20. Yüzyılın Büyük İnsan Hakları Savunucusu 

29 Temmuz 2021 günü Tembot Keraş adlı Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü’nde ünlü fizikçi, büyük toplum düşünürü, özgürlükler savunucusu, doğru düşünceler sözcüsü Andrey Dmitriyeviç Saharov’un doğumunun 100. yılı anısına bir yuvarlak masa toplantısı yapıldı. Toplantıyı tarih bilimleri akdemisyeni ve bölüm başkanı Prof. Dr. Açumıj Kazbek düzenledi ve yönetti.

Toplantıya söz konusu enstitü çalışanları, Adıge Devlet Üniversitesinden bilim insanı Necıko Sıhatbıy, Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesinden bilim insanı N. N. Starkov ve daha başkaları katıldılar.

Toplantıyı Açumıj Kazbek açtı. Toplantının düzenlenme nedeni Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ünlü bilim insanı, akademisyen ve düşünce insanı A.D. Saharov’un 100.doğum yılının Rusya genelinde ve yörelerde (- cumhuriyetler ve illerde -) büyük bilim insanına yaraşır biçimde kutlanmasını istemesidir. Buna göre Adıgey’de 4 yuvarlak masa toplantısı yapılmasının kararlaştırıldığını, ilk ikisinin şimdi burada birlikte yapılacağını söyledi. Enstitü müdür yardımcısı, dilbilimleri doktoru Bilaneko Marziyat’a söz verdi. Marziyat pandemi nedeniyle uzun bir süre bir araya gelemediklerini söyledi ve katılımcılara hoş geldiniz dedi. Ülkesi ve ulusu için kararlı ve ciddi çalışmalar yapmış olan ve başarılarının aşılması mümkün olmayan Andrey Saharov’un doğumunun 100. yılı nedeniyle her bir katılımcının görüşünü özgürce dile getirebileceğini katılımcılara anımsattı. Ardında Marziyat “A. D. Saharov- hümanist, bilim insanı ve yurttaş” adlı konuşmasını sundu. Marziyat, Saharov’un doğumu, öğrenciliği, başarıları, çalışmaları ve pişmanlık duyduğu durumlar, insanlığı yok olma tehlikesi ile karşı karşıya getiren nükleer silah gibi korkunç ve insanlığın sonunu getirecek bir silah üretildiğini, bu gibi durumları dikkate alan bir insan haklarını savunması, insanlığı ayakta tutma gibi büyük bir sorunu dile getirdiğini anlattı.

Andrey Saharov 21 Mayıs 1921’de Moskova’da dünyaya geldi. Babası Dmitriy ünlü bir avukattı, müzik yeteneği olan, müzik ve fizik-matematik eğitimi almış olan yetenekli biriydi. Moskova’daki yüksek okullarda fizik dersleri veriyordu. Moskova’daki V.İ. Lenin adlı Pedagoji Enstitüsünde profesördü ve fizik kitapları yayımlanmıştı. Saharov’un annesi Yekaterin Rum idi, bir asker ailesinin kızıydı. Moskova Soylu Enstitüsü’nde okumuştu ve birkaç yıl jimnastik dersleri vermişti. Andrey yüz hatları dışında, karakteri yönünden annesine benziyordu, kendine yeterli ve hafızası güçlü biriydi.

Çocuğun düşünce dünyasının oluşmasında en yararlı etken yaşadıkları evde birbirleri ile olan ilişkileri idi. Ortak (komünal) konutta oturanların çoğu akrabaydı. Ayrıca konutta sıkı bir disiplin uygulanıyordu, biri diğerini kolluyor, dayanışıyor ve birbirlerine akraba imişler gibi davranıyorlardı. Bu sıralarda edebiyata ve bilime olan ilgisi belirmeye başladı.

