Paris’te Bir Çerkes Kızı – 23 (s. 455-599)

III (s. 529-538)

“Değirmen taşı dönüyor, ama un vermiyor” dedikleri gibi miydi benim yaşamım ve aşkım? – bu şey nereden aklına gelmiş bilmeden Ayşet kendi kendisiyle alay etti, gülümsedi ve kendi sorusuna kendi yanıt verdi: – Benim yuvarlak, geniş ve boşuna dönen taşlarım, dedikodumu yapanların seslerine doymuş olmalılar…”
– Aisse, niye gülümsedin böyle? – diye sordu, uyanık Sophie.
– Kendi kendime bir soru sordum, onun için gülmüştüm, – onu da mı fark ettin” der gibi Ayşet, kendisi için kaygılanan Sophie’ye gülümsedi, – senin de böyle gülümsediğin anlar olmuyor mu?
– Yalnız olduğumda. Gülümsemem içimi daraltmıyor, aksine beni rahatlatıyor. Bana sorarsan, kendini Paris’e kapattığın süre yeter. Marie Angélique üçüncü kez haber yollamadan, temiz bir hava almaya Ablon’a git. – Sophie, sözüne ara verdi ve Ayşet’i uyardı: – Bakıyorum, betin benzin atmış. Şövalye için canını ortaya koyuyorsun, o halde dinlenmesi için onu Perigor’a, ana babasının yanına gönder.
– De Edie’nin hasta olduğunu bildiğin halde, ne diye öyle konuşabiliyorsun?
– Konuşuyorum, çünkü o seni düşünmüyor!.. – Sophie, içini boşaltmak istedi ve daha yumuşak bir sesle sordu: – Sen de hasta değil misin, öksürmüyor musun?
– Ben de halsizim, ama erkeğe kadın desteği gerekir… – dedi Ayşet, hemen sözünü değiştirdi… – Sophie, sen de Ablon’a gelmeyecek misin?
– Sormana gerek var mı? – Sophie gülümsedi, ardından yüzünü ekşilterek konuştu: – Kontes seni yalnız olarak yola çıkarmayacağımı bilmiyor musun?
– Biliyorum, şimdiye değin sorun çıkmadığına göre, bundan sonrası için kendimizi kurban verecek değiliz, – Her ikisi de güldü ve şakalaştı. – Marie Angélique mama gelip geçici öfkelense de iyi biri. Bir ayı geçkin süreden beri onu görmedim, özledim, o da bizleri özlemiştir. Hemen gidelim dersen ben hazırım, bir günlük yol. – Ayşet iç çekti. – Sadece onu değil, küçük köpeğim Pati’yi de özledim. Sen de onu özlemedin mi, Sophie?
– Özlemez olur muyum!.. Götürme, kontes, Pati sana rahat vermez dedim, Ayşet’i bana anımsatır diyerek götürdü.
Aynı anda Ayşet, küçük bir kız çocuğu olarak Ferriollerin bahçesine geldiği ilk günü, bütün bir ailenin kendisini nasıl karşıladığını, yüksek merdivenden koşarak inen küçük Pon de Vel’in elini tutarak yanında durduğunu ve Marie Angélique’in kendisini göğsüne bastırarak başını okşadığını ve kokladığını anımsadı, Laroche’u, bahçe ve ev içi hizmetçileri içinden Sophie’yi en fazla niçin beğenmiş olduğunu bilemeden, bütün bir geçmiş gözlerinin önünde yeniden canlandı.
Bu olay sanki daha dün olmuş gibi görünüyordu ona, oysa Ayşet’in Fransa yaşamında başından geçen olaylar sayılmayacak kadar çoktu: “Ülke, devlet benim, ben yoksam ülke de yok, isterse batsın” diyen Güneş Kral XIV. Louis artık yaşamıyordu, onun oğlu XV. Louis’yi büyüten, kadın düşkünü Orleans Dükü de ölmüştü. Onlardan ve sayısız bakanlarından artık kimse söz etmiyordu. Konstantinopol (İstanbul) esir pazarından satın alıp getirdiği Ayşet’i Katolik dinine kaydettiren ve onu bir Fransız olarak yetiştiren Kont Charles de Ferriol de artık hayatta değildi, kardeşi Kont Augustin Antoine ve eşi Marie Angélique de yaşlanmışlardı ve beklenmedik hastalıklarla boğuşur olmuşlardı. Tanınmış bir yazar olan Claudine Alexandrine de Guérin Tansen ise kendisi ve başkaları yüzünden birçok zorlukla boğuşmuş, kardeşi Pierre ise başpiskopos olmuş, kardinalliğe doğru yürüyordu. Arjantal’in doğduğu günü de bugün imiş gibi anımsıyordu. Pon de Vel ve Arjantal sanat ve politika dünyasının tanınmış kişileri olmuşlardı. Voltaire ile Montesquieu de Fransa’nın en tanınmış yazarları arasında yer alıyorlardı. Ayşet’in bu son dönemde tanıştığı genç Denis Diderot da onların ardından parıldıyordu.
“Ben neyim?.. – Ayşet anılarını sorguladı ve gülümsedi: – “Güzel olmam” talihsizlik dışında bana bir şey kazandırmadı, artık bir yabancı ülkede yaşıyorum… Bağışla beni Tanrım, üzüntülerimin farkındasın, beni anlayacağını umuyorum. Fransa’da başıma gelen bu üzücü olayda benim de bir sorumluluğum olduğunun farkındayım. Böyle dememden papanın benden istediği şeyi kabul etmem gerektiği gibi bir anlam çıkmıyor. Bunu yapsaydım sonsuza değin kurtulamayacağım, temizleyemeyeceğim bir leke ve büyük bir sıkıntı içine düşmüş olurdum… Peki kadınlığım ve zayıflığım sonucu işlemiş olduğum günahlara ne demeliyim?.. Bu tür davranışlar, evlilik dışı doğum, Fransa’da sıradan bir olay, kimse üzerinde durmuyor, ama bizim taraflarda, Çerkesiye’de bu gibi şeyler hiç unutulmayacak, sonsuza değin temizlenemeyecek bir leke olarak kalır. Bu konuda Fransızları suçluyor değilim. “Aşkınıza sahip çıkmıyor, ihanet ediyor ve çiğniyorsunuz diyecek bir liderleri de yok. Böyle yaşayacaksak, bu yüzden Fransa’nın yok olmasından korkulur. Böyle şeyler uzaklardaki Çerkesiye bir yana, İsviçre’de, Calandrinilerin yaşadığı Cenevre’de bile var mıdır?
– Niye oturup duruyorsun, Aisse, Ablon’a gitmeyecek miyiz? – diye Sophie sordu ve Ayşet’i uyardı: – Ne düşündüğünü Tanrı bilir… Ferrioller olmalı senin bir yana bırakamadıkların…
– Ferriolleri bir yana atarsak, Sophie, ikimiz de işsiz ve çaresiz kalırız, – diye Ayşet, Sophie ile şakalaştı. – Bunları ve başka şeyleri düşünüyordum.
– “Başka şeyler” demekle ne demek istediğini bilemem, ama elimden gelirse, Ferriolleri düşündüğün için başının ağrımasını istemem. Kontes Marie Angélique’in bulunmadığı bu son ayda yazdığın şeyi Ablon’da yazma fırsatını bulamayacağını anladığında bana hak verir, durumun farkına varırsın.
– Öyleyse oraya gitmek için ne diye acele ediyorsun? – diyerek Ayşet, şaka ile karışık Sophie’ye sordu.
– Ben mi acele ediyorum?.. Sıkı tembih edildiği için söylüyorum.
– Böyle diyorsak, yol boyundaki pazara uğrar, alışveriş yapar, oradan da Ablon’a geçeriz, – dedi Ayşet, ardından kontesi anlatmaya başladı: – Marie Angélique, ne olursa olsun, kötü biri değil. Sen de bilirsin.
– İnsan yaşlanınca, yeni huylar edinir demek mi istiyorsun? – Sophie kulaklarına inanamadı.
– Kuşkusuz, o kişi her zaman için altın gibi biriydi demek istemiyorum, ama kindar ve önyargılı biri olduğunu söyleyemem. Onun yufka yürekli ve art niyetsiz biri olduğunu biliyorum. Beni azarlamış, bana çok defalar kızmış olsa bile, zavallı annem, ninem sağ olsalardı, beni nasıl yetiştirecek idiyseler öyle yetiştirdi, bana kimsesizlik çektirmedi, kendi öz çocuklarından ayırmadı. Küçük Seleni’ye ilgisini de görüyorsun, birçok kez onu görmeye gitti. İzin verilirse Sans’tan alıp kendi büyütür.
– Doğru söylüyorsun, kontes temiz kalpli, içtenlikli biri, sözlerinde yapmacıklı ve sinsi davranışlar yok, o konuda sana katılırım, – dedi Sophie düşünmeden. – Evsiz ve işsiz olarak yolum Paris’e düştüğünde, ilk başvurduğum kişi Kontes Marie Angélique oldu, beni anladı ve işe aldı. Ama Jacques’la senin için yaptıkları bir konuşmaya da tanık oldum…
– İhtiyar bana ilişkin ne biliyor ki?! – Ayşet kendini frenleyemedi, Sophie’nin sözünü kesti, ardından daha sinirlenmiş halde konuştu: – Zavallı papam Jacques’tan olumlu söz ederdi ve hoşuma giderdi, sorduğu şeye verdiğim yanıt onun da hoşuna gitmişti.
– Anladım, – Sophie Ayşet’e hemen yanıt verdi, – Kontun mirasının üçte birinin sana bırakıldığını konuşuyorlardı. Evde baş başa kaldıklarında, “bizden ve kardeşinden habersiz kont öyle bir işe kalkışmamalıydı” diyerek, Marie-Angélique’in bağırmasının nedenini şimdi anladım. Ablon’a yola çıkarken, gelir gelmez seni Ablon’a göndermemi istemesi de bu nedenle olmalı…
Ayşet kutusundan bir belge aldı ve onu Sophie’ye gösterdi, belgeyi öte berisini koyduğu yeni torbasına koydu.
– Bu kağıt yaprağı benim ve başkaları için gizli değil. Geçinmen için hasta kont sana para bırakmış mı diye mama bana sormuştu, ben de her yıl için geçimlik bir paranın bırakıldığını söylemiştim. Mülk paylaşımı konusu benim de bilgim dışındaydı. Papa ölümünden birkaç gün önce sözü edilen bu belgeyi bana verdi. Ama sözü edilmediği için ben de belge konusu üzerinde durmamıştım… Şimdi gün geçtikçe durumumun zorlaştığını, kimsenin umurunda olmadığımı daha iyi anlamaya başladım…- Ayşet, içini kemiren üzüntünün nedenini bilemiyor, anlam vermekte güçlük çektiği bu tür üzüntüleri giderek artıyordu, bu üzüntüler gözyaşlarının dökülmesine yol açınca, her zaman yaptığı gibi kendi uzun ve güzel başına danışarak kendi kendisini topladı. – Ne diye oturup durursun, haydi Ablon’a gidelim.
Bu söz üzerine Sophie başını kaldırdı:
– Durum öyleyse, kontesin yatışmasına değin Ablon’a gitmeyelim.
– Üçüncü haberciyi göndermesini bekleyelim, öyle mi demek istiyorsun? Hayır, hemen gideceğiz. Mal derdi beklemez (Bılımıpsem şığeğupşej yiep). Ama mama gizli iş yürüteceğine bana sorsa daha iyi ederdi ve onu rahatlatırdım.

– Ne diyecektin ona?
– Ablon’da duyarsın.
– Öyle diyerek, Aisse, olmayacak bir hata yapma, kendini düşün, Selini’yi de unutma. Onlar kontun sana bıraktığı o küçük paya kalmış değiller.
Ayşet kendisi için kaygılanan Sophie’ye gücenmedi, aksine ona sevgiyle baktı.
Ayşet ile Sophie öğleden sonra, dinlenme vakti Ablon’a vardılar. Yaz mevsiminin sıcak ve güzel ilk ayıydı. Ferriollerin çiftliğinde iç açıcı bir yel esiyor, çiçek kokuları ve kuş sesleri bahçeyi kaplamıştı.
Ön bahçede, kapı önündeki ağacın gölgesinde Marie Angélique fal bakıyordu. Ev tarafından gönüllere işleyen bir şarkı ezgisi Laroche’nun kemanından yayılıyordu. Kontesin iki hizmetçisinden biri elbiseleri ütülüyordu. Bahçedeki ibibik horozu ise bahçe avlusuna tünemiş gelenler olduğunu haber verir gibi ötüyordu.
Fayton sesini duyar duymaz, Marie Angélique başını kaldırdı, faytondan Aisse ile Sophie’nin indiğini görünce, önemsememiş gibi fasulye falına döndü.
– Kontes, Charlotte Elizabéth Aisse geldi! – diyerek hizmetçi kız onları karşıladı. Sevinçten çılgına dönen köpekçik Pati de havlayarak Ayşet’e doğru koştu ve onun kucağına atladı.
– Marie Angélique mama, hiçbir şey demiyorsun, – Paris’te konuştuklarını unutmuş olmalı, kontese doğru eğildi, – sana bir sarılayım, seni öpmeme izin ver, seni özledim.
– Git, git, – Marie Angélique baktığı faldan başını kaldırmadan Ayşet’i azarladı, – beni özlemiş olsaydın iki aydan beri kendini Paris’e kitlemezdin… Pati’yi buraya getirmiş olmasaydım meraktan çatlardım… Gel, gönlümü al, bugün geleceğini fasulye falım söylüyordu. Öksürüyorsun, keyifsizsin dedikleri için Paris’e dönmeye hazırlanıyordum. Aisse, şu an nasılsın?.. Buraya bu kadar süre gelmemiş olman Paris’te tedavi görmüş olduğun için miydi?.. Solgunsun, zayıflamışsın. Küçük Selini ne durumda?.. Bunca acı ve sıkıntı içinde elbette güçsüz ve zayıf düşersin, nasıl ayakta kaldığını bilse bilse birTanrı bilir… Pati sevgilini yalamayı bırak da, onunla doğru düzgün bir konuşayım.
– Hayır, mama, o konuşmamıza engel olmaz, – Ayşet’i çok özlemiş olan köpeğini okşayıp sordu, – öyle değil mi, Pati?
– Bak şuna da, göğsünü ne kadar da geri çekmiş?.. Beni artık gözden çıkardın öyle mi, seni gidi küçük köpek seni! Seni memnun etmek için küçük Şarman’ımı içeriye kapatmıştım… Acıkmış olmalısınız, hadi sofrayı hazırlayın. Doktor Laroche Aisse’nin geldiğini bilmiyor olmalı, kemanı kulağımızı sağır etti, buraya gelsin.
– Mama, bilemiyorum, sordukların içinden önce hangisini yanıtlayacağımı?, – “görüyor ve duyuyor musun kontesin günahını aldığımı” der gibi Ayşet gözüyle Sophie’ye bir bakıp Marie Angélique’i yatıştırdı: – Hepsi iyi, hepsinin selamları var. Sen nasılsın, diz ağrıların ne durumda, rahatsızlık veriyorlar mı? Balaruc suyunu içiyor musun?
– İdare ediyorum, o suyu içiyorum, ayaklarım da idare eder, ama ava çıkacak durumda değilim. Bana bakma, bana bakma, boşuna av tüfeğini getirmişsin, iyileşmediğin sürece ava gitmene izin veremem, öksürüyorsun. Peki, sen ne diye hiçbir şey söylemiyorsun, Sophie?
– Her dediğin yerinde ve doğru, kontes, sana aynen katılıyorum, – Ayşet’e ilişkin kaygılarını duyduğu için Sophie memnun olmuştu, gülümsedi. – Sorun sadece öksürmesi değil, vücudunun her tarafı, kemiklerine varana dek sızlıyor.
– Bilmediğim şeyin sözünü etmem, – Marie Angélique biraz övünme payı bırakarak sözüne devam etti: – İsterseniz sofra hazırlanıncaya değin falınıza bakayım.
– Hayır, hayır, – diye kestirdi, ardından ekledi, – fala inanmıyorum.
İçeriden salınan küçük siyah köpeğin havlayarak dışarı koştuğunu gören Marie Angélique söylediğini, söyleneni de unutarak finoya seslendi:
– Buradayım, Şarman, – kucağına sıçrayan tüylü, kocaman gözlü finoyu okşayıp yatıştırıyor, bir yandan da azarlıyordu, – soluyarak, havlayarak kendini yitirip bitirmen gerekmezdi. Benimle şakalaşmayan bu Pati’ye yüz vermişliğim de yetti, şimdi artık seninle hep beraber olacağız, – Kontesin kimi kast ettiğini anlayan Şarman hemen Pati’ye havlamaya başlayınca çıkıştı: – Yeter, küçük aptal, o havladığın fino da bizim, gelenleri karşılasan daha iyi edersin.

