Dil – Ulusun Hayat Damarıdır

Bu söylediklerimizle birlikte okullarda yeterli düzeyde bir dil öğretimi vermek gerekiyor. Bu kurum ve okulların ulusal sorunlara daha fazla yoğunlaşmaları gerekiyor. Bu söylediğimiz konuda Adıge Cumhuriyeti Gimnazyumu’nda anadilinin korunması içerikli bir etkinlik düzenlendi. Adıge Devlet Üniversitesinin Filoloji ve Kültür Fakültesi öğretim üyeleri Şhalaho Rime, Huaj Nuriyet, Blıpeşeve Mire, Lamıko Belle, Şevgen Elle, “Adıgey” radyosu, “Adıge mak” gazetesi çalışanları, öğretmenler ve öğrenciler etkinliğe katıldılar.

Etkinliği Adıgece öğretmenleri Melgoş Lide ile Ğuç’el Maret düzenlediler. İlkin, bu iki öncü öğretmen “Adıge mak” gazetesinin 100’üncü yayın yılı nedeniyle izleyicileri, okuyucuları kutladılar, bu arada gazetenin 2023 yılı takviminde gimnazyum öğretmen ve öğrencilerinin resimlerinin basılmış olması da memnuniyetle karşılandı.

Bu yıl öğretmen ve eğitici yılı. Bunun büyük bir önemi var. Bu şey, yaptığımız çalışmalara devletin büyük bir değer vermekte olduğunu da kanıtlıyor. Bu yerde Adıgece üzerine çalışan ve dil eğitimi veren kişileri bir araya getirdik, öğrencilerimizin anadilimizi bildiklerini ve anadilimize değer verdiklerini sizlere göstereceğiz. Bu konuya tüm gücümüzle yoğunlaşmış bulunuyoruz, tüm olanaklardan yaralanıyoruz. Çalışmalarımızda bizden yardımlarını esirgemeyen Ç’ıç’ (КIыкI) Nuriyet’den son derece memnunuz, – dedi Melgoş Lide.

Şu an Adıgece konusunda çalışanların çoğu ulusal fakülte (filoloji ve kültür fakültesi) mezunu. Anadilinin güzelliğini ve zenginliğini kavratan kişilerden memnun olduğunu öğretmen Melgoş Lide vurguladı. Bu arada mesleğe başladığında örnek aldığı yetenekli öğretmenler olarak tanınan Bleğoj Mire, Napṡeko Bibe, Koceŝeve Kırımsade’den de söz etti. Lide, gelecek kuşaklara anadilimizi öğretme konusunda yapılan çalışmalardan da söz etti.

Kutlama gününde Adıge haçeşinde (konuk evinde) imişler gibi, öğretmenler kendi anadillerinde şarkılar söylediler, şiirler okudular, değişik danslar oynadılar, pşıne (akordeon) ve şıkepşıne (Adıge kemençesi) çaldılar. Eğitim-öğretim amaçlı değişik sahne oyunları temsil ettiler. Etkinliği 11’inci sınıf öğrencileri Bidaneko Zarine ile Çıç Eldar yönettiler.

Etkinlik ilginç bir biçimde sürdürüldü. Adıgelerin yazısı yoktu, ama akıl ve yetenekleri ile diğer uluslar arasında görünür olmayı başardılar. Adıgeler Nart destanını, masalları, atasözlerini, menkıbeleri (таурыхъыжъхэр) ve halk öykülerini (тхыдэхэр) ürettiler, bunları sözlü ürünler olarak haçeşlerde (konuk odalarında), eğlenti ve düğünlerde söyleyerek geliştirdiler, şiirler, şarkılar ve ağıtlar (ğıbze) düzenlediler ve bunları güzelleştirerek söylemeyi sürdürdüler.

Adıge yazı dilinin oluşumunda katkıları olan Şerełıko Mıhamet, Sulţan Hangerıye, Bersey Vımar, Ançoko Hacıbeç ve başkalarından söz edildi. 150 yıl önce Neğume Şore şöyle yazmıştı: “Adıgeler Adıgece ve Rusça öğrenim görmeye başladıklarında ruhum huzura erecektir”. Ulusun ilk kadın bilim insanı K’eraşe Zaynab’ın dil üzerine söyledikleri de toplantıda anlatıldı.

Ulusu ulus yapan, ayakta tutan, gelişmeyi ve ileri adım atmasını sağlayan güç dildir. Dil var olduğu sürece ulus da var olur, iş görür ve güçlenir. Anadilinin büyük bir gücü vardır.

Hangi dili öğrenirsek öğrenelim, hiçbir dil anadilinin yerini tutamaz, anadili ile yarışamaz, bunu genç kuşaklara kavratmamız gerekiyor.

Anadilini ayakta tutma ve sevdirme konusunda bu gibi etkinliklerin büyük bir önem taşıdığı toplantıda dile getirildi.

Bugün bize gösterilen derslik (kabinet) mükemmel ve iyi donatılmış, anadilini öğrenmek için gerekli her şeye sahip. Çocukların Adıgece anadilini konuşmakta olmaları bizi çok sevindirdi, öğretmenlerinden de memnunuz (1). Çocuklarımızın artık Adıgece konuşmaya gerek duymamakta olmalarına hepimiz çok üzülüyoruz. Çocukların dilimizi unutmaları kabul edilemez, çocuklarımızın Adıgeceyi bilmeleri ve konuşmaları gerekiyor. Gimnazyumda okuyan öğrencilerin daha yoğun bir Adıgece öğrendiklerini görüyoruz, bu da öğretmenleri sayesinde (2). Nereye giderseniz gidin, doğduğunuz, okuduğunuz okulu unutmayın, en büyük kente gitseniz, atansanız bile Adıgece konuşun, Adıge olmakla övünün, dedi Şhalaho Rime öğretmenlere yönelik olarak.