Çocuk 12 yaşına değin o evde kaldı, babasından fizik ve matematik dersleri alıyordu. Okula başvurduğunda 7. sınıfa alındı. Ana baba Sovyet toplumundaki zulmü çocuklarından gizlemek istiyorlardı. O sıralar Saharov A. S. Puşkin’in şiiri ile tanıştı ve etkilendi. Çocuk 10. sınıfta matematiği bırakıp fizik dersini çalışmaya başladı. Babası fizikle ilgileniyordu, çocuk da babasının yolunu izliyordu. Moskova Üniversitesi Fizik Fakültesine kaydoldu, ama İkinci Dünya Savaşı patlak verince üniversitesi Aşkabad’a (-Türkmenistan’a -) taşındı. 1941’de Saharov Ulyanovski’deki askeri tesiste çalıştı, 1944 yılı sonlarında Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Fizik Enstitüsü’nde yazışma yoluyla lisansüstü eğitime başladı, 1945 yılı başlarında tam zamanlı öğrenime geçti. A. D. Saharov’un bilimsel danışmanı, genç bir bilim insanı olan İgor Yevgenyeviç Tamm idi. Üç yıl içinde doktora tezini tamamladı . İ.Y. Tamm’ın tam sırası dediği “Nükleer Güçler Teorisi” konusu üzerinde çalışmaya başladı. 1948 yılında Andrey Saharov, Kurçatov başkanlığında termonükleer silah üzerinde çalışan gruba alındı, Kurçatov, kısa sürede aralarına bir dâhinin katıldığını anladı.

1953 yılında, hidrojen bombası ilk denendiği sırada, A. Saharov 32 yaşında akdemisyen oldu. Stalin ödülü ve Sosyalist Emek Kahramanı unvanını aldı. Aldığı ilk ödülü büyük bir çocuk yuvası yapılması için bağışladı. Saharov 1953 ve 1955 yıllarında denenen atom bombalarının yapımında çalışan ekibin içindeydi. Aynı sırada termonükleer füzyon konusunda çalışıyor ve nükleer silahların insanlığın geleceği açısından taşıdığı tehlikeyi 1950’li yıllarda iyice kavradı ve görüşlerini değiştirdi, nükleer silahlara karşı büyük bir kampanya başlattı. 1958’de A. D. Saharov iki uzun makalesinde nükleer denemelerin insan sağlığına büyük zararlar verdiğini açıkladı.

Nükleer silahların insan varlığını yok edici güçte olduğu bilim insanları tarafından açıklandı. 30 Ekim 1961’de denenen “Çar Bombası” böyle bir kanıya varmak için yeterliydi. Bombanın üretiminde görev almış olanlar, bu silahın yol açacağı yıkımı ve  üretilmemesi gerektiğini açıklamaya başladılar. Saharov’un “Barış içinde bir arada yaşama, ilerleme ve entelektüel özgürlük üzerine düşünceler” adlı makalesi 1968’de yurt dışında yayımlandı. Bunun üzerine Saharov’un işine son verildi, 1970 yılından itibaren her gün insan hakları için aralıksız mücadele etmeye başladı. Ölüm cezasının kaldırılmasını savundu ve insan hakları Moskova Komitesi bakanı oldu. Barış doğrultulu çalışmaları nedeniyle 1975’te Nobel Barış Ödülüne layık bulundu. İkinci eşi Yelena Bonner “Barış. İlerleme. İnsan hakları” adlı Saharov’un bildirisini okudu. Bildiride özgür düşüncenin önemi vurgulanıyordu. 1979’da Sovyet Ordusunun Afganistan’a girmesini kınadı.

Aralık 1986’da M. S. Gorbaçov’un kararıyla Saharov Moskova’ya geri getirildi. Alınan ödülleri geri verildi, ama o, “İnsan haklarını savunan tutuklular” salınmadıkları için ödülleri reddetti.

Saharov 1988’de “Memorial” (Anıt) adlı toplumun başkanlığına seçildi. Sovyetler Birliği Yüksek Meclisi milletvekili oldu. Saharov “Avrupa ve Asya Sovyet Cumhuriyetleri Birliği” adlı bir Anayasa taslağı hazırladı, ama bunu kabul ettirmeye zamanı kalmadan aramızdan ayrıldı. 14 Aralık 1989’da Moskova’da öldü.

Yuvarlak Masa toplantısının ikinci bölümünde tarihçi Açumıj Kazbek’in “A. D. Sakharov ve Sovyet toplumunda açıklık/demokratikleşme mücadelesi” adlı konuşması dinlendi. Kutlamaya ilişkin olarak Adıge Devlet Üniversitesinden tarihçi S. Necıko Sıhatbıy ile Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi çalışanı N. Starkov birer konuşma yaptılar. Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde A. D. Saharov’un yaratıcılığı ve düşünceleri konulu iki yuvarlak masa toplantısının daha yapılması düşünülüyor.

Adıge mak, 4 Ağusos 2021