdirmek için onların bir kısmının (-aslında büyük çoğunluğunun-) Ukrayna Donetsk Havzasına (şimdiki Donbass’a) sürülmesi gerektiğini öngören bir rapor hazırladı, St.Petersburg’a, Çar’a sundu (1857). Böylece Karadeniz kıyısı Çerkesleri için sonun başlangıcı görünmüş oldu.

Öte yandan Naib, Şam’dan ayrıldı ve Kafkasya’ya döndü, Şamil 6 Eylül 1859’da Ruslara teslim oldu, doğuda savaş sona erdi. Bunu öğrenen Muhammed Emin de, Kasım 1859’da savaşa son verdi. “Ardından Naib, General Filipson‘unun karargahında Rus İmparatoru’na bağlılık yemini verdi, Abzahlara da bağlılık yemini ettirdi” (Çuvıç Anjel, Kırım Savaşı Sonrasında Çerkeslerin Tarihi, Mefenef.Com). Aynı yıl, daha önce, 1859’da Orta Kuban (Bjeduğlar) ve Orta Laba solundaki (K’emguylar, vd) küçük feodal kabileler Ruslara boyun eğmişlerdi. Natuhay, Şapsığ, Vıbıh ve Cıh-Cigetlerin (Karadeniz kıyısı halkları) geleceği ise belirsizdi. Ruslar bu son kabileleri topraklarından sürmeyi, yerlerine Kazakları ve Rusları yerleştirmeyi planlıyorlardı.

Rus ordusu 1859 kışında General Filipson komutasında Natuhay topraklarına girdi ve Natuhaylara büyük bir yıkım getirdi. Natuhayların bir bölümü Ruslara boyun eğme yanlısı olmuştu. Bunun üzerine Seferbıy’ın oğlu ve Şapsığların lideri Zaneko Karabatır, Natuhay’a girdi, Rus işbirlikçileri ile Ruslara boyun eğmeyi savunanların mallarını yağmaladı ve gözdağı verdi. Savaş ve Osmanlı-İngiliz yanlısı olanlar ise, barış yanlısı önde gelen Natuhayları öldürmeye (katletmeye) başladılar, bu gibi kişilerin birçoğu canlarını kurtarmak için Şapsığ yöresine kaçtı.

Aralık 1859’da Zaneko Seferbıy öldü, ardından Natuhaylar 1860’larda Ruslara boyun eğdiler (bk. Kırım Savaşı Sonrasında Çerkeslerin Tarihi, Mefenef.Com.)