Ayşet’in Ablon’a geldiği haftasını geçmişti, Marie Angélique açmak istediği mal paylaşımı konusuna henüz değinememişti. Günler günleri kovalayıp geçiyordu. Sıcak havayı serin hava, yaz mevsimini yağışlı hava ve gök gürültüsü izliyordu. Ayşet kontesin kendisine soracağı şeyi unutmuş durumdaydı. Sophie de, uzun süreden beri susmuş, kabuğuna çekilmişti. Şarman ile Pati de barışmış bahçede beraber oynamaya başlamışlardı. Marie Angélique ile Ayşet oyalanacak şeyler buluyorlardı: Kitap okuyor, kağıt oynuyor ve bahçede dolaşıyor, bahçe dışı yakın çevrelerde de geziniyorlardı. Akşam çayı sonrası Laroche’a keman çaldırıyorlardı, beğendikleri şarkılara düşük tempolarla eşlik ediyorlardı.
Görünüşe göre lüks bir yaşamları vardı, oysa Marie Angélique ile Ayşet, aslında üzgündüler: Her ikisi de üzüntülerini gizleyerek dolaşıyordu. Ayşet Paris’ten beraberinde getirdiği belgeden kaygılanmıyor değildi, ama en çok iki kişi, Selini ve Edie için kaygılanıyordu. Küçük kızı ile ayrı düştüğü, yaşamı ve mutluluğu paylaşmadığı için üzgündü, yoksa çocuk doyuruluyor, giydiriliyor, bakılıyor ve hiçbir şeyi eksik bırakılmıyordu, Bolingbroklar affa uğramış, İngiltere’ye dönme iznini elde etmişlerdi, çocuğu İngiltere’ye götürmek ve orada büyütmek için gerekli belgeleri hazırlatmaya başlamışlardı. “Sağlığı bozulmasın tek, Selini’den hiçbir şey esirgenmez, – diyerek kendisini avutuyordu Ayşet. Edie ile ben, işleri yoluna koyar kıymaz onu yanımıza alırız. Ama ben keyifsizim, kemiklerim sızlıyor derken Edie benden de beter çıktı. Ben onun hastalığına yardımcı olur, ilaç bulurum? Ama en iyi ilaç bile onu etkilemiyor. Fransa için savaşırken aldığı yaralar yüzünden kötü durumda, soluyamıyor, verem olmadığı halde öksürmekten boğuluyor. Ey benim Tanrım, Edie konusunda bana yardım et, onu iyileştir, işlerimizi yoluna koy. Bu dünyada ondan daha sevdiğim biri yok. Selini’yi de tabii…”
Kontes Marie Angélique de rahat ve dinginlik içinde değildi. Eski güzelliğini yitirmiş ve yaşlanmıştı. Kont Charles de Ferriol’ün vefatından beri aile gelirinin azaldığını, hayat pahalılığının giderek yükseldiğini, Augustin Antoine’ın bir köşeye çekildiğini, birkaç ev hizmetçisine ödenen paranın arttığını… bu gibi şeyler onu düşündürüyordu. Ama Ayşet’in Ferrollerin mal paylaşımına katılacak olması onu en çok düşündüren konuydu. Bu durumda, büyüttüğü, eğittiği, sevdiği Ayşet’in mal paylaşımı konusunda kendilerine dava açmaması için, onun Ayşet’e yapmayacağı bir iyilik düşünülemezdi.
“Doğru, doğru, oğullarımla birlikte büyüttüğüm, emek verdiğim uğursuz Aisse’yi ne yapayım, – Marie Angélique kendi kendine söylendi, – ancak paylaşıma katılma hakkı olduğuna ilişkin belgesinin bulunduğunu benden ve Ferriollerden ne diye sakladı ki… Öyle diyorum, ama zavallı Aisse’nin bir suçu olabilir mi, o konuda suçlu olan ne yaptığını bilmeden aramızdan ayrılmış olan konttur… Ama benden gizlediği bu şeyi bana açıklamadan onu Ablon’dan dışarıya adım bile attırmam!”.
Gece boyunca gök gürültüsü içinde yağan soğuk yağmurun getirdiği soğuk bir sabaha uyanmışlardı, nem ve ıslaklık her yeri kaplıyordu. Oda sıcaklığının düşmemesi, kemiklerini ısıtması için kontes şöminenin yakılmasını buyurmuş, şömineye odun attırmıştı.
– Günaydın, mama, – dedikten sonra Ayşet Kontes Marie Angélique’e sordu: – Bu geceki gök gürültüsünden rahatsız oldun mu, seni uyutmamış olmalı?
– Uyumamış olmam sorun değil, kemik ağrılarımı yeniden tetikledi. Ya sen, sen korkmadın mı?
– Ben mi?.. – Ayşet şaşırmıştı. – Unuttun mu, gök gürültüsü ile gelen yağmuru sevdiğimi? Kulak vererek, yıldırım düşmesini ve gök gürlemesi seslerini sayarak uykuya daldım.
– Evet, evet, gök gürlerken beni yatıştırdığını ne diye unutmuşum ki… Bu kez yanıma gelmedin, benden bıkmış olmalısın…
– Hiçbir zaman, mama, seni sevmediğim durumum olmadı, günahımı alıyorsun.
– Bilemiyorum… Benim senden bir kuşkum var… Daha önce de söylemiştim, benden bazı şeyleri gizliyorsun.
– Neyi gizliyor muşum, mama?! – Ayşet söylenen bu asılsız suçlama karşısında bağırdı, unuttuğu şeyi hemen anımsadı, odasına koşup miras paylaşım belgesini getirdi ve kontese gösterdi: – Bunu mu demek istiyorsun?
– Nedir o?.. – Kontes bilmiyormuş gibi davrandı.
– Yaşlı Jacques’ın sana sözünü ettiği belge. Bu şey senin, benim ve birileri için gizli olan bir şey mi, mama?
– Gizli değilse, bunu o laf taşıyıcı yaşlı faytoncudan önce bana söyleseydin?
– Mama, bu belgede yazılı olandan çok daha fazlasını sen bana verdin, bu nedenle sözünü etmeye değer bulmadım. Ben bir Ferriol’üm, Marie Angélique mama, kendi kendimle mal paylaşımı yapacak değilim! Seni, amcam Kont Augustin Antoine’ı, kardeşlerim Pon de Vel ve Arjantal’i o konuda üzecek biri olamam. Bu belgeyi yok sayalım, – Ayşet kağıdı yırtıp ateşe attı.
– Ne yaptın sen?! – diye Kontes Marie Angélique bağırdı ve ağlamaklı biçimde demir maşayla kağıda uzandı, ama Ferriol ailesini düşündüren belge göz açıp kapayıncaya değin kül olup gitti. – Aisse, ne kadar da talihsizsin, küçük Selini ve sen bundan sonra ne yapacaksınız?..
– Siz ne yaparsanız, Marie Angélique mama, biz de onu yaparız… – Ayşet, kontesi teselli ederek eli ile okşadı, yanına oturdu ve ona sarıldı.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 529-538)

****

(Ayşet’in Bayan Calandrini’ye yeni mektubu) (s. 538 – 546)

IV

Gökyüzünü sarmış olan kara bulutlar nemini boşaltmış, gökyüzü parlak bir görünüm almıştı, Ayşet de hiçbir sorunla karşılaşmamış gibi Ablon’da günlerini sessizce geçiriyordu. Laroche doktorun durmadan sözünü ettiği temiz havanın yararını görmüş olmalıydı: yattığında üzüntüleri dağılıyor, acıları depreşmiyor, hemen uykuya dalıyor, sabahları bülbül sesleri içinde uyanıyordu. Ayşet bülbül seslerini dinlemekten zevk alıyor, bir süre bu sesleri dinleyerek yatıyor, ardından kalkıp değişik renklere bürünmüş yaz mevsimi dünyasına göz atıyordu: “Bu dünya ilginç şeylerle dolu… – diye söyleniyor, yeniden depreşmek için başına üşüşmeye hazır bekleyen üzüntülerini bir yana itip kendi kendine soruyordu: – İyi olan kötüyü bastırıyor. Tek bir gözlükle yetinseydik, yeryüzü ilginç olmaktan çıkar, bıkkınlık verirdi. Ağaçların, dağların ve kırların görünümleri farklı. Kuş cıvıltıları da faklı. İnsanların konuşma, gülme, ağlama ve azarlama sesleri de birbirine benzemiyor. Gül ve çiçek kokuları da farklı. Yeryüzü birbirine benzemeyen ilginç ve değişik görüntü ve renkler içinde, ama kötüye göre iyi olan daha çok! Elinden geliyorsa, kötü adam olmaktansa iyi adam olmak yeğlenmeli, – sonunda Ayşet sabah düşüncelerine bir son verdi, istediği ve özlediği şeyleri kendine sormaya başladı: – Bugün ava çıkmak için güzel bir gün, ama olmaz, ava gitmek yerine July Calandrini’ye mektup yazmam gerekiyor. Böyle akıllı ve beni anlayan bir kadını tanıdığım için şanslı sayılırım!”.
Calandrini ile Ayşet arasındaki ilişki, Ayşet ile Marie-Angélique arasındaki ilişkiden farklıydı. Ayşet için Kontes Marie-Angélique bir anaydı, birbirlerine gülümsüyor ya da kızıyor, birbirini uyarıyor ya da öğütte bulunuyor iseler de konumları farklıydı, dargın ya da kırgın olsalar bile birbirlerini bağışlıyor ve barışıyorlardı. Ayşet artık bir küçük kız değildi, evlilik dışı ana olmuştu: Adına üzüleceği, üzerinde titreyeceği ve koruyacağı birileri vardı. Son dayanak olarak – kendisini aç bırakmayacak küçük bir gelir (irat) vardı. Ama mülkünü ateşe atıp yakmakla Ayşet, kendisi ile gizli mal mülk hesabı peşindeki Marie-Angélique’e ne demek, ona neyi kanıtlamak istemişti? Mala mülke değer vermediğini ya da Ferriol ailesinden biri olduğunu mu, Ferriol olmayı mal ve mülkten daha değerli bulduğunu mu söylemek istemişti? Böyle ya da başka bir neden de olabilirdi…

“Ne yaptın sen!..” diyerek Kontes Marie-Angélique’in ateşe el atışını ve ağlamaya başlamasını, Ayşet’in onu kucaklayıp yatıştırmaya çalışmasını nasıl yorumlamak gerekirdi?.. Bu soruyu herkes kendi algılamasına göre değerlendirebilir. Ama insanlık, onur ve özsaygı her şeye değer! “Calandrini’ye bunlardan söz etmeyeceğim, boş yere kafasını şişirmek istemem, sorduğu sorulara yanıt vermekle yetineceğim”, – diyerek Ayşet, İsviçre Cenevre’ye göndereceği mektubu yazmaya başladı.
“İki mektubun, ışığım, bir süre önce elime geçti, ama yanıt vermeyi geciktirmiş oldum. Seni sevmediğim, sana saygı ve değer vermediğim, seni özlemediğim için değil, onlara vaktinde yanıt vermediğim için bahaneler arıyor da değilim. Sans’a gitmiş olmam, rahatsız ve keyifsiz olmam, bunlara eklenen başka engeller nedeniyle yazımı geciktirdiğim için beni bağışla, bundan sonrası için üşengeç davranmayacağımı bildirmek isterim. Seni içtenlikle sevdiğimi, herkesten ayrı tuttuğumu, sana gereksinim duyduğumu, akılcı ve bilge sözlerini beklediğimi, bunu istediğimi sana söylemek ve kanıtlamak istiyorum.
Şu an Ablon’dayım. Bugün hava sıcak, nefis bir hava var, ama Cenevre ve İsviçre’nin temiz ve iç açıcı havası ile kıyaslanamaz tabii, yine de mektubumu bıkmadan okumanı diliyor, bıkmaman için de sorduğun soruların yanıtlarını kısa kısa sana yazmak istiyorum.
Küçük Selini boy atmış gibi göründü bana. El, yüz ve bedeni ile güzel, fidan gibi bir kız çocuğu oldu, gözlerinin güzelliği bütün bir dünyaya bedel denebilir, ama görünümü beyazımsı, solgun ve zayıf. Akılsız değil, güler yüzlü, cana yakın ve zeki bir çocuk, ama kendine bakmayı pek bilmiyor, bunun dışında, istekleri, karakter ve davranışları ilgi çekici. Bu çocuktan eksiksiz ve iyi bir insanın çıkmış olacağı umudu içindeyim. Zavallı küçük bana çok düşkün. Beni gördüğünde o denli sevindi ki aklını oynatacak gibi oldu. Farkına vardığım özellikleri daha da çok. İçimi sızlatan şey, göğsüme bastırdığımda yüreğimin çırpınışını belli etmemeye çalışmam. Benim kendisini görmeye gittiğim günden daha mutlu bir gününün olmadığını söyledi. Orada bulunduğum sürece yanımdan hiç ayrılmak istemedi, bir iş buyurduğumda itiraz etmeden yerine getirdi, her istediğimi yerine getirmek için koşuşturdu. Söylediğim bir şeyi yerine getiremediğinde, küçüklerin yaptığı gibi bahaneler uydurma yoluna kaçmadı. Ayrılacak olduğumda içimi sızlatacak denli üzülmüştü. Ağzından tek bir sözcük damlamadan bana bakıp durdu. Reims’te tedavi gören Claire Bolingbrok’un yanına gitmek üzere başrahibe ile anlaşmıştık. Baş rahibenin Sans’tan ayrılacak olması manastırdakilere zor gelmişti. Bu habere üzülmüş olmalı ki, küçük kızım şöyle dedi: “Senin gidecek olman herkes gibi beni de üzüyor, ama gitmen gerektiğini biliyorum. Markiz Bolingbrok seni görünce çok sevinecek ve sağlığı açısından iyi gelecek, işin bu tarafı beni biraz rahatlatıyor”. Oracıkta zavallıcık ağladı ve bana sarılarak şöyle dedi: “Ne kadar da beklenmedik bir durum bu, yoksa benim yanımda daha çok kalabilecektin. Ben anasız ve babasız biriyim, annem olman için sana yalvarıyorum, öz annemi ne kadar seveceksem, seni de o kadar seviyorum”. Anlıyorsun değil mi, ışığım, onun bu sözlerinden sonra rengim atmış, ama ne kadar üzüldüğümü belli etmemiştim.
Sans’ta iki hafta kaldım, orada eklem ağrılarım arttı, el ayak ve vücudumu kımıldatamaz oldum. İki gün boyunca küçük kızım tek bir an olsun yanımdan ayrılmadı. Beni yalnız bırakmamak için iki gün boyunca başucumda bekledi. Ağrılarımı hafifletmek için benimle konuşuyor, bazen uykuya daldığımda, beni uyandırmamak için neredeyse solumadan başucumda oturuyordu. Bu koca dünyada ikimizin sevgisi ve ilişkisi gibisi zor bulunur. Ben onu üç ayda bir görüyorum, başka bir çözüm yolu bulamıyorum. Şu an onu daha fazla sıkıştırmakta bir yarar görmüyorum, sıkıştırmayı da gururuma yediremiyorum. Koca kişiler bile bu işi başaramazlar. Küçük kızın Bolingbrokların yanına verilecek ve büyütülecek olması küçük kızı çok üzmüş ve rengini soldurmuş.
Şövalyenin eşi olarak anılmak benim için bir onur, şövalyeyi kendim için değil, onu o olduğu için seviyorum. Hayır, benim yüzümden ona söylenecek her şey önem taşıyor, ona olmayacak şeyler yaptırmayı kabul edemem. Onun hakkında söylenecek dedikoduları da kabul edemem! O takdirde bana olan olumlu duygularının zedelenmeyeceğinden emin olabilir miyim? Peki, olmayacak bir aşk yolunu seçtiği için pişmanlık duyuyor olabilir mi? Onun beni sevmediğini ve mutsuz olduğunu anlayacak olursam, nasıl yaşarım! Beni incitmemeye dikkat ediyor ve içtenlikli davranıyor, ilginç ama çözmesi zor bir durum, her neyse, sonunda ikimizin birlikte bir yaşam sürdürmemiz konusunda anlaştık. Bu sözleri beğenmemiş, ilginç bulmuştum. Bu arada sözlerinde beni kınayacak bir yan olmadığına beni inandırmayı başardı, mal varlığının yarısını benim üzerime yazdıracağını söyledi, bunun nedeni akrabalarına güvenememesi. Ayrıca kalan yar mal varlıkları hangimiz daha uzun yaşarsa, onun üzerinde kalacağını, öyle yazdıracağını da söyledi. Ben de, benim kullandığım kişisel eşyalarım dışında bir mal varlığımın olmadığını gülümseyerek söyledim.
Şimdi, ışığım, sorduğun soruya seni kızdırabilecek bir yanıt vereyim. Paris’te dolanan yalan haberler sana da ulaşmış olmalı. Şövalyeyi ilk günlerimdeki gibi seviyorum, onun dışında kimseyi sevmiyorum, yaşamımda yeri olacak tek kişi o. Kızdığın için, sana saygıda kusur etmeyerek, bu tür kötü söylentilerin kaynağını açıklamak istiyorum. Gevres (Jevr) dükünü çok sevmiş olduğum, bu sevme nedeniyle işlediğim günahı bağışlatmak ve Tanrı’nın huzuruna çıkmak için kiliseye gittim. Günah çıkarmak için pedere (rahip) olayı anlattım, peder, bu kadarcık bir şey için günah çıkarmama gerek olmadığını söyledi.
İlk aşkımı yaşadığımda on bir yaşındaydım, on iki yaşına geldiğimde bu gibi şeyler bana şaka imiş gibi gelmeye başladı. Gevres dükünü beğenmediğim için değil, kendisi ve kardeşleri ile oynamak için onların bahçelerine gidiyordum. Bu bende bir alışkanlık haline gelmişti. Dük benden iki üç yaş büyüktü. Diğer çocuklara göre kendimizi daha büyük görüyorduk. Küçükler saklambaç oynarken, biz büyükler gibi yapıyor ve konuşmakla yetiniyorduk. Aşk konularından hiç söz etmedik, doğrusunu söylemek gerekirse, o ve ben aşkın ne demek olduğunu bilmiyorduk. Karşı balkonlara çıkıyor ve bakışıyorduk. Dük bizi İvan (Yaz ortası, 7 Temmuz İvan Kupala kutlama) gününde havai fişek gösterilerini izlemek üzere Saint – Ouen (Sen-Van) şehrine götürüyordu. Bizi sık sık birlikte gördükleri için hizmetçilerimiz, bizi sevgililer diye anmaya başlamışlardı.
Her şeyi dikkate almaya ve düşünerek hareket etmeye alışık bir kız çocuğu olduğum için, Gevres dükünü sevmekıe bir kötülük görmemiştim. Tanrı inancım vardı, tövbe etmeye – günah çıkarmaya – kiliseye gitmiştim. İlkin ufak tefek günahlarımı saydım, ardından sıra büyük günaha geldi. Pedere (rahip) bir genci sevdiğimi söyledim. Peder “O genç kaç yaşında?” – diye sordu. “On iki yaşında” – dedim. “Onu ne kadar seviyorsun?” – diye sordu. “Kendimi nasıl seviyorsam onu da öyle seviyorum” – dedim. “Tanrıyı sevdiğin gibi mi?” – diye sordu. Bu söz üzerine kızdım. Peder güldü, bu gibi küçük şeyler için günah çıkarmaya gerek olmadığını ve bundan sonrası için doğru kurallara uygun hareket etmemin iyi olacağını söyledi, tek başıma bir erkekle beraber olmamın uygun düşmeyeceğini de sözlerine ekledi.
Daha sonra Gevres dükü ile her karşılaşmamızda çocukluk günlerimizi anar olmuştuk. Bu tür şeyleri, özel anlamda, gerçek mi şaka mı diye düşünmemiştik. Sana yazdığım bu gibi konular hakkında, ışığım, senin katında suçlu olur muyum? Bu konuda sana laf taşıyanın Beddevol olduğundan kuşku duymuyorum, laf taşıyıcı biri, doğru dürüst konuşmaz. Bu durumda sana düşecek olan görev, beni kollaman, onun toplum önünde gelişigüzel konuşmasına izin vermemen olurdu. Anlaşılan, ışığım, seni aldatacağımı sanıyor olmalısın! Sen bana çok sayıda iyilikte bulundun, sana çok şey borçluyum, sana olan sevgimi hiçbir şey değiştiremez. Sana olan saygı ve sevgimin bir kanıtı olarak senden çok memnun olduğumu söylemeliyim. Aramızdaki güveni kimsenin bozamayacağı konusunda sana söz veriyorum.
Şövalye sana büyük bir saygı duyuyor. Aramızı bozmak, adımı kötüye çıkarmak için harekete geçenlere onun nasıl karşı çıktığını sen de bilirsin. Şövalye kötü kalpli kişileri hiç sevmez, – sezgisi güçlü ve kalbi temizdir. Her gün bana daha fazla ilgi gösteriyor. Onun bana olan sevgisi konusunda bir gün Kontes Marie-Angélique bana bir soru sormuştu. Şöyle bir yanıt vermiştim: “Ben ona büyük bir sevgiyle bağlıyım ve onu mutlu etmeye çalışıyorum”. Biraz kuşkulu sorduğu için ben de alaycı bir karşılık vermiştim.
Pon de Vel’i soruyorsun, sağlık durumu pek iyi değil. Bunları sana yazarken içim burkuluyor. İnsanoğlunda bulunması gerekli olan iyi özelliklerin hepsi onda bulunuyor. Akıllı ve kişilikli biri. Bana karşı tam bir melek.
Şimdi sana söyleyeceğim şeye şaşıracaksın. Arjantal ile ben birbirimize kızdık, doğduğu günden bu yana bir ilk bu. Tam dört gün boyunca birbirimizle konuşmadık. Birbirimize kızmamızın nedeni annesiyle akşam yemeğini yemek istememesi. Durum böyle ama kontes bunu bilmiyor. Bilse gülmekten kırılırdı. Çünkü, kontes oğlunu azarlarken, ben Arjantal’den yana olmamıştım, birkaç gün önce gürültü kopmuştu. Ne durumlara düştüğümü anlıyorsun değil mi? Yirmi yedi yıl kardeş olduğun birini yitirmek kolay şey değil. Olup bitenden Arjantal’in kendi de pişman olmuş olmalıydı. Barışmamız için ilk adımı atan kişi daha adil davranmış olurdu. Öğle yemeği sırasında, Arjantal’in sağlığı için kadeh kaldırdım, ertesi gün mırın-kırın etmeden yanaklarından öptüm. Böylece eski günlere dönmüş ve barışmış olduk.
Marie-Angélique kalemimi elimden aldı”.
“Ben engellemesem, Aisse, yazı yazmaya asla son vermezdi, sana birkaç kelime yazmak için kalemi onun elinden aldım. Tanrı beni sana unutturmasın. Sürekli kalbimdesin, birbirimize uzak düştüğümüz için üzülüyorum. Bu arada hastalanmış ve başka yerlerde bulunmuş olmam, seni düşünmemi engelleyemedi. Şimdi de gezmeye çıkmak üzereyim, gideceğim yerlerden biri de Pon de Vel’in bahçesi. O zaman sana yakın yere gelmiş olacağım, Tanrı izin verirse birbirimizi görürüz. Bu görüşmenin beklentisi içindeyim, bu bekenti sayesinde görüşememiş olmanın üzüntülerini daha erken aşacağımı düşünüyorum. O zamana değin, beni habersiz bırakmamanı, iyi ve güzel ilişkilerimizi yaşadığımız sürece sürdüreceğimden emin olmanı diliyorum”.

Mektubuma, ışığım, dönüş yapıyorum. Av için zaman ayırıyorum, bunun büyük yararını görüyorum. Beden olarak yorulmam, düşünce ve kaygılarımı unutturuyor, bu da bana iyi geliyor, şifa kaynağı oluyor, av dönüşü iyi yemek yiyor ve uyuyorum. Avlanırken çok yerleri geziyor ve ter atıyorsun, bu da beni rahatlatıyor.
Evet, canımın içi, sorduğun sorulardan bazılarının yanıtları böyle. Kalbim tümüyle sana açık, benim büyük bir dayanağımsın. Hayırlısıyla burada yazımı bitirmek durumundayım. Benim gibi çelimsiz birine göre mektubum çok uzun olmuş”.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 538 – 546)

(Devamı var

***

V (s. 546-557).
Yaz mevsiminin üç ayı boyunca Ayşet hemen her hafta Paris’e gitmişti. Çok değil, bir gece ve bir gün, ya da iki üç gün Paris’te kalıyordu. Ayşet’in Paris‘e gitme nedenini sadece Sophie biliyordu. Ayşet’in attığı her adımı bilmek isteyen Kontes Marie-Angélique ise, değişik bahaneler uyduran Sophie tarafından idare ediliyor, yatıştırılıyordu. Uzunca bir süre boyunca kuşku içinde kalmış olan kontes sonunda Sophie’ye sordu:

– Her ikiniz benden saklı ne işler çeviriyorsunuz?
– Yok öyle şey, bir şey çevirdiğimiz yok, tasalanma.
– Evet, evet, aptal yerine koyacak bir tek beni buldunuz… Birtakım işler çevirmiyorsa, Aisse’nin bu kavurucu sıcakta Paris’te ne işi var, ne diye ikide bir gidip geliyor. Neyin peşinde? Hangi işin peşinde olursa olsun, – “Ne olduğunu bana göstermediği ve okutmadığı o kağıdı yakarak beni uyutmak mı istemişti?.. – diyerek bitmiş bir şeyi kendi kendisine soruyordu, – Konuştuğumuz şey aramızda kalacak, inanmazsan yemin edeyim.
– Ben sana güveniyorum, kontes, sen de bana güven, ama bilmediğim bir konuda sana ne diyebilirim? Charlotte-Elzabéth Aisse’nin de hasta olduğunu bilmiyor musun? Hastalığı nedeniyle ilaç ve iyileşme arayışı içinde…
– Bütün üzüntüm de bunu bildiğim için!.. – Marie-Angélique iç çekti ve sesini yumuşattı: – Ağrılarımı azaltması için bana da ilaç getiriyor. Yine de içim rahat değil, açıklayamadığım bir şeyler dönüyor… Şövalye, Aisse’ye yapacağını yapıp bir köşeye çekilmiş olabilir mi?.. Boyun eğerek onun hizmetine girecek olursa ben bunu kabul etmem, onu hasta eden diğer bahanelerinin de canına okurum!.. Böyle diyorum, ama biz kadınların ne yapıda olduğumuzu bilmez misin, Aisse, Feriolleri zorda bırakacak bir işin peşinde olabilir mi, bilmiyorum…
– Kontes! Aisse için ne diye öyle şeyler düşünürsün?.. – diyerek Sophie ince sesiyle yanıt verdi, ardından davranışının doğru olmadığını anladı ve daha yumuşak bir sesle sözünü bağladı: – Charlotte-Elzabéth Aisse’nin neyin peşinde olduğunu bilmiş olsaydın… – “söylesem mi söylemesem mi?” diye kendine sordu, ama konuşmamaya karar verdi.
– Bilmediğim için sana soruyorum ya! – diye Kontes Marie-Angélique Sophie’ye çıkıştı. – Söylediklerimi sorgulamak sana düşmüyor, haddini bil!
– Sınırımı aştım, kontes, bağışla beni, bunu kötü niyetle söylemedim, – Sophie kontesin sözlerini ağır bulduysa da kendisini dizginlemesini bildi, ama geri çekilmedi. – Ferrioller konusunda Aisse’nin olmayacak bir davranışta bulunmayacağına tanıklık ederim.
– Öyle diyorsan, tamam, – diye kontes sözlerini geri çekti, – sana bir şey ilettiklerinde kuşkuya kapılarak… Aisse Ferrioller konusunda kötü bir şey yapmaz, ben de bunu kim yapar diye soruyorum işte…
Kuşku yaratan Ayşet çiçek hastalığı ile boğuşan Arjantal ve onun sevdiği büyük sanatçı Lecouvreur Adrienne’in ağır hastalığı ile ilgileniyordu.
Haftada bir ya da iki haftada bir iki kez Pon de Vel annesinin yanına geldiğinde, Marie-Angélique, Arjantal’in sağlığını soracak yerde, oğlunun sevdiği Lecouvreur Adrienne’nin durumu ile ilgili sorular soruyordu. Pon de Vel daha önce Ayşet’le kararlaştırdığı gibi, Arjantal’in hastalığını annesinden saklıyor ve annesine başka türlü yanıtlar veriyordu.
Bir gün hastaneye giderken Pon de Vel kaygılandığı bir şeyi Ayşet’e sordu:
– Aisse, hastalık konusunda mamamıza dürüst davranmıyoruz, kardeşimizin hastalığını gizliyoruz.
– Pon de Vel, kardeşim, ben de o konuda kaygılıyım, ama mamanın halsiz ve hasta olduğunu biliyorsun. Arjantal’i bize bile zor gösteriyorlar. Mama, Arjantal’e sokulmaya kalkışır, izin vermediklerinde de dayanamaz.
– Doğru konuşuyorsun, – dedi Pon de Vel ve sevgi dolu bir gözle Ayşet’e baktı, – ama sen hekimleri nasıl ikna ettin bilmiyorum, onun yanında oturmana ve ona yemek yedirmene izin veriyorlar.
– Hekimlere ne yaptığımı söyleyeyim, – alaycı bir biçimde Ayşet gülümsedi, – kardeşimden hastalık kapacak olursam hekimlerden şikayetçi olmayacağım konusunda imza verdim.
– Ben de öyle düşünüyordum. Öyleyse Çiçek hastalığını iyileştiren soydaşın Çerkes kadınına (1) benzeyen biri olmuyor musun?
_____________
Dipnot:
(1) – “Güzelliğini yitirmemek ya da kızlarının güzelliklerini korumak için ya da hastalığa yakalananlara acıdığı için hastalığı tedavi eden ilacı bulmayı düşünen ve bulan Çerkes kadınına insanlık olarak çok şey borçluyuz! – diye yazıyor K. Helvetius. – Ne kadar çok bebeği ölümden döndürdü o kadın! O kadının insanlık için yaptığı iyilik gibi bir iyiliği mabetler, kiliseler inşa eden, oralarda görevler üstlenen kadınlar arasında, onun gibi insanlığa hizmet eden başka bir kadının çıkmadığını belirtmem gerekiyor”.
___________

– Kardeşim, o yetenekli kadına beni benzettiğin için sana teşekkür ederim, – Ayşet bu duyduğu şeyden mutlu olmuştu, – ama ben asla onun gibi biri olamam. Sevdiğin biri, üstelik kardeşin ise, onun için yapmayacağın şey düşünülemez, gerekirse canını da verirsin demeleri bu yüzden olmalı, doğru bir sözdür. Kardeşimiz Arjantal bizden çok daha küçük, sağlıklı olsun ve yaşasın. Sevgilisi Lecouvreur Adrienne’nin başına geleni görüyorsun. Ben neyim ki?.. Elma ağacından ham düşürülmüş meyve gibiyim ve kimsenin istemediği bir kişi olarak o ağacın altında oturuyorum…
– Aisse, Charlotte-Elizabéth Aisse, – Pon de Vel alışkın olmadığı gibi kızdı, – Sus, uygunsuz şeyler söyleme! Sen bizim kız kardeşimizsin, Ferrioller olarak seni seviyor, seninle öğünüyor ve seni el üstünde tutuyoruz, akıllı ve zeki biri olduğun, temiz aşkın ve gerçek insani yönünle seni örnek alıyoruz. Şimdiye değin sana söylemediğimiz bir şeyi sana söyleyeyim: Başına gelenler yüzünden ben ve Arjantal seni kınamadık. Kendini korumak için çırpınırken, içine düştüğün durumun farkındayız. Sevgili anayurdumuz Fransa’da yaşanan berbat şeyler yanında, seninkinin lafı bile edilmez. O konuda seni büyütüyor ya da küçültüyor değilim. Sen adına ilginç bir roman, iyi bir piyes ya da güzel bir opera yazılacak birisin.
– Pon de Vel, – Ayşet utanma ağırlıklı bir ricada bulundu, – yeter, bırak artık, hak etmediğim şeyleri benim için söyleme.
– Sadece ben değilim, Voltaire, Montesquieu, yazar Prévost, yeni yetenek Diderot ve seni tanıyan herkes benimle aynı görüşte. Başın dik gezeceğin yerde, sen kendini yiyor ve kendi tabutunu kendin hazırlıyorsun. Bilmiyor ve kendine değer vermiyorsun, güzelliğin ve güzel yanın bütün bir Fransa’nın gözünden kaçmıyor.
– Tamam, tamam, Pon de Vel, anladım, – diyerek Ayşet şakalaştı: – Bütün bir Fransa beni gözleyeceğine, senden utanmadığım için beni bağışla, d’Edie ile ben hastayız, yine de küçük kızımızı yanımıza almamıza ve büyütmemize izin verseler daha iyi olurdu…
– Onların da, Aisse, sırası gelip çözüldüğünü görürsün. – bu tür yüreklendirici sözlerle Pon de Vel konuşmasını bağladı.
Ayşet sevinç içinde Arjantal’in yanından geldi ve hastanın daha iyi durumda olduğunu Pon de Vel’e söyledi.
– Durumu iyi, Pon de Vel, kardeşimiz çok daha iyi, yemek yedirdim, benimle konuştu, seni sordu, yanımda olduğunu söyledim. Bütün akrabalarını, hizmetçilere değin sordu, hepinize selam söyledi. Yüzündeki yara ve kabarcıklar kuruyor, doktorları iki hafta içinde onu taburcu edebileceklerini söylediler. Çocuk kendini umursamadan Lecouvreur Adrienne’i sordu. Durumumu, çiçek hastalığının yüzümü ne hale getirdiğini sakın kıza söyleme dedi (1).
_______________
Dipnot:

(1) – “Arjantal konusunda seni kaygılandırmamak için durumu sana bildirmiyordum”, – Calandrini’ye gönderdiği mektubunda öyle yazıyor Ayşet. İyileştiğine göre, şimdi onun durumunu anlatabilirim: Biz ve arkadaşları şanslı olmalıyız, Arjantal korkunç çiçek hastalığından sağ salim kurtulmayı başardı. Çiçek yüzünü, en çok da burnunu kemirdi, alacalı bir renge dönüştürdü, kişide daha da küçüldüğü izlenimi yaratıyor. Yakışıklı genç diyecek bir durumu kalmadı, ama iyi yanını korudu, herkes onu seviyor, saygı gösteriyor ve değer veriyor, ne kadar övgü yağdırsan, el üstünde tutsan bile, yoldan çıkaramayacağın eğitimli biri”.
(2) – “Temsil sürerken Lecouvreur ansızın fenalaştı ve oyun durduruldu, – diyerek Ayşet Bayan Calandrini’ye yazıyor. – Temsilden önce kız kanlı ishal olmuştu. İç sızlatacak kadar güçsüzleşmişti. Zavallı kız dört gün içinde eridi. Zehirlenerek öldürüldüğü söyleniyor. Ölümünden dört ay önce vasiyette bulundu ve vasiyetini yerine getirmesini Arjantal’den rica etti.
Lecouvreur’ün cesedini otopsi ettiren Voltaire, kızın zehirlenmediğini öğrendi. İç organları çürüdüğü için vefat etti. Oyuncunun Paris’te defnedilmesine kilisenin karşı çıkması üzerine Voltaire “Büyük sanatçı Lecouvreur’ün ölümü” adlı bir mersiye (одэр) yazdı.
____________
Arjantal hastaneden alındıktan sonra evine Paris’teki evine götürülmedi, Lecouvreur’ün öldüğü söylenmeden doğruca Ablon’a, annesinin yanına götürülmek üzere faytona bindirildi.
Arjantal çiçek hastalığının bıraktığı yıkımı bilmiyor değildi, ama “bu başa gelen bir felaket, ne yapılabilir” diyerek, durumunu kabullenmişti. Şu an annesi Marie-Angélique ile sevgilisi Lecouvreur Adrienne’nin kendisine nasıl bir tepki vereceklerini merak ediyordu. Anne her zaman annedir, yavrusu için katlanmayacağı ve yapmayacağı özveri düşünülemez, gerekiyorsa canını verir, umarsız duruma düşerse başına gelene katlanır, hastalığını ve yol açtığı yıkımı unutturmak için elinden geleni yapar. Peki Arjantal’in sevdiği kadın?.. Bu sorunun yanıtı kolay verilemezdi, Arjantal de bunu biliyor, kimseye yüzünü göstermeden kaygı içinde yaşıyordu.
Çiçeğin yol açtığı yıkım konusunda akrabalarına der yanmayı kendisine yediremiyordu. Adrienne’nin öldüğünü de bilmiyordu, ama ona ilgi duyuyormuş gibi görünmek de istemiyor, soru sormaktan kaçınıyordu.
Pon de Vel kardeşinin bu durumuna üzülerek Ayşet’e fısıldadı:
– Birilerinden öğreneceğine Adrienne’in öldüğünü bizden duysun.
– Şimdi değil, daha sonra… – dedi Ayşet.
– Nedir “daha sonra” dediğin şey, Aisse? – dedi Arjantal, kuşku içinde sormuştu, Arjantal duyduğu bu söz üzerine uyanmıştı.
– Hiçbir şey değil, Jan, – Pon de Vel durumu hemen kavradı, Ayşet’e fısıldadığı şeyi hemen değiştirdi, – Aisse, unuttukları bir şeyi evden alması gerektiğini bana söylemişti de, onu hatırlatmıştım. İstersen, Aisse, geri dönelim, demiştim.
– Benim yüzümden geriye dönmekten kaçınmayın, iyileştiğimi görüyorsunuz.
– Aman Allahım, güzel çocuğum, ne olmuş sana böyle?!. – kendisine sarılan oğlundan kurtulup oğlunun yüzüne bakıp bakıp duran Kontes Marie-Angélique, bağırıyordu. – Hasta olduğunu ne diye benden gizlediniz?!. Seni iyileşmiş görmeseydim ben ölürdüm… Şöyle bir oturmama izin verin, fenalaşıyorum…
– Laroche, nerede kaldın, mamaya ilacını içir, – dedi Ayşet ve kontesi okşayarak oturttu: – Mama, kendine dikkat et, kendini yorma, Kont Arjantal sağ salim aramıza döndü, bunun için sevin ve Tanrıya şükret.
– Sevinir, Tanrıya şükür de ederim elbette, – ellerinde bayılmaktan kurtulan Marie-Angélique kendine geldi. – Tanrı güzel oğlumu yanıma getirmenize izin verdi dedi kontes kendi kendine. Evet, yavrum, ziyaretime gelmediğin için sana kızıyordum, şimdi nedenini anladım. Aisse’nin gereksiz yere Paris’e bu gidişleri niye diyerek kızıyo bir sürü şey aklıma takılıyordu, bağışla beni. Sen de, Pon de Vel de, gelmeyişinizi beni unuttuğuna yoruyordum, meğer kız kardeşinle birlikte kardeşinizle ilgileniyordunuz. Uzaktaki bir arazimize kapanan, bizleri hiç umursamayan Kont Augustin-Antoine’ın durumunu da merak ediyorum. Biraz kendime gelir gelmez yanına gitsem mi diyorum…
– Mama, zar zor ayakta duruyorsun, – diye karşı çıktı Pon de Vel, – o kadar uzak yere nasıl gideceksin?
– Doğru, doğru, – diye Arjantal de ağabeyinin görüşüne katıldı.
– İşittin mi, Aisse, bu ikisinin bana ne dediğini? Küçük bir torunla beni sevindirecek yerde yaşlı bir koca karı imişim gibi görüyorlar beni, çok beklersiniz bunu…
– Hayır, mama, öyle şeyler aklımıza gelmiş değil, – diye Arjantal çiçek bozuğu yüzüyle annesine gülümsedi ve durumu düzeltti. – Biraz zaman geçsin, papanın yanına giderim diye düşünüyordum.
– Gitmemelisin! Bizim onun için üzüldüğümüz gibi, o da bir kez osun bizim için üzülsün. Şimdi zengin bir sofra kurun ve Arjantal’in sağlık içinde aramıza dönüşünü kutlayalım, biraz da şampanya içelim, Ferrioller olarak Tanrıya birlikte dua edelim, kont babanıza gelince, onu da bir kenara atamayız, unutamayız.
Hava iyiydi, sofra bahçeye kuruldu, Ferrioller sofraya oturdular. İlk hohu (dilek) konuşmasını kadehini kaldırarak Kontes Marie-Angéliqu yaptı, bazen azarladığı Kont Augustin-Antoine’dan olumlu söz etti, kendini övmeyi de eksik etmedi.
– Kimse övündüğüme yormasın oğullarımı iyi yetiştirdim, Aisse seni de. Üçünüzden de memnunum, bazen sizi çekiştirdiğim oluyor, ama üçünüzü de eşit seviyorum, ama en küçük kardeşe ilişkin bir atasözünüz vardı, Aisse, neydi söyler misin, onu bana yeniden bir anımsatsan…
– “En küçük en çok sevilir”, – diye yanıt verilmesine fırsat bırakmadan Arjantal söze karıştı.
– Evet, evet, iyi anımsattın, – diyerek Kontes hohu-dilek konuşmasını sürdürdü: – Ama Arjantal, küçüksün diye seni kayırdığımı sanma, çok sayıda kişinin yaşamına son veren bu kötü salgından sağ salim kurtulduğun için Tanrıya dua ediyor ve kadehimi senin sağlığın için kaldırıyorum, çektiğin sıkıntıyı unutman, yüzünde kalmış olan izlere de aldırma – onlar erkek suratını güzelleştirir, çirkinleştirmez! – aramızda yaşamaya, hiçbir hastalığa yakalanmamaya, çok uzun yaşamaya, sevdiğin ile mutlu olmaya, beni, babanı, ablanı, ağabeyini ve tüm Ferriolleri sevindirmeye bak, onlar da seni sevindirsinler, Guérin de Tencin soy adını taşıyan akrabalarını da unutma, sağlıklı olmanı ve mutlu bir yaşam sürdürmeni diliyorum! – Konuşması biter bitmez Laroche mızıkasıyla bir ezgi çaldı, sofradakiler de hep birlikte alkışlarıyla ona eşlik ettiler.
Ardından Ayşet, Pon de Vel, Laroche ve Sophie Arjantal’e geçmiş olsun, dileklerinde bulundular. Her bir konuşmacının dileği (hohusu) anne kontes Marie-Angélique’e yönelikti, kontes sevinçten sofraya sığamıyor, mutluluktan uçuyordu.
En son Marie-Angélique biraz daha içince acımış olmalı, sofraya oturttuğu fayton sürücüsü yaşlı Jacques’a seslendi:
– Nedir bu halin, Jacques, ölü sofrasında (hadeus) oturur gibi oturuyorsun, nedir bu neşesiz halin, sevincimizi paylaşmaman için bilmediğimiz başka bir nedenin, bir yasın mı var? Kont Arjantal de Ferriol’ü yeni mi tanıdın, konuş, birkaç sözcük de senden dinleyelim.
– Söylerim, kontes, söylerim. Kont Arjantal de Ferriol’ü yeni tanımış değilim, – diğerlerinden farklı olarak ayağa kalktığı için kontes Jacques’tan oturmasını istedi, ama kabul etmedi, – hayır, ayakta durursam daha iyi olur. Kont de Arjantal iyi bir insan, iyi bir oğul, eğitimli biri. Hastalığı konusunda söylediğiniz sözleriniz yerinde, aynen katılıyorum. Tanrının ona yardımcı olması için yalvarıyorum, ama … – Yaşlı Jacques öksürdü ve yerine oturdu.
“Ama” sözcüğünü duyan sofradakiler meraktan birbirlerine baktılar. Yerinde oturamayan kontes yardımlarını esirgemediği sürücüye sordu:
– Söyleyemediğin o şey nedir?.. – Diyerek daha yumuşak ve kararlı bir sesle sordu: – Gizlisi saklısı olan bir sofrada oturmuyorsun!
– Farkındayım, kontes, farkındayım, – dedi şarap ile dili çözülen ihtiyar. – “ama” demem Kont de Arjantal’e acıyor olmam… Siz olanı bilmiyor olmalısınız… Zavallı Lecouvreur Adrienne artık yaşamıyor…
– Ne diye yaşamıyor?..
Durumun bilincinde olan iki kişi birbirine baktı, Ayşet Arjantal’in elini sıkarak konuştu:
– Evet, kardeşim, Adrienne’i yitirmiş bulunuyoruz.
– Hemen Paris’e gitmeliyim öyleyse! – diye Arjantal yerinden kalktı.
– Aman Tanrım, henüz ayağa kalkmışsın!.. – diye Marie-Angélique heyecanlandı.
– Hemen şimdi gitmeliyim, mama… – gitme nedenini gizlemedi: – Bana vasiyette bulunan Adrienne’dir…
– Hasta olduğunu, öleceğini biliyor muydun? – duyduğunu yorumlayamayan Pon de Vel kardeşine sordu.
– Hayır, Pon de Vel. Adrienne’le benim bir ilişkimin kalmadığını sen ve Aisse biliyordunuz.
– Seni yalnız Paris’e gönderemem, – diyerek Pon de Vel de ayağa kalktı, Ayşet de birlikte gitmek isteyince, ondan rica etti: – Daha sonra, Aisse. Sen mama ile kal, daha sonra, kızın defin gününde gelirsiniz.
Lecouvreur’ün defin işi birçok soruna yol açmıştı. Bu büyük oyuncunun özgür ve aşırı davranışları, tiyatroda din adamlarına saldırması kilise çevrelerini kızdırmıştı. Voltaire kilise görevlilerine karşı çıkmamış, Arjantal ve diğer tanınmış kişiler de Voltaire’i desteklememiş olsalardı, ünlü aktrisin defin işi bir değil, iki hafta ötesine bile atılabilirdi. Ama adil ve haklı olan taraf sonunda kazandı, anlaşmazlık Voltaire ile Arjantal’in istediği biçimde çözüldü.
Bir yıldan uzun bir süreden beri kendisini sevmekten vazgeçen aktrisin ricasını Arjantal eksiksiz yerine getirdi, içi rahat olsa da, kızı unutamıyordu. Adrienne’in defin gününe Marie-Angélique, Ayşet, Claudine-Alexandrine, de Paraber, du Défant, Jeanette-Nicole, Sophie, Laroche ve bilinen, eğitimli ve saygın kişiler, ayrıca yakın kent ve köylerden gelen büyük bir kalabalık toplanmıştı. Başpiskopos Pierre ise ortalıkta görünmemişti. Kardinal olma isteği baskın gelmiş, din adamları safında yer almıştı.
Bir gün sabah çayını beklerlerken, Lecouvreur Adrienne’in yaşayış tarzı ve ölümü Marie Angélique ile Ayşet arasında konuşulurken, kontes merak ettiği bir şeyi sordu:
– Zavallı Adrienne bizim yakışıklı Arjantal’in aşkını niçin geri çevirmiş olabilir? Kime sorsam, bir şey bilmediğini söylüyor. Şimdi bunu sorgulamanın artık bir yararı yok, ama anneyim, o da oğlum, bilmek istiyorum. Arjantal’in ağzını ise kimse açamıyor, sanki sağır ve dilsiz.
– Mama, ben de o konuda bir şey bilmiyorum, – kendi içindeki aşkını da içerecek biçimde, Ayşet bir iç çekti, – ama Adrienne toprağa verilirken, anımsıyorsan Voltaire’in cenazedeki konuşmasını unutamıyorum: “Aşk kimseye soru sormaz” demesini (Šuĺeğum vıpćejeğu yiep).
– Evet, evet, büyük bir söz onun söylediği. Voltaire akıllı biri, onun aşka verdiği değeri görüyorsun. Bunu sen de ben de iyi biliyoruz, diğerleri bilirler mi bilemem… Ne kadar gürültü patırtı koptuysa da ölüyü bağışlıyoruz, büyük bir salgından sağ kurtulan Arjantal de yiğitçe davrandı, kızın vasiyetini eksiksiz yerine getirdi. Kızın kabri başında konuşma yapanlardan daha kötü olmayacak biçimde yerinde sözler söyledi. Sormak istiyorum, Aisse, sürekli unutuyor, sormaya fırsat bulamıyorum, Başpiskopos Pierre’in kendince bir nedeni var, ama şövalyeyi niçin cenazede göremedim?
– De Edie, hasta olmasa, mama, gelecekti.
– Biz mi kaldık hasta olmayan bir tek… – dedi kontes yavaş sesle homurdanarak. – O hastalıklı kişiyi nereden bulmuşsun ki, başka kimse kalmamış mıydı?
– Mama!..
– İyi, iyi, “aşkın gözü kördür, kimseden izin almaz”, – diye Marie-Angélique Ayşet’e laf dokundurdu, şimdiye değin görmediği bir şeyi onda görmüştü: – dur hele, neye hazırlanıyorsun?.. Şu arkadaki tüfeği ne yapacaksın? Ava mı gitmek istiyorsun?!. Gidemezsin! Halsiz olduğunu unuttun mu?!.
– Bugün sonbaharın ilk av günü, bugün bana engel olma, mama, uzaklara gitmeyeceğim, erken dönerim.
– Yalnız mı gideceksin? – diye kızgınlığı geçen kontes sordu.
– Tanrıyla birlikte olacağım, mama, – kendisine izin veren kontese yalancıktan gülümsedi, – küçük Pati’yi de yanımda götüreceğim.
Ayşet’in yaban ördeği avına gidişi üzerinden ancak bir saat geçmişti ki, küçük köpek Pati havlayarak ve acındırarak bahçeye döndü, Ferriolleri ayaklandırdı.
– Aisse’nin başın bir şey gelmiş!.. – diyerek okuduğu kitabı bırakmaya fırsatı olmadan kontes, bir türlü susmayan Pati’nin peşine düştü, üzerinden bataklık çamuru ve suyu akan bitkin Ayşet’i karşıladı: – Başına ne gibi bir felaket gelmiş ki, Aisse?! Sıcak su hazırlayın… Laroche, hemen üşütme karşıtı bir karışım hazırla!.. Bir sürü badireyi atlatmış olan küçük kızım, bizi yaslara boğmak üzereydin… – Marie-Angélique yün ceketini çıkarıp Ayşet’in sırtına örttü. – Bugünden böyle erkek işi olan avlanmayı sana yasaklıyorum, tüfeğini de parçalayacağım…
– Tamam, mama, kendine dikkat et… – kontes Ayşet’e uyarı ve öğütlerde bulunuyor, Ayşet de korku içinde kendi kendisine söyleniyordu: – Ben Tanrının yardımıyla o korkunç bataklıktan kurtuldum ya, demek ki ömrüme ömür eklenecek…

(Devamı var)

İshak Maşbaş, Tarihi roman (s. 546-557).

***

VI  (s. 557 – 567)
Adıge atasözü, “Hastalık balta deliğinden gelir, iğne deliğinden gider” (Vızır veşıneće kak’o, mestaneće mek’ojı) der, bu durum Ayşet’in başına gelmişti. Geçen iki üç yıl, en çok da bu son yıl, ara sıra ninesi Çabe’nin sesini duyar gibi olmaya başlamış, korkmuş ve o sese kulak kabartmıştı. Oysa odasında mumunun yanma çıkırtısı ile kendi soluma sesi dışında çıt yoktu. Pencere tarafını dinleyecek olursan, her gün etkisi azalan güneşle birlikte gelen soğuk yağmur serpintilerinin seslerini duyuyordun. Korkmuş biri için güneşsiz gün ile ay ışığı olmayan gece farksızdır.
“Batağın soğuk suyuna saplanma yüzünden hastalanmazsak, Pati, geceyi bir yol bulur geçiririz, – dedi Ayşet yastığı üzerine kıvrılmış yatan beyaz tüylü ve kıvırcık mini köpeğine, – yarın da Paris’e döneriz. Şövalye ile Calandrini’ye Paris’e döneceğimizi, Ablon’a (1) yazmamalarını bildirmiştim. Pon de Vel ve Arjantal Paris’te, amcam Auguste de dönmüş olmalı. Tiyatroları da özledim. Sahneledikleri yeni oyunlar neler olabilir? Voltaire’i de görmek istiyorum, cenaze kaldırılırken yeterince konuşamamıştım… Selini’nin götürüldüğü İngiltere’den yeni dönmüş… – Ayşet’in gözlerinden yaş döküldü, içi bunaldı, ağrıları depreşti, bunu fark eden Pati de yerinden fırladı. – Selini’nin ana – babasından ayrı yaşaması benim suçum… Gizlice doğurmuş olmam bir yana, onu el ülkesine de yolladım. Her gittiğimde beni “teyze” diye karşılamış olsa bile, Sans’ta kalması daha iyi olurdu. Bolingborokların bana yazdıkları ile mutlu oluyor, iki üç ayda bir şövalyeyi görme özlemi içinde, küçük kızım gibi bir başıma yalnız yaşıyorum… Selini yerine yastığımı Pati’yle paylaşıyorum… De Edie’nin bu son bir yıldaki durumunu anlayamıyorum. İkimiz de hastayız, bunu ileri sürerek birbirimize uzak düşmüş olabilir miyiz?.. Annemin “Erkeğe sürekli hastayım demek uygun düşmez” demesinde bir gizli anlam ve bir gerçek payı olmalı. Şövalye, benim için kim olabilir, bir eş mi, bir sevgili mi… Durum gereği ben bir sevgili konumuna düşmüş olmalıyım. Beni bir yabancı yerine koyuyor, ama Selini onun kızı değil mi?.. Ne diye kızını düşünmüyor? Bu da benim suçum, yeminine uymamasının, çocuk sahibi olmasının Askeri – Dini Şövalye Tarikatı (Orden) tarafından yasaklanmış ve bağışlanmaz bir suç olduğunu ikimiz de biliyorduk. Yeminini bozana yaşam hakkı tanınmıyordu. Seni bu dünyadan temizlerler diyerek, onu küçücük kızından uzaklaştırdım, evlat sevgisini ona tattırmadım. Ama şaşırdığım şey, İngiltere’ye gideyim ve kızımı göreyim dememesi. Temiz bir aile içinde de olsa, kızının yabancı bir ülkede büyütülüyor olması, anlaşılan umurunda bile değil… “
– Tamam, Pati, bana öyle ters bakma, – diye küçük finosuna çıkıştı ve onu yatıştırdı, – kınadığım kişi sen değilsin, kınadığım kişiler keşke senin gibi olsalardı… – “Hayır, hayır, burnu ve kuyruğu kalmamış olan aşkımızı daha fazla uzatmanın anlamı yok, buna bir son verip küçük kızıma sahip çıkmalıyım. Çocukluğumdan beri çektiğim sıkıntıları unutuyor, söylenen her güzelsin sözüne kanarak, ne diye budalaca bir yaşam sürdürmüşüm?.. ”
Sophie’nin odaya geldiğini gören Ayşet, daldığı derin düşünce dünyasından uyandı ve sevindi:
– Yanıma gelmekle ne iyi ettin, Sophie, yarın Paris’e dönecek olmanın heyecanı içindeydim.
– Üzülme, her şey iyi olacak. Eşyalarımızı eksiksiz topladım.
– Unuttuğun bir şey olmadı mı?.. – dedi Ayşet ve gülümsedi. – Marie-Angélique’in parçalayacağını söylediği tüfek ne oldu?
– Bırak o çirkin şeyi! Bataklıkta çürüsün!
– O çok iyi bir tüfek.
– Gönlünden kopmuyor öyle mi?
– Hayır… bana mutluluk veren eşyalarımdan biri. Öyle olmasını Tanrı yazmış olmalı… Onu bana veren kim biliyor musun?
– Biliyorum!.. Silah vermenin iyi bir şey olmadığını şövalye bilmiyor muydu?! Ölmene ramak kalmıştı…
“O sözünü ettiğin şövalye yüzünden, Sophie, çoktan beri mahvolmuşum… – Ayşet, aşkı yüzünden içine düştüğü sıkıntıyı kanıtlar biçimde bir iç çekti ve kendini haklı çıkarmaya yeltenmedi. – o zavallı da benim yüzümden çok çekti…” – dedi ve devam etti, Sophie, şövalye konusunda niye bu kadar acımasızsın? – diyerek Ayşet Sophie’ye çıkıştı.
– Aisse, ben kimseye karşı acımasız olmak istemem, öyle yaparsam, Tanrı razı gelmez. Sorduğun şeyin yanıtını kendin de biliyorsun. Öyleyse ve bağışlayacaksan, daha önce sana söylemiştim, yine söyleyeyim: İkinizden çok, Tanrıdan başka kimseyi tanımayan temiz kalpli küçük Selini’yi yabancılara bıraktınız, asıl ona acıyorum.
– Öyleyse, Sophie, kararımı sana söyleyeyim: Paris’e döner dönmez bir önemi kalmayan ilişkimize bir son vermek istediğimi Şövalye de Edie’ye yazmayı düşünüyorum.
– Karar verdin mi?.. – diye Sophie, keyifsiz biçimde Ayşet’e baktı ve yeniden sordu: – Buna mı karar verdin?.. – Ardından alaycı bir bakışla gülümsedi ve daha kararlı bir sesle karşılık verdi. – Öyle diyorsun ama sevdiğin kişiye bunu söyleyemiyorsun. – Sanki kendine söylenmiş gibi Ayşet’in kucağındaki küçük fino havlayınca ona da kızdı. – Git hadi, gözlerini bana dikme, bu yastıkta sen değildin uzanması gereken!..
– Sophie!.. – duyduğu bu sözleri ilginç bulan Ayşet sesini yükselttiğinde, küçük fino da sesini yükseltmişti, ona da seslendi: – Sus, Pati. Sophie kötü bir şey söylemedi… Evet, Sophie, evet, dediğim şeyi yapıp yapmayacağımı görürsün. Pati’yi azarlar gibi yapıp bana söylemek istediğin şey konusunda ninemin bir sözünü bana anımsattın. “Gelinime söylüyor, kumamın dikkatini çekiyorum”.
– O konuda ne diyeceğimi bilemiyorum…
– Niçin bilemiyorsun? Bana söylemek istediğini söylemişsin. Benim gibiler için söylenmiş eski bir sözü, istersen sana söyleyeyim: “Çocuk olmayan evde mutluluk olmaz” (Sabıy zerımıs vınem nasıp yiĺep)… Bu sözlerden pay kapmamışsam seni ne diye kınayayım, ne diye güceneyim ki… Amanın Sophie, hiç üşümüyor musun sen?..
– Üşümüyorum, niye sordun ki?
– Üşümem (sıtma) depreşmiş olabilir mi? El ayaklarım bir tuhaf oldu, göğsüm de ara sıra ağrıyor.
– Gereksiz şeyleri konuştuk, ondan olmalı… Şimdi şömineyi yakar, odanı ısıtırım, sıcak yün çoraplarını getirir, ilaç da içiririm.
Sophie Ayşet’in odasını ısıttı, ilaçlarını içirdi ve sıcak tutacak giysiler giydirdi, ancak boğucu öksürük nöbeti onu gece yarısında uyandırdı. Sadece Sophie değil, Marie-Angélique ve Laroche da, soluma güçlüğü çeken Ayşet’e gereken yardımları yapmış, sabahın ilk saatlerine, Ayşet uykuya dalana dek yanından ayrılmamışlardı. Odadan ayrıldıklarında Marie-Angélique Laroche’a sordu:
– Aisse’nin durumunu nasıl görüyorsun?
– Ağzından kanlı tükürük gelmediği sürece öksürmesi fazla sorun yaratmaz…
– Vay bu başıma gelen… – Marie-Angélique ağlamaklı bir biçimde odasına döndü, Ayşet’in odası tarafını dinler ve durumun nereye varacağını düşünürken uykuya daldı.
Ayşet iki üç saat sessizce uyudu, uyandığında öksürük ve soluma sorunu yaşamamış biri gibi olmuş ve neşeli bir biçimde Sophie’ye sordu:
– Hala oturuyor musun Sophie? Uyumadın mı?
– Biraz kestirdim. Sen ne durumdasın, Aisse?
– Hastalandığımda ne düzeyde hastalanmış olduğumu bilmiyorum, Sophie… Yeni mi tanıdın beni?.. Pati nerede, göremiyorum…
– Seni rahatsız etmesin diyerek kontes onu odasına götürdü.
Ayşet’in sesini duyan Pati kapı ardından havlamaya başladı, Marie-Angélique içeri girer girmez onun elinden kurtulup divana atladı. Onun bu davranışları ile ilgilenmeyen kontes, uykusunu alamadığı için gözleri mahmur Ayşet’e sordu:
– Nasılsın, Aisse? Bu gece bizi korkutmuştun.
– Bilmiyorum, mama, bu başıma geleni, beni bağışlayın. Laroche ne diyor?
– Ne diyecek, iyi olacaksın diyor.
– Doktor öyle diyorsa ben de öyle diyorum, bugün Paris’e dönüyoruz.
– Paris’te yolumuzu gözleyen birileri yok. Bir gün daha burada kalsak, bir şey kaybetmeyiz.
– Mama, hasta olduğumu görüyorsun. Yalvarıyorum, Paris’e gitmem gerekiyor.
– Peki, olur, istediğin gibi olsun, nedir benden sakladığın şey, sabah çayından sonra döneriz… Göreceksin Paris’in en ünlü hekimlerini yanına seferber ettiğimi…
Paris’e döner dönmez Marie-Angélique’in hekimler çağıracağını söylemesi Ayşet’in hoşuna gitmişti, ama Kont Charles de Ferriol’ün hastalığı sırasında gelen Orleans dükünün gönderdiği hekimin kendisine asılmış olduğunu anımsadığında, “onlar da dükün hekimleri gibi olacaklarsa, gelmesinler daha iyi” diyerek gülümsedi. Kontesin isteyerek ya da istemeyerek söyledikleri yüzünden kuşku duyduğu Şövalye Blaise-Marie de Edie’yi bu kez iyi yönüyle aklına getirdi: “Şövalye de Edie de mertlik kalmamış diyorum, ama benim için Orleans düküne nasıl da meydan okumuştu?! Bütün bir Fransa bunu konuşmuştu!.. – Bir süre sonra Ayşet övdüğü kişiye yeniden kızdı: Ya şimdi?!. Anne ve babasından çekindiğinden aşkına sahip çıkamıyor… Neydi onun bana dediği? Benimle nikahsız bir yaşam sürdürmek istiyor. Yakınlarından memnun değil, malının yarısını gizlice benim üzerime yazdıracak. İkimizden hangimiz sağ kalırsak, malın tamamı ona kalsın, dedi. En çok üzüldüğüm şey küçük kızından söz etmemekte olması! O konuda ne diyeceksin? Ben ona ne yazacağımı bilirim!..”
İçindekini uluorta ortaya serersen, iş, gerçekleşmez ya da uzar derler, doğru olmalı. Ayşet’in Şövalye de Edie’ye yazmayı düşündüğü mektup bir ay kadar gecikmişti: Vaz geçtiği için değil, Ablon’da geçirdiği üşüme, yeniden nüksetmişti, diğer sızıları da depreşince yatağa düşmüştü. Ardından gelen ve bir hafta süren ishal de onu bitkin düşürmüştü.
Ayşet’e geçmiş olsuna gelenler çoktu, iyileşecek ve ayağa kalkacaksın diyor ve ona moral veriyorlardı. Pon de Vel ile Arjantal de işten döner dönmez Ayşet’in yanından ayrılmıyorlardı. Sophie ise gözünü ondan ayırmıyor, Kontes Marie-Angélique de günde üç dört kez yanına geliyor, başını okşuyor, moral veriyor, Paris’te dolaşan haberleri eksiksiz ona aktarıyor ve yemek istediği bir şey olup olmadığını sormadan yanından ayrılmıyordu. Kont Augustin-Antoine da Ayşet’in odasına geldiğinde, yataktaki kadını utandırmamak için fazla kalmıyordu, gözyaşını tutamaz olduğunda da, “telaşlanmaya gerek yok, Tanrı bize yardım eder, sevgisini bizden esirgemez” diyerek ayrılıyordu. De Paraber ile du Deffant Ayşet’in yanına geldiklerinde sevdiği yiyecekleri getiriyor, parasını ödeyerek hekimlerin yazdığı pahalı ilaçları getiriyorlardı, iyileşeceğine inandırmak, sevindirmek için kendisine hediye yağdırıyorlardı.
Günün birinde, kendini daha iyi hisseder etmez, öğle dinlenme vaktine denk getirerek, unutmadığı mektubunu yatakta yazmaya başladı. Daha birkaç sözcük yazmıştı ki, gözyaşları içinde Ayşet’i gören Sophie uyarıda bulundu:
– Aisse, bu son yıllarda şövalyeye kızgın olduğumu biliyorsun, yine de ben, o yazacağını söylediğin mektubu yazmanı istemem. Bir araya gelir ve yüz yüze görüşürseniz, ne yapacağınıza daha yerinde karar verirsiniz.
– Onu da düşündüm, ama bitkin durumumu ona göstermek istemiyorum… Sophie, ne diye gülümsüyorsun? – diye sordu.
– Şovalyeyi sevdiğini bildiğim için, Aisse, onun için gülümsüyorum.
– Evet, şövalyeyi seviyorum. Bunu kimseden gizliyor değilim, – Ayşet gözyaşlarını silip iç çekti. Ama bana soracak olsan bile, onu niçin sevdiğimi bilmiyorum. Ne düşündüğünü biliyorum, sır değil, Selini’nin babası olduğu için onu seviyor da değilim… O benim ilk ve son aşkım. Onun bana olan sevgisi benimkinden az değil… – Ayşet’in yeniden gözlerinden yaş döküldü ve zayıflamış beyaz yüzüne aktı, biraz oturduktan sonra kalemini eline aldı: – Yeter artık kız çocuğumuzu başkalarının eline bıraktığımız, buna bir son vermemiz gerekiyor. Bunu ona sadece duyuracağım, Sophie, yoksa onun kalbini kıracak değilim.
Ayşet’in hastalığı günler ilerledikçe kötüleşmese bile iyiye gitmiyordu. Ferriol ailesi ve tüm dostları umudunu yitirmemesi için, ellerinden gelen destek ve yardımı yapıyorlardı, ama yakalandığı verem (jığevız) hastalığını yenmenin kolay bir şey olmadığını da biliyorlardı. Ayşet’in kendisi ise kötümserliğe düşmüyor, zaman zaman ziyaretçileri ile şakalaşarak günlerini geçiriyordu. Julie Calandrini’ye yazı yazmayı da ihmal etmiyordu. İşte şimdi de Calandrini’nin gönderdiği mektuba yanıt veriyordu: “Sana birkaç sözcük yazabiliyorum, ışığım, niçin dersen, yazacak gücüm kalmadı. Şimdi artık hep yatıyorum, ağzımdan kanlı tükürük ve salyalar akıyor, rahatlatıcı, dindirici bir ilaç aldıktan sonra uyuyabiliyorum, her gün daha güçsüz düşüyor ve daha zayıflıyorum. Şövalyenin yaşadığı üzücü durum sözle anlatılamaz, çok acınacak bir durum. – Herkes bana moral vermek için elinden geleni yapıyor. Evdekiler bana hediyeler yağdırıyor, beni memnun etmeye çalışıyor. Her şey bir yana, şövalye birine ot bile aldı, kadının birine çocuğuna meslek eğitimi kazandırması için para verdi, başka bir kadına da kuzu derisi pelerin için para verdi. Her önüne gelene hediye, para veriyor, çıldırmış gibi. Niye öyle yaptığını sorduğumda, “sana daha iyi baksınlar diye veriyorum” dedi.
Büyük bir tedirginlik içindeyim, bu başıma gelen hastalık beni bitiriyor. İşim Tanrıya kalmış, Tanrı bana güç veriyor! O esirgeyicidir, her şeyi görür, içimde dolanan her şeyi bilir. Kısacası bu kez kesin söz veriyorum: İşlediğim günahlar nedeniyle Tanrının huzuruna çıkmaya hazırım. O gibi konularda de Edie bir gün benimle içtenlikli konuşmuştu. Benim iyi olmamı istediğini, benim için güzel bir gelecek düşündüğünü, küçük kıza düzgün bir yaşam sunmamız gerektiğini ve onun geleceğini düşündüğünü söylemişti.
Utanma duygularım eskisine göre azaldığı için uzun bir zamandan beri huzur içinde değilim. Şövalyeye olan aşkımın bugünkü ölçüde içimde tutuştuğunu görmemiştim, onun da benim gibi olduğunu söyleyebilirim. Onun yapmacık değil, içten gelerek benim için kaygılandığını ve üzüldüğünü söyleyen kişilerin gözlerinden yaşlar dökülüyor.
Üzüntülerime ve aşkıma yenik düşmemenin ve yanlışlarımı düzeltmenin uğraşıları içindeyim. Kısa bir süre sonra ölecek olmam beni fazla korkutmuyor. Tanrının beni esirgeyeceğini bildiğim için kendimi rahat hissediyorum. Bu nedenle, bana bırakılmış olan süreyi, en iyi biçimde tamamlamaya çalışacağım. Sonunda ölüm gelecek, biraz erken ya da geç, ne fark eder? Yaşamımız neye benzemiş? Herkesten çok benim yaşamım mutluluk içinde geçmeliydi. Ama akıllarına geldikçe beni kukla, korkuluk gibi kullandılar, kendileri nasıl istiyorlarsa, benimle öyle oynadılar. Aşk ve utanç duyguları içinde, dostlarımdan uzakta ve sıkıntı içinde bir yaşam sürdürdüm. Hastalıkla dolu bir yaşam zavallılıktır.
Dış görünüşümün değişip değişmediğini soruyorsun. Beni görsen tanıyamazsın: Gözlerimin feri, parlaklığı söndü, yanaklarım çöktü, rengim soldu. Sorun bedenimde dersem, bir deri ve bir kemik kaldım. Güçten düşmüş bedenim – gereksiz bir yük sadece. Ruhum ile kalbim dersen, önümüzdeki haftalar içinde bu ikisinin tertemiz olmasını umuyorum. Yaptığım tüm yanlış ve günahlarımla birlikte Tanrının huzuruna çıkacağım.
Dün başımıza ilginç bir şey geldi. Son vasiyetim olarak de Edie’ye yazdığım mektubuma verdiği yanıtın bir kopyasını sana gönderiyorum. Kendi el yazısı mektubunu, verdiği sırada okuyamamıştım. O konuda konuştuk, o noktaya dayanmışsan, sen de nasıl ağlayabilirsin ki. Sevdiğim kişi ile birlikte tanıdığım kadınlardan de Paraber ve du Deffant’ın bana yardımcı olduklarını bilmen seni çok şaşırtabilir. Pazar günü de Paraber yanıma gelip Kontes Marie-Angélique’i dışarıya alacak, günah çıkarmam ve günahlarımı temizlemem için Peder Bouroso’yu odama getirecek. Ona güveniyorum, insanın ruhunu okuyan, akıllı, doğru, dürüst ve dini bütün biri.
Şaşırıyor olmalısın de Paraber ve du Deffant gibi gerçek dostlarımın olmasına. Hastalandığımdan beri yanımdan hiç ayrılmadılar, en çok benimle ilgilenen de Markiz de Paraber, beni hiç yalnız bırakmıyor ve benimle yakından ilgileniyor. Gözünü benden ayırmıyor, durumuma üzülüyor ve bana hediye üzerine hediye alıyor. Kendisini, kölelerini (vıneut), mal ve mülkünü, benim mülkümmüş gibi kullanıyor, benden esirgemiyor. Gün boyu yanımda kalmak üzere geliyor, benim için arkadaşları ile buluşmadığı günleri bile oluyor. Hayırlısıyla ışığım. Yazışmalarımız benim için mutluluk kaynağı, ama yakında son bulacak, başka ne yapılabilir ki!..”
Bu yazı da Şövalye Blaise-Marie de Edie’nin Charlotte-Elizabéth Aisse’ye yazdığı mektubun bir kopyası olarak, Ayşet’in Cenevre’ye, Calandrini’ye gönderdiği yazı: “Mektubun, sevgili Aisse’m, beni üzme ötesinde kalbimi daha da yaraladı. Yazdığın yazıda yapmacık şeyler yok, hepsi içtenlikli. Karşı koyamayacağım güzel duyguların ve güzel özlemlerin dışında mektubun bir koku yaymıyor. Beni hep seveceğine söz veriyorsan, bu durumda yakarmaya hakkım olmaz. Senin bakış – düşünce tarzın benimkinden farklı, anlıyorum. Ama Tanrıya şükür, benim arzularım zorlama arzulardan uzak ve farklı, herkesin kendince bir utanma duygusu var, ona göre davranmasını daha doğru ve daha yerinde buluyorum. Huzursuz olma, Tanrı sana yardımcı olur, canımın içi Aisse’m benim, senin kalbinde bir yerim olsun, bu kadarı bana yeter.
Kalbini bana açmış olman, tüm hareket ve davranışlarımı sana söylememe izin veriyor. Her şeyden önce insanca yanın, temiz kalbin beni sana bağlıyor, senin kalbinden benim payıma düşecek olan nedir? Bunu sayısız kez anlattım, sözlerimin doğru olduğunu sana kanıtladım. Sözlerime inanmandan önce sözlerimi doğrulayan davranışlarda bulunmamı istemen bana karşı bir haksızlık olmaz mı? Beni yeterince tanımadın mı? Bana güvenmiyor musun?
İnan, benim değerli Aisse’m, sana karşı en güzel aşkı ve en temiz duyguları taşıyorum. Günün birinde senden başka birine sevgi duyma olasılığından kesinlikle uzağım. Seni görme olanağım doğuncaya dek, dünyada seni en çok düşünen kişi olarak kalacağım, seni görme umudunu taşıdığım sürece de en mutlu kişi ben olacağım.
Bu yazıyı sana elden vereceğim. Sana yazmayı daha iyi bir yol olarak görüyorum, çünkü bu konuda seninle yüz yüze görüşebileceğim umudunu taşımıyorum. Yaranın kapanması için vakit henüz erken, benim isteğim, senin beni görebileceğin bir duruma gelmendir. O durumda senin karşına çıkmayı umuyorum. Ama senin karşında gözyaşlarımın aktığını görmenden ve bunu engelleyemeyeceğimden korktuğumu sana söylemek isterim. Sevgi adına bende yarattığın umut, sevgili Aisse’m, sadece temiz kalbini tanıyor olmam değil, benim de temiz olan kalbimin sende yankı bulacağına inanmış olmamdır.