Zaman ayırıp toplantıya katıldıkları için Gimnazyum müdürü Çıç Nuriyet öğretmenlere teşekkür etti. İlkokula başlayan çocukların çoğunun Adıgeceyi bilmediğini, bu bakımdan öğretmenlerin zor bir görev yüklenmiş olduklarını söyledi.

Bu gibi öğrencilere yavaş yavaş anadilleri öğretiliyor, çocuklar utanmadan Adıgece konuşmaya başlıyorlar, ardından Adıgeceyi kullananlar bile oluyor, örneğin, gazetecilerin, Adıgece öğreten öğretmenlerin, dans toplulukları üyelerinin bazılarının Gimnazyum mezunu olduklarını biliyoruz.

Hangi türde bir toplantı olursa olsun, Adıgeceyi en iyi konuşanlar, en başarılı dansçılar Gimnazyum mezunu olan öğrencilerdir. İçlerinden akordeon, phaçıç (şakşak) ve şıkepşıne (kemençe) çalan çok sayıda gimnazyumlu var. Anadilini öğrenme konusunda öğretmen ve öğrencilerimizin önde ve istekli olmaları bizi gururlandırıyor. Adıgece öğrenmeye büyük bir önem veriyoruz. Adıgeceyi öğrenmek için gerekli donanıma sahibiz, dersliklerimiz iyi düzenlenmiş durumda.

Kentlerde oturan çocukların Adıgece bilmiyor olmaları bizi üzüyor, yine de öğretmenlerimiz Adıge, Rus, Ermeni ve başka milliyetlerden öğrencileri Adıgece konuşturmayı başarıyorlar (3). Öğrenciler iki kümeye ayrılmış olarak Gimnazyumda Adıgece öğreniyorlar (4). Ulusun hayat damarı dilidir, bunu herkesin bilmesi gerekiyor.

DELEKO Anet.

Resimler Aşıne Aslan tarafından çekilmiştir.

(1) – Adıgey’de, kentlerde üç yıldan beri açılmış olan ve anadilinin daha yoğun olarak öğretildiği birkaç pilot okul ve kreş bulunuyor. Bu kurumlar eğitim ağının küçük bir parçasıdır. Yarı resmi bir kuruluş olan Proje Ofis bu pilot okullara maddi ve manevi destek sağlıyor. Diğer okullarda ise, bazı küçük teşviklerle yetiniliyor, anadili dersleri haftada 1-3 ders saati arası seçmeli ders olarak okutulmaya çalışılıyor. Temel eğitim dili okulların ve kreşlerin hepsinde Rusça. Konuyu bu yakınlarda yazdığım “2023 Yılında Çerkes Dili, Edebiyatı ve Tarihi – I-II-III” başlıklı dizi yazıda genişliğince ele aldım. Bk. “Mefenef.Com”.

(2) – Adıge Cumhuriyeti Gimnazyumu Adıgey’deki birkaç modern pilot okuldan biridir. Pilot okullarda anadili dersi ilkokulda haftada 3, orta kısımda 2, lisede de 1 ders saati tutarında okutuluyor. Ayrıca kurs niteliğinde dersler de verilebiliyor. Öğrenci okuldan ayrılmadığı sürece, diğer okullarda olduğunun aksine, aynı okulda Adıgece dersleri bırakamıyor. Normal kent okullarında ise göstermelik ve isteğe bağlı bir anadili öğretimi verilebiliyor, seçmeli Adıgece dersleri sınıf geçmeyi etkilemiyor, öğrenci istediği an Adıgece dersleri terk edebiliyor. Tüm dersler zorunlu olarak Rusça – hcy

(3) – Eğitimde iyi öğretmen çok önemli. Diasporada beyinleri yıkanan Adıge asıllı öğretmenler, “Çerkesçe konuştu” diye arkadaşları tarafından ihbar edilen, gammazlanan öğrencileri dövüyorlardı. Son dönemde kimi öğretmenler anadili eğitimine “Atatürk ilkelerine aykırı düşer, ulusal bütünlüğü bozar” diye, ırkçı ve faşizan bir anlayışla karşı çıkıyorlardı. Şimdi bu gerici zihniyet bir ölçüde aşılmış bulunuyor. Ancak milliyetçi homurtular dinmiş değil. 14 Mayıs seçimleri sonrasında güvenilmez ve ayırımcı Erdoğan rejimi yolcu edilir ve gerçek bir demokrasi gelirse durum kısmen de olsa iyileşebilir. – hcy

(4) – Adıgece bilen ya da az bile öğrencilerle bir küme, hiç bilmeyenlerle de ayrı bir küme oluşturuyor, bu çocuklar ayrı dersliklerde eğitim görüyorlar. Hepsi, dili bilenle bilmeyen bir araya getirildiğinde, dil bilmeyenler bilenleri frenliyor ve ve verim düşüyor – hcy

Adıge mak, 14 Nisan 2023