Dipnot:

Ablon – Paris’e yakın 1200 nüfuslu yazlık küçük bir kasaba, köy.

(Devamı gelecek)

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 557 – 567)

****

VII  (s. 567-576)
Ayşet’in beklediği ve korktuğu yoğun kar yağışı Ocak 1733’te şiddetli bir fırtına biçiminde Paris’e çöktü, ama uzun sürmedi. Güneyden gelen ılık lodos, birkaç gün içinde Paris’teki kar birikimini eritti ve ortalığı toz dumana boğacak biçimde kuruttu. Şehirde beliren sıcak günlerin sevincine doyum olmamışken, kuzeydoğudan gelen poyraz ortalığı yeniden dondurdu. Poyrazın beraberinde getirdiği ve her yeri donduran soğuk yağmur ve kar yağışı yarım ay boyu varlığını sürdürdü. İlginç olan şey, rüzgârın esmediği günlerde, rüzgâr, akşam üzerleri yeniden esmeye başlıyor, sabaha değin hışırtılarla sürüyor ya da değişiklik gösteriyor, dinlenmeye çekildiği gündüzlerin sessizliğine kızıyormuş gibi toprağa sulu kar ve kar yığınlarını savuruyordu.

Böyle günlerde, en çok da uyuyamadığı gecelerde, Ayşet’in göğsü, fırtınalı ve ıslak, ıslık çalan ve ağlayan rüzgârın çıkardığı sesler gibi hırıltılarla kaplanıyordu. Dün düşündüğü şeylere gece dönüş yapıyor, yıllar öncesine ait anıları tazeleniyor ve onlara ilişkin yorumlar yapıyordu. Kaçınılmaz bir son olan ölümü nasıl karşılayacağını ve kızının geleceğini düşünüyordu. Kısa yaşamı içinde, bir yönüyle çektiği sıkıntıların ağırlığını taşıyor, diğer yönüyle güzel ve bayram havasında geçen eski günlerini anımsıyor, düşünceler yürütüyor, Tanrının karşısına nasıl çıkacağını ve ona nasıl hesap vereceğini düşünüyordu.
Ayşet, başına gelen her türlü olumsuzluktan kendini sorumlu tutuyor ve kınıyor, sorumluluğu başkalarına yıkmak istemiyordu. “Alnıma yazılmış olanlar başıma gelmişse bundan kimi sorumlu tutabilirim ki? Tanrı bana neyi uygun bulmuşsa, ben de öyle bir yaşam sürdürmüşüm, annemin, babamın ve ninemin onurunu, kendi kadınlık özsaygımı ve beni büyüten Ferriollere bağlılığımı korudum. Ayıbı ve günahı olmayan kişi yoktur, kendi günahlarımı bağışlaması için Tanrıya yalvarıyorum, Tanrının huzuruna çıkmadan önce, onun hizmetlisi Peder Bourso’ya içimi açacağım”. Ayşet, niçin istavroz çıkardığına anlam veremeyen Sophie’ye seslendi:
– Sophie, ne diye bana öyle bakıyorsun, beni öbür dünyada bekleyen ninemin dediği gibi, benim “su üzerinde rüzgârı dürttüğümü” (psım sıtêtev jım sêpıgev) mü düşünüyorsun. Benim hastalığımı yenen çok az kişi var, kurtuluş olmadığını biliyorum. Bu gece rüyamda onu bir kez daha kavradım. Biliyorum, sen rüyalara inanmıyorsun, ben de inanmıyordum, ama bu kez galiba yola gelmiş olmalıyım… Ninem emeklememi beğeniyordu, hata yapmamamız için bize dikkat ediyordu.
– O konuda ne diyeceğimi bilemiyorum… – Sophie keyifsiz bir sesle Ayşet’e baktı, – İşte iyileşmen için seni sevenler şifalı ilaçlarla sana geliyorlar. Moralini bozma.
– Ben de bunu istiyorum, Sophie… – Ayşet’in biraz sevinmesi üzerine, pembe yanakları kendilerini gösterdiler, feri sönmüş gözleri canlanmış gibi gelmişti Sophie’ye, ama ansızın Ayşet’in öksürmesi durumu değiştirdi, ağzından kanlı öksürükler gelinceye değin öksürdü, ardından sözünü tamamladı: – Ninemin dediği gibi “rüzgarsız soğuk, soğuk sayılmaz, öksürüğü olmayan sızı, sızı sayılmaz” (jıbğe zıxemıt çıer – çıep, pske zıxemıt vızır, vızep) sen de bana onu diyor ve iyileşmemi bekliyorsun, ama durumumu da görüyorsun… Gördüğüm rüyalara ilişkin başka bir şey de söyleyeyim: Dana etini doğrarken, ağzımdan saçılan kanlı tükürükleri bıçakla etten ayıklıyor ve küçük köpeklere atıyordum…
– Yeter, Aisse, ne kadar da kötü şeyler bu anlattıkların… niçin iyi şeyler anlatmıyorsun, iyileşeceksin dedim, bunu konuşalım…
– İyi bir şey biliyorsan, söyle, ben bilmiyorum… – duyuracak ölçüde Ayşet bir iç çekti. – Küçük kızım yüzünden başıma gelen durum, beraberinde şanssızlık ve mutsuzluk getirdi, şimdi kızım benden uzakta, ama her öksürdüğümde Pati de havlıyor, inildiyor, seni yoruyor dediniz, tek sevinç ve teselli kaynağım olan Pati’yi benden uzaklaştırdınız…
– Aisse, Pati’yi geceleri yanından alıyoruz, gündüzleri yanına getiriyoruz.
– Evet, evet… – Ayşet küçük köpeği konusunda Sophie’yi haklı buldu, içi bulanarak yalvardı: – Pati’yi koruyun, Sophie, sana bırakacağım hediyelik eşyalarla birlikte Pati’yi de Selini’ye verirsin…
– Küçük fino Pati dışında, ölüm sonrasına ilişkin sözleri duyunca Sophie’nin içi bunaldı, bir başına Ferriollerin içinde kalacak olması kendisini düşündürdü. Yıllardan beri kız kardeşi gibi gördüğü Ayşet’in talihsiz hastalığı ve vasiyeti tüm düşüncelerini bastırmıştı.
“Kendisine beşik yapılıp da mezarı kazılmayacak kişi yoktur” ama, ölümün gelişi ile gidişi bir olmaz. Her kişi zor doğurulduğu gibi acı içinde yeryüzünden ayrılabilir. Doğan kişi için sevinilir, ama bu doğuma sevinmiş olanlar, onun ölümüne üzülmezler mi? Sevinç ve üzüntü içinde bir yaşam sürdürmüş olan Ayşet’in kısacık ömrünü böyle noktalandıracağı kimin aklına gelirdi?
Sophie’nin uzattığı azıcık sütten Ayşet bir yudum çekip bardağı bıraktı, ilkbahar öğle güneşinin vurduğu pencereye bir süre bakıp kendi kendisine söylendi:
– Bahar geldi, doğa kendini yeniliyor… Kış günlerinin üşütüp dondurduğu toprak yeniden ısınacak… – Ardından Ayşet bir iç çekti, gülümseyerek Sophie’ye döndü: – Şu an aklıma neyin geldiğini bilir misin? Zavallı ninemin Tanrıya dua ediş biçimi aklıma geldi. “Ölmeyecek kişi yoktur, bana hayırlı ve sıcak bir günde ölmeyi nasip et” derdi… Korsanlar evimizi bastığında sıcak bir yaz gecesiydi, ama biz en soğuk ve en acı geceyi yaşamıştık… Ne zaman yaşanmıştı o şey? Otuz yıldan çok önce… Hayır, bana göre daha dün, bugün. O geceyi hiç unutmadım. O anıyı gideceğim yere beraberimde götüreceğim…
– Duyuyor musun, Aisse, – Sophie konuyu değiştirdi, – kuşların nasıl öttüklerini, sevinç içinde baharı nasıl karşıladıklarını? Bak, sen de Tanrıya şükret, dünden beri öksürmedin, seni daha iyi görüyorum.
– Öksürmüyorum, çünkü öksürecek gücüm kalmadı… – Bir fayton sesi duyan Ayşet hemen: – Bahçe kapısına gelen bu fayton şövalyenin faytonu değil…
– Nasıl anladın?.. – Sophie pencereden dışarıya baktı: – Bildin, Claudine-Alexandrine elinde kocaman bir gül demeti ile faytondan iniyor.
– Yalnız mı?
– Yanında birinin olmasını mı bekliyordun?.. – Geleni görmek istemediğini belli eder biçimde homurdandı Sophie: – O kocaman gül demetini ne yapacak ki?..
– Öldüğümü sanıyor olmalı… Hayır, hayır, Sophie, şaka… Biz ikimiz birbirimize bir şeyler söyleyebiliyoruz, sen de biliyorsun, ama Claudine ile ben birbirimizden nefret etmiyoruz. İkimizi de aynı evde büyüttüler, onun edebiyat söyleşilerinden çok şey öğrendim, kitap okumayı ve tiyatroyu bana sevdiren de o. Eksiği olmayan kişi yoktur, herkes kendine göre bir yaşam sürdürüyor. Kitaplar yazıyor demezsen o da benim gibi talihsizin biri.
– Kendini sana benzemeyenlerle karşılaştırma dedim sana, Aisse? Claudine’in kağıt sayfalarına bir şeyle çiziktirmesi çok mu önemli, şu an Paris’te yazı yazmayan kalmış mı ki… Yaşlı Jacques yazı yazmayı bilmiyor, bilse Molière’e taş çıkarırdı.
– Bilemeyiz… – dudaklarına ince sarı bir salya aktı Ayşet’in, – Molière benim olduğu kadar senin de sayılır! – Molière dedikten bir süre sonra, başlattıkları gibi konuşmalarını sonlandırdılar: – Sophie, biz Claudine’e iyi davranalım, Ablon’da oturmayı seçtiği için de onu tebrik edelim (1).
________________________

Dipnot:
(1) – Fransa’nın önde din adamlarının temsilcilerinden bir grup Paris’teki ruhbanlar sınıfı kongresi sırasında Claudine-Alexandrine Guéren de Tansen’in evinde gizli bir toplantı yapmışlardı. Bu nedenle yönetim Claudine’i birkaç aylığına Ablon’a sürme cezasına çarptırmış, ceza bir ay sonra kaldırılmıştı.
_________________________

– Evet, o konuda bir gün Marie-Angélique’i tebrik etmiştik. Ama elimden gelseydi, Claudine’in kendisini ilgilendirmeyen işlere güzel burnunu sokmamasını, tanımadığı kişileri ağırlama huyundan vazgeçmesini söyleyecektim. Onun için talihsiz diyor ve ona acıyorsun… Ama, ona göre sen talihlisin: Yasak da olsa bir aşkın tadını ve acısını birlikte yaşadın.
– Eğer küçük kızım da yanımda olsa, talihli sayılırdım…

Ayşet’le Sophie’nin konuşmaları sırasında Marie-Angélique ile Claudine-Alexandrine buluşmuş ve Ayşet’i konuşuyorlardı.
– Yeter artık, Claudine, daha fazla oturmayalım, – dedi Marie-Angélique konuşmaları sona erdiğinde, – Zavallı Aisse yolumuzu gözler, daha fazla bekletmeyelim, günaha girmeyelim. O dediğim gibi tövbe etme (günah çıkarma) konusunu açtığımda beni destekle. Aisse, kendi kendisine günah çıkaracak değil. Yasenist (uğursuz) bir papazla değil, simolenist (güvenilir) bir papazla günah çıkarsa daha iyi eder… Ben değil miyim onu büyüten, sıkıntılarını paylaşmış olan… Ölmesinden önce bazı sırlarını öğrenme hakkım yok mudur?
– Doğru söylüyorsun, ama Aisse o şeyleri sana söylemez ki.
– Niçin?!
– Tanrı beni Aisse’nin durumuna düşürmesin, ben o durumda olsaydım, sırrımı kendi pederim (papazım) dışında kimseye açmazdım.
– Hadi canım sende, Claudine, bugün yarın ruhunu teslim edecek biri ile kendini kıyaslıyorsun!.. – Marie-Angélique kız kardeşine çıkıştı, keyifsiz bir gözle bakıp sordu: – Sırrını ablandan mı saklayacaksın?
– O durumda kız kardeş, erkek kardeş, ana ve baba söz konusu olmaz, Marie… Saklı olanla açık olan şey aynı değil, bir tutulamaz. Senle ben aşklarımızı birbirimize açık etmiş olsaydık, geride kalanlar, ölülerini, kaynın Kont Charles de Ferriol ya da Orleans Dükü dahil tabutlarını taşıyacaklarına fırlatıp atarlardı…
– Aman, – Marie-Angélique göz kapaklarını indirip inildedi, – senin söylediğine göre Fransa’da temiz aşk diye bir şey kalmamış. O konuda birbirimizi kandırıyor olmamız da bunu kanıtlıyor… Gidelim, Marie, – Claudine-Alexandrine’nin getirdiği gül demetine uzandı, ama ateşe dokunmuş gibi elini geri çekti, – bu da bir aldatma türü, boşuna getirmişim, odanda dursun.
– Dursun… – dedi Marie-Angélique isteksiz biçimde homurdanarak: – Çiçeğin kime götürüldüğünü ve götürülmesi gerektiğini bilmen gerekir… O zaman, Claudine, günahlarımızı çıkaranlar da pek güvenilecek kişiler olmamalı…
– Onlar kendilerini Tanrının hizmetçileri olarak tanıtıyorlar, ama onlar da bizim gibi birer insan… Onların ne olduklarını bilmeyen biri değilim… Kardeşimiz Başpiskopos Pierre de onlardan biri… O rahipler geçen sonbahar evimde toplandılar, bütün sorumluluğu bana yıkıp sıyrıldılar, cezalandırılan ben oldum.
– Pierre’i suçlama, onun bir suçu yok.
– Pierre kardeşimiz ama o da güvenilir biri değil, kendi çıkarı dışında hiçbir şeyi düşünmüyor. Başarılı olamayacaklarını, Kardinal Hercules-Andre de Fleury’yi yenemeyeceklerini görünce, ilk çark edenlerden biri de o.
– Claudine! – yüzü pembeleşen Marie-Angélique ağzını açtı. – Kardinal olma aşamasındaki kardeşin için öyle şeyler söyleme!
– Onun gibiler öyle davranıyorlarsa, başpiskopos diye niçin dilimi tutayım?! – Claudine-Alexandrine kız kardeşi karşısında geri adım atmadı. – Bana bakmayan, beni kollamayan kişi, seni de kollamaz. Peki, evlenme yasağı bulunmasına rağmen, ne diye Jeanette-Nicole’ü umutlandırıyor?!
– Bak şunun da dediğine… – Ayşet’in hastalığını bir yana bıraktı, konuştuğu şeylerden pişmanlık duymuş gibi Marie-Angélique, kardeşi için endişelendiğini söyleyerek konuşmasını tamamladı: – Dediklerimizi rahipler duyacak olurlarsa, öldüğümüzde cenazemizi kaldırmazlar…
– İş o noktaya gelirse, hiç korkma, Marie, seni orta yerde bırakmazlar… – diyerek Claudine-Alexandrine ablası ile şakalaştı. Öyle diyorsan o konuda konuşmayalım. Sen de ibadete önem vermeyen biri olsaydın, Aisse’ye tövbe ettirmeye kalkışmazdın. İyi, iyi, Marie, o konuda bir şey yitirmiş sayılmam. Aisse’nin bizden gizlediği bir şey varsa öğrenmiş oluruz…
– Evet, evet, nihayet işi anladın. Ama çok dikkatli ol, sırdaş olayım diyerek Aisse’ye sokulup hastalık (verem, jığevız) kapma… Biz sallantıdayız, ama senin önünde uzun bir gelecek var.
– Arjantal çiçek hastalığına yakalandığında refakatçi olarak Aisse’yi kim görevlendirdi ki?.. – Claudine-Alexandrine ayağa kalkıp ablasına karşılık verdi.
– Evet, Claudine, evet, – diyerek Marie-Angélique kız kardeşinin peşinden yürüdü, – ben de o şeyi şimdiye değin unutmuş değilim… Bu nedenle talihsiz Aisse’yi seviyorum ya… Ama seni daha az sevdiğimi düşünme.
Ayşet yatalak halde Claudine-Alexandrine’e görünmek istemedi, ne denli bitkin olsa da ayağa kalktı, yumuşak bir koltuğa oturdu.
– Ayağa kalkmışsın, kızım?! – Marie-Angélique şaşırmıştı, kız kardeşine tembihlediği şeyi unutup Ayşet’e sarıldı ve onu okşadı. – Sana dememiş miydim, Claudine, Aisse’nin daha iyi olduğunu ve ayağa kalkacağını?..
Claudine-Alexandrine de Ayşet ile kucaklaştı ve ona yakın bir yere oturdu, ikisinin de gözlerinden yaşlar dökülüyordu.
– Claudine, seni gördüğüm için çok seviniyorum, seni özlemiştim… – dedi titrek bir sesle Ayşet.
– Ben de seni görmek istiyordum, Aisse. Nedenini biliyor olmalısın…
– Biliyorum, Claudine. Serbest bırakıldığını duyduğumda sevinmiştim. Şu sıralar ne yazıyorsun?
– Yazma konusunda bir sorunum yok. Aşk, din ve insan ilişkileri üzerine bir romanım yakında çıkacak. Okunduğunda, düşündürücü, bana ve başkalarına ilişkin birçok soruna el atan bir roman.
– Ne zaman yayımlanacak?.. – Ayşet bir ah çekti, – Ama ben ona yetişmeyebilirim…
– Aisse, küçük kız kardeşim, – Claudine-Alexandrine uzanıp Ayşet’in ellerini okşadı, – moralini bozma, daha önceki, Ablon’a sürülmemden önceki durumuna göre, şimdi çok daha iyisin. Rengin geri geliyor. Öyle değil mi, Marie?
– Evet öyle, Tanrıya şükür, çok daha iyi, sancıları hafifledi, ayağa da kalkabiliyor.
– Teşekkür ederim, mama, senin yardımlarını unutamam.
– Tabii, benim de yardımlarım oldu, – Marie-Angélique memnun kalmıştı, – ama sadece ben değilim, Sophie’nin ve doktorların da emekleri az değil.
– Teşekkür ederim, mama, onları da unutmadığın için. Ama içimden gelerek Claudine-Alexandrine’e teşekkür ettiğimi söylemek isterim. Sen de mama gibi, Claudine, bana çok şey öğrettin, çok şeyin bilincinde olmamı sağladın. Eğitim ve bilim alanında, öğrenim gördüğüm manastırın okulunda bana öğretilenler, öğretmenlerimin, Jeanette-Nicole’ün bana kazandırdıklarından sonra, senin edebiyat söyleşilerin dünyayı tanımamı sağladı. Voltaire, Montesquieu, Pon de Vel ve Arjantal’e de teşekkür ediyorum. Claudine sana teşekkür borçluyum, kadın çekişmesi tipinde bazı sözler sıralıyor idiysek de birbirimizi bağışlıyorduk. Dünya görüşlerimiz çelişiyor olsa da, birer kız kardeş gibi aynı evde oturuyorduk, birlikte büyütüldük, birlikte eğitildik. Sophie, şu küçük sandığı yanıma getir. Altın suyu içirilmiş eşya demezsen, fazladan bir özelliği yok. Öyle de olsa, Claudine, bu küçük eşyayı beni hatırlaman için sana bırakıyorum.
– Öyle konuşma, Aisse, “hayır” diyemem, teşekkür ederim. Ben de daha iyi olduğun, hastalığı uzak tutmana yardımcı olması için bunu sana veriyorum, – diyerek Claudine-Alexandrine bilekliğini (epŝehu) çıkarıp Ayşet’in bileğine taktı.
– İyi bir ilişkiniz vardı… – Marie-Angélique kıskanmış mı, imrenmiş mi belli olmayacak bir sesle konuştu, biraz unutur gibi olduğu bir şeyi yeniden anımsadı: – Hayır, hayır, sizin için seviniyorum, sizi kıskanıyor değilim. Benim o küçük sandıkta gözüm vardı… Ama onu Claudine’e vermekle iyi ettin. Yaptırdığın dokuz portrenden bir tanesini bana, birini de Julie’ye anı olarak bıraktın, bu bana yeter. Onun değeri hiçbir şeyle ölçülemez, yaşadığım sürece odamda asılı olacak. Bırakmak durumuna düşersem, şu an adını söylemek istemiyorum, onu kime bırakacağımı biliyorum… – Marie-Angélique sözlerine kendi de beklemediği bir biçimde son verdi, “bunlara tövbe konusunu açsan neye yarar…” diye içinden geçirerek, kız kardeşine seslendi: -Claudine, Aisse’yi yorduk, dinlensin, daha iyi olduğuna, sen de serbest bırakıldığına göre, konuşacak daha birçok gününüz olacak. Seni iyileşmiş görünce, Aisse, sana söylemek istediğim güzel bir haberi unutmuşum. Dün akşam tiyatroda Voltaire ile karşılaştım, seni sordu ve seni görmek istediğini söyledi. Bugün yarın diyemem, ama seni görmeye gelecek. Dinlenmene bak, kızım. Tanrı yardımcımız olsun, kötü bir durum yok, rüyalarımda hep seni iyileşmiş olarak görüyorum, iyi olacağın da bana söyleniyor.
İki kız kardeş odadan ayrılırken, Claudine-Alexandrine iki parmağını dudaklarına götürüp öpücük işareti verdi ve kapı kapandıktan sonra, Ayşet ağladı.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 567-576)

***

Paris’te Bir Çerkes Kızı – 37 (s. 576-583)

VIII

Ayşet’in gönül rahatlığı içinde günah çıkarması için bir yol bulundu: Meraklı Marie-Angélique’i atlatmak için, Markiz de Paraber onu geyik parkına gezmeye çağracak, bu boşlukta, kralın vaizi peder Edm-Chrysostome Bourso da (1) Ayşet’in odasına alınacaktı.
Gece boyunca Ayşet’in gözleri kapanmadı. Oda karanlığında sabahı zor etti. Gece boyunca, Ayşet’in geçmiş yaşamı gözleri önünden bir şerit gibi geçti: Hiç unutmadığı ve zorla koparıldığı Adıge ülkesinin, Çerkesiye’nin verimli toprakları, dağları, gür ormanları, uçsuz bucaksız ova ve kırları, Karadeniz kıyılarının ılık, latif ve yumuşak havası, çakılları, yumuşak kumları ve plajları gözlerinin önünden gitmedi. Adıge yurdunda geçirdiği kısacık ömrüne ilişkin anıları, eskisinden daha etkili ve özlem dolu olarak gözlerinin önünde yeniden canlandı, daha önceleri böylesine görüntüler görmemişti. Fransa’daki otuz yılını ise, sevinçten çok üzüntü ve ıstırap içinde geçirmişti, bunları düşündükçe içi burkuluyor ve sıkıntıları daha da depreşiyordu.
“Hele bir dur Ayşet, – dedi kendi kendine, Fransa’ya düştüğü günlerdeki azıcık Adıgecesi ile kendisini kınadı, – bilemiyorum, nedir bu başıma gelen, kendime güvenimi de yitirmişim. Büyük annem (nenej) ne derdi? “Kimse nasıl doğacağını, nasıl öleceğini öncesinden bilemez”. Ben, öleceğim günü bilmiyorum, ama uzunca bir süre yaşayamayacağımı biliyorum. Ne diye Peder Bourso’yu bekleyip duruyorum? Beni en zor günlerimde koruyan ve büyüten Ferriol ailesine, ilk aşkımı yaşadığım, bebeğimi doğurduğum ve bir hemşerisi olduğum Fransa’yı niçin kınayayım ki? Aksi takdirde, ninemin “Su içmeni artırmayan yemek, yemek sayılmaz” (Psıvêzımığaşore şxınım şo viğešırep) dediği gibi, onların benim için yapmış olduğu iyilikleri unutmuş olabilir miyim? Sormuş olayım, iyilik kötülüğe, harama dönüşebilir mi? Voltaire, Montesquieu ve Diderot öyle diyorlar, ama onlara katılmıyorum, kurumuş ağacı dik tutan köküdür” demelerine ise katılıyorum. Beni de şimdiye değin o sağlam kök ayakta tuttu Böyle demekle hiçbir günahım olmadığını söyleyebilir miyim? Yeryüzünde günah işlememiş kişi yoktur. Bunu bildiğime, günah işlemiş kişilerden biri olduğuma göre, fazlaca üzülmem ya da utanmam gerekmez, günahlarımdan hiçbirini pedere açıklamaktan kaçınmamalıyım. Bu günahlar neye benzer? Bunlar, Tanrıdan, benden ve başkalarından gizlenecek günahlardan değil. Beni anlamasını umduğum Bourso’nun önünde, fazlalık olan her şeyi içimden çıkarıp atacağım. Tanrının karşısına temiz bir ruh ve bedenle çıkmalıyım. Elimden gelecekse, bana kötülük yapanların da günahlarını bağışlatmak isterdim”.
Ayşet önünde iki mum yanan ve duvarda asılı duran tanrı resmine baktı, zar zor da olsa, resme doğru yürüdü, istavroz (haç işareti) çıkardı ve resmin önünde diz çöktü. Gününün iyi geçmesini isteyerek, beklediği pederin karşısında, gizli açık bildiklerini eksiksiz anlatmak, çok korktuğu günahlarından arınmak istediğini söyleyerek Tanrıya yalvardı.
Kontes Marie-Angélique, Laroche ile birlikte şık bir elbise içinde odaya geldi, Ayşet, bu ikisinin geyik parkına gideceklerini biliyordu.
– Gideceğim parka benimle gelmeni, Aisse (Ayse), inan her şeye yeğlerdim, – dedi Marie-Angélique ve sordu: – Nasılsın, kızım? Geçtiğimiz hafta bizi korkutmuştun, dün ve bugün iyisin, rengin yerine geliyor. Öyle değil mi, Laroche? İçin rahat olsun, sana gereken özeni göstermesini Sophie’ye tembih ettim. Laroche’un verdiği ilaçları iç. Biz de fazla kalmayacağız, Markiz de Paraber rica etmemiş olsaydı, zaten zor ayakta duran biriyim, hiç gitmez, yanında kalırdım.
– İyi günler, mama, – gidecek olmasına sevinen Ayşet kontesin arkasından seslendi, – benim için endişelenme, rahatına bak. Büyük dönme dolaba sakın binme, başın döner, dolaba benden selam söyle.
Kararlaştırılan saatte Peder Edm-Chrysostome Bourso, Markiz du Deffant tarafından Ayşet’in odasına alındı. Vaizi bekleyen Ayşet onu başıyla selamladı ve elini öptü, oturması için ona yumuşak tabureyi gösterdi.
Otuz yaş üzeri sarışın ve iri gözlü peder vaaz vereceği masanın üzerine İncil’ini ve haçını koymaya başladığında, du Deffant ile Sophie birbirlerine bakıp odadan ayrıldılar. Odada yalnız kalan Ayşet’in güçsüz ve çökmüş bedeni belli oluyordu, ama eğitimli pederin tatlı bakışı ve yumuşak sesi ona iyi geldi:
– Dünyayı yaratan Tanrıya inanan bir Katoliksin ve beni yanına kabul ettin, rahat ol, kızım, yardımını beklediğin Tanrıya karşı sevgin eksilmesin, dinginlik (huzur) içinde ol. Tanrı herkes için bağışlayıcıdır, iyilik yapana iyilikle karşılık verir, kötülük yapanı ise sevmez, yalan söyleyeni ise lanetler. Tanrının iyiliği (bağışlaması) ve rahmeti sınırsızdır, sen ve ben hepimiz onun kulu ve ümmetiyiz. Beni bugün onun temsilcisi olarak kabul ediyorsan ve hazırsan, kızım, ben de seni Tanrı adına dinlemeye ve seninle konuşmaya hazırım.
– Evet, peder, hazırım.
– O zaman, kızım, İncil ile haçı saygıyla selamla.
Ayşet İncil ile haçı bir bir öpüp alnına götürdü, daha dingin ve yumuşak bir sesle konuştu:
– Hazırım, peder.
– Kızım, Tanrı adına sana sesleniyorum.
– Peder, söze nasıl başlayacağımı bilemiyorum.
– İşlediğin ilk günahı anlatarak başla, kızım.
Sıkıntı içine düşen Ayşet’in çökük yüzü kızarmıştı, ardından sarardı, ince uzun parmakları ile el ayalarını sıkıştırarak konuşmaya başlayınca, Vaiz Bourso hemen bir uyarı yaptı:
– Tanrı her şeyi bilir ve duyar, Tanrının bildiği şeyi gizlemek yerine, kızım, her şeyi, olduğu gibi baştan anlatıp dinginliğe kavuşursan daha iyi edersin.
– İlk günahı burada, Fransa’da yaşamadım, peder, o şeyi bizim kendi ülkemizde, uzaklardaki Çerkesiye’de yaşadım.
– “Uzaklardaki Çerkesiye” dediğin o ülkeyi halen kendi ülken olarak mı görüyorsun?
– Köküm orada, akrabalarım ölmüş olsalar bile, peder, orada hâlâ soydaşlarım yaşıyorlar, böyle konuşuyor olmam, onları unutamamış olmam nedeniyle.
– İçindekileri kendine saklamıyorsun ki, niye üzülüyorsun, kızım. Tanrıya yalvar, seni anlar, Katolik dinini benimsemiş olduğun için, Tanrı, sana “içinden çıktığın insanları, halkını unut” demez, diyerek Bourso konuşmasına ara verdi, ardından Ayşet’e sordu:
– Çerkesçe dilini kendin mi unuttun yoksa sana unutturdular mı?
– Küçükken Fransızların arasına getirildim, istesem de istemesem de Fransızcayı öğrendim. Lyon Katedralinde bana istemediğim halde başka bir din kabul ettirildi, Katolik yapıldım, daha sonra kendi kendime Katolik dinini benimsedim, ama bazen zavallı ninemin Müslümanlık dinini anımsadığım da oluyor, zor bir duruma düştüğümde kendi dilimle “ya si Alah” (A benim Allahım) diyerek Tanrıdan yardım diliyorum.
– Bunu – kalbinde iki dinin birlikte yaşıyor olması durumunu – inandığın Katolik dinin adına, kızım, bir günah olarak mı görüyorsun?
– Evet, öyle görüyorum, peder.
– Dünyayı yaratan, yaşatan ve her şeye gücü yeten tek bir Tanrı vardır. O tek Tanrı dışında başka bir Tanrı yoktur. – Vaiz Bourso sesini yükseltmeden konuşmasını kesti, ardından yeniden konuşmaya başladı: – Dünyadaki tek Tanrıyı kabul edersen, O, senin yanlış bir yola sürüklenmenden korur. Şimdi seni üzen ve söyleyemediğin başka sıkıntıların varsa, kızım, seni dinlemeye hazırım.
– Var, bu şey sen, ben ve kimse için sır değil. Bunu bütün bir Paris konuştu, halen konuşuyor ve konuşmakla da bitiremiyor.
– Senin başından geçmemiş ise, başkalarının senin için gerçek dışı olarak söylediklerini umursama, Tanrı yalanı ve iftirayı hoş karşılamaz, yalan söyleyen ve yalanı yayan kişiyi, Tanrı, öbür dünyada cezalandırır.
– Bu sana söyleyeceğim şeyde, peder, gerçek ve yalan yanlar var, ama yalanı gerçek, gerçeği yalan olarak anlatıyorlar, beni niçin kötülemekte olduklarını anlayamıyorum.
– Gerçek ve yalan, bu ikisi bu geçici dünyada birlikte dolaşım içindedir. Seni dinliyorum, kızım.
– İstanbul esir pazarında Kont Charles de Ferriol beni satın aldı, bana babalık yaptı, ardından beni karısı (odalığı) yapmaya kalkıştı ve beni boyun eğmeye zorladı, bu bir gerçek, aklı başında olsa, öyle yapmazdı, bundan eminim. Babamdan çocuk doğurduğum dedikoduları var, bunlar doğru değil, yalan. Papamın hasta halindeyken söylediğini sana da söyleyeyim: “Erkeğin ben olacağım. Kabul etmezsen, bu gece seni zorla yanıma getirteceğim”. Kızlığım ve kızlık onurum konusunda beni çok korkuttu, bu yüzden Şövalye Blaise-Marie de Edie ile, herkesin öğrendiği gibi, evlilik dışı beraber oldum.
– Şövalyeler için evlenme yasağı bulunduğunu bilmiyor muydun?
– Biliyordum, ama o sıralar başka bir çıkış yolu olmadığını sanmıştım.
– Tanrı kimseyi çaresiz bırakmaz, kızım, sen çok acele etmişsin.
– Peder, genç ve zayıf olmama yenik düştüm.
– Bir yönden kendini korumuşsun, kızım, öbür yaptığınla günah işledin.
– Şövalye de Edie temiz biri, bunu bildiğim halde, onu yanlış yola sürükledim, aynı yanlışı kendime de yaptım, bunları günah sayıyorum.
– İkinizin birlikte ve beraber işlemiş olduğunuz yanlıştan, kızım, sadece kendini sorumlu tutma, Tanrı her şeyi bilir ve görür, ona yalvarınız, sizi duyar ve anlar. Günah işlemene neden olan kişi daha sonra, sana karşı nasıl davrandı?
– Papa, dediğini ve yapmak istediğini unutmuş halde ve benim için kaygılanarak aramızdan ayrıldı. Onun iyiliklerini asla unutamam. Kalan ömrüm boyunca onun için Tanrıya dua edeceğim ve günahlarını yükleneceğim.
– Tanrı, her bir bireyin sadece kendi işlemiş olduğu günahtan sorumlu olduğunu söylüyor. Seni dinliyorum, kızım.
– Biricik bebeğimi gizli büyüttürdüğümü, yabancı bir ülkede yaşadığını, Tanrının bunu bağışlamayacağını ve beni cezalandıracağını biliyorum, bana verilecek cezayı çekmeye hazırım, Tanrıya zavallı küçük kızıma yardımcı olması, onu koruması için yalvarıyorum.
– Çocuğun seni annesi olarak mı biliyor?
– Hayır, – Ayşet bir iç çekti, – teyzesi olduğumu söylemiştim, “teyzesi” sanıyor.
– Neden?
– Serbest biri olmayan Şövalye de Edie’nin üyesi olduğu Malta Şövalyelerinden (Orden örgütünden) bir kötülük görmesinden korktuğumuz için böyle yaptık, çocuğumuz olduğunu gizli tuttuk. Babası bunca yıldan beri onu hiç görmedi.
– İkiniz de günah işlemişsiniz. Ama Şövalye Blaise-Marie de Edie’nin günahı daha büyük.
– Hayır, peder, beni anla, bana sevgiyle yaklaş, şövalyenin hiçbir suçu yok, tüm sorumluluk bende.
– Tanrıya kalmış bir iş bu, biz çözemeyiz. Seni dinliyorum, kızım.
– Sana daha başka ne diyeyim, bilemiyorum, peder. Beni bunaltan ve beni yiyip bitiren şeyleri sana anlattım. Günah mı bilemiyorum, ama bir türlü kurtulamadığım bir yanım daha var. Ne kadar dikkatli davranmış, kimsenin kalbini kırmak istememiş olsam da, bazen sinirli oluyor, yapmamam-söylememem gereken şeyleri yapıyor ve söylüyorum.
– Yaptığın ve söylediğin şeyler için pişmanlık duyuyor musun?
– Haklı isem dediğimden dönmüyorum, ama haklı olmadığımda geri adım atıyorum, kalbini kırdığım kişiden özür diliyor ve beni bağışlamasını istiyorum. Benim kadınlık onuruma karşı çıkanlar, alay edenler olursa üzülüyorum, onlarla dalaştığım durumlarım da oluyor.
– Bunlar yerinde davranışlar. Yine seni dinliyorum, kızım.
– Yine sana söylemek istediğim şey, peder. Sana kalbimi açtım, günahlarımı bağışlaması için gece gündüz Tanrıya yalvaracağım, temiz ve kalbini açmış biri olarak O’nun karşısına çıkmak istiyorum.
– Tanrı isteklerini kabul etsin, kızım. Tanrıya şifa bulman için yalvaracağım, Tanrı merhametli, adil ve esirgeyicidir, seni anlar. – Edm-Chrysostome Bourso, memnun kaldığı renginden anlaşılan Ayşet’e İncil’i ve haçı öptürdü, kendi de istavroz çıkararak Ayşet’e son sözlerini söyledi: – Temiz bir insansın, çektiğin sıkıntıları bana anlattın, kızım, günahlarının bağışlanması için Tanrıya yalvaracağım, Tanrıyı kalbinde diri tut, O’na yalvar, seni duyacağından ve sana yardımcı olacağından eminim, Tanrı merhametlidir. “Dünyanın güzelliği ve bolluğu benim ürünümdür”, – diyen de Tanrının kendisi.
Edm-Chrysostome Bourso odadan ayrılınca, Charlotte-Elizabéth Aisse (Ayse) – Ayşet bedensel ve içsel/ruhsal anlamda rahatladı ve kendinde bir hafiflik, bir dinginlik duydu, ayağa kalktı ve tanrı resminin karşısına geçip diz çöktü, du Deffant ile Sophie’nin odaya geldiğinin farkına bile varmadı. Hastalığına karşın güzel ve uzun kalmış sırtını ve başını eğerek, istavroz çıkarmakta ve Tanrıya yalvarmaktaydı.

Dipnot:
(1) – Edm-Chrysostome Bourso – Kral XV. Louis’nin vaizi ve Orden (askeri-dini tarikat) üyesi bir rahip idi.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 576-583).

****

Paris’te Bir Çerkes Kızı – 38 (s. 583 – 590)

IX

Hastanın durumu “boş umut, ümitsiz vakıa” dedikleri gibi olmuştu, Ayşet işlediği günahların hepsini rahip Bourso’ya eksiksiz anlattıktan sonra, ferahlamış ve o güçle yataktan kalkmıştı: Aynaya bakmayı göze alamadığı için yavaş yavaş odada gezinmeye başlamıştı; sabah akşam pencereden dışarıya bakıyor, yeni yeşermeye başlayan ağaç yapraklarını selamlıyor, uzun süre yeşil kalmaları için Tanrıya dua ediyor, yumuşak koltuğuna oturduğunda da, anıları ile sıkıntılarından uzaklaşmak için eline kitaplar alıyordu, en çok da Molière ile Voltaire’in kitaplarını okuyordu, kendi başından geçenleri de toparlamaya çalışıyordu. Geyik Parkı’ndaki büyük dönme dolaba Pierre ve Jeanette-Nicole ile birlikte bindiği, Adıgelerin ülkesinin hangi tarafta olduğunu sorduğu günü anımsıyor, o anlar kulaklarında yeniden çınlıyordu… Karadeniz kıyısındaki plajda değişik renkte taşları topladığı günü… Köle avcılarının evlerine gece baskını yapmalarını… İstanbul’daki esir pazarını… Marsilya, Paris, Saint-Cloud, Versay (Versailles) ve Trianon’u… XIV. ve XV. Louis’lerin dönemleride akşamları verilen saray balolarını… Şövalye de Edie ile karşılaşmasını… Palais-Royal, Orléans… Ablon… Cenevre… Sans’ı (Sens) anımsıyordu…
O balolar ne zaman verilmişti?.. Uzun zaman önce verilmişlerdi, ama bugün verilmişler gibi canlanıyordu gözlerinin önünde. Kaçırılarak Karadeniz üzerinden Fransa’ya götürülmüş olduğunu nasıl unutabilirdi? O zamanki yaşı, şimdi, kızının yaşı kadardı, kızının annesi olduğunu kızından saklaması bağışlanacak şey miydi?
Daldığı derin düşüncelerden sıyrılan Ayşet, peder Bourso ile görüşmesine Marie-Angélique’in değinmemiş olmasına akıl erdiremiyordu. Ama hemen kendini topladı: “Mama beni üzmek istememiş ya da pederle görüştüğümü henüz öğrenmemiş olmalı…”
– Kontes Marie-Angélique kendisinden gizlediğim şeyi öğrendiğinde çok kızabilir, Sophie. O konuda yerinde davranmamış isem, Tanrı beni bağışlasın. Mamanın bana yaptığı iyilikler, beni üzdüğü durumlardan daha çok, ondan razı ve memnunum, bildiğim günahlarını bağışlaması ve ona karşı sevecen olması için Tanrıya yalvaracağım. Ama, Sophie, Pati konusunda senden yakınıyorum, nasıl kaybolduğunu bana anlatmıyorsun… – Ayşet gözlerinden dökülen yaşları sildi. – Öyle olmasını Tanrı istemiş olmalı… Bolingbrocklar gibi iyi bir ailenin Selini’yi büyütüyor olması gibi, Pati’nin de iyi birinin eline geçtiğini bilsem içim yanmazdı… Hayır, Sophie, küçük kızımı köpeğimle bir tuttuğumu sanma, Edie yakında kızımızı Bolingbrocklardan alacağını söyledi, bunu bir görseydim, ölsem de gam yemezdim.
– Ölmeyecek kişi yoktur, Aisse, acele etme, – Sophie, Ayşet’in iyileşmeyeceğini biliyordu, yine de, ona moral vermeye çalışıyordu, – Tanrıya şükür, bu hafta ayağa kalktın. Sabahleyin, helal olsun, yemeğini yedin. Selini getirilip sana “teyze” (tante) yerine “mama” (anne) dediğinde, şövalyeye de “baba” dediğinde tüm acıların sona erecektir.
– Ağzına sağlık, Tanrı seninle beraber olsun, – Ayşet bu sözlere sevindiğini, gözlerine yeniden gelen fer ve yanaklarında beliren pembelikle belli etti, – dediğin gibi olsun, Sophie.
– Dediğim gibi olacak tabii, Aisse, içime doğuyor… Saçına şöyle biraz ellememe izin ver, seni “Adıge meleği” (Adıge melaiçe) diye çağıran Voltaire, bugün yanına gelebilir. – Sophie Ayşet’in saçını tararken Pati’nin kayboluşu üzerine kendisine söyleneni unutmamıştı: – Pati konusunda boşuna bana kızıyorsun, Aisse. Dün sabah bahçeden ayrıldı, ayrılış o ayrılış. Hizmetliler halen onu arıyorlar, mahalleyi baştan sona taradılar, çocuklara sordular, köpek satış pazarına bile gittiler. Umudunu yitirme, kendi gelir ya da onu bulup getirirler.
Ayşet gülümsedi:
– Umut büyük, beklenti değerli, sevinç ve mutluluksa daha değerli. Ama hastanın köpeği haneyi terk etmişse hayra yorulmaz derdi büyük annem, bunun benim için iyi bir şey olmadığını niye saklayayım… Ancak, kim bilir, bir gün, ölümümden sonra dönecek olursa, Pati için sana söylemiş olduğum dileğimi yerine getir…
– Buraya bak, Aisse, – küçük köpek için söylediğini duymamış gibi Sophie, küçük aynayı eline alıp Ayşet’e uzattı, aynaya baktırdı, – bak bakalım, yeni saçının nasıl yakıştığını bir gör, bu beyaz örgülü şalı da omuzuna atar ve altınlarını da takarsan, yeniden kral balolarının yıldızı sen olursun.
– Bırak artık, Sophie, durumumu bildiğin halde, Molière’in bir piyesinde dediği gibi “veba salgını sürerken bana ziyafet” mi verdireceksin?! – Ayşet, Sophie’ye çıkıştı, ardından bir umut ona baktı, ardından ikisi de holden gelen ayak seslerine doğru baktılar, oradan Jeanette-Nicole ile Kontes Marie-Angélique birlikte geldiler. Kontes her zaman yaptığı gibi, yalan ve yapmacık bir tavır takınmadan gördüğü manzarayı övdü:
– Jeanette-Nicole, kendin gör, Aisse’nin daha iyiye gittiğini sana söylememiş miydim? Ben boşuna mı söylemiştim, her bir kişi yılda bir kez olsun vaaz dinlediğinde daha iyi gelir diye. Kimse günahlarını biriktirmemeli. Eğitimli büyük din insanı Edm-Chrysostome Bourso’nun yanına geleceğini bilseydim, kızım, o gün evden dışarıya adımımı bile atmazdım. Tek tük günahlarımın bağışlanması için beni de dinlemesini isterdim.
Jeanette-Nicole, Ayşet’in kendisine sarılmasını içi sızlayarak karşıladı, ama belli etmedi, onu okşayarak konuştu:
– Her zaman olduğun gibi, Aisse, bugün de güzelsin, sağlıklı günlerine dönmeni Tanrıdan diliyorum. Dün kilisede Edm-Chrysostome Bourso’yu gördüm, seni övdü, sana selamını gönderdi, senin için Tanrıya dua ettiğini söyledi.
– Allah senden razı olsun, Jeanette-Nicole. Vaazdan sonra daha iyi olmuş gibiyim. Vücudum, el ve ayaklarım daha iyi, artık öksürmüyorum…
– Tabii öksürmüyorsun, daha da iyi olacaksın, – diyerek Marie-Angélique söze karıştı, – Aisse’nin temiz kalpli, adil ve dürüst biri olduğunu bilge Bourso da görmüş olmalı, seni takdir etti. Öyle olmasaydı kralın vaizi olabilir miydi? Onu bütün bir Fransa tanıyor, Cenevre’de de adı biliniyor ve seviliyor. Bu büyük insanı Kardinal André de Fleury de övüyor, ama bir konuda kırgınım: Tiatinlerden olmayıp yasinistler (*) arasında olsaydı daha sevinirdim. İstediğimiz her şey gerçekleşecek olsaydı, Aisse’nin hasta olmasını ister miydim?.. Ne yapabiliriz, Tanrıya kalmış sorunları biz çözemeyiz. Siz oturun, konuşun, konuşacak çok şeyiniz olmalı. Gidelim, Sophie, sen de biraz dinlenmiş olursun, aşçılarımızın hazırlamalarını istediğimiz yemekleri konuşuruz. Zavallı Augustin-Antoine benden neyi rica etti, biliyor musunuz? Suda pişirilmiş ve üzerine şeker dökülmüş kabak, onu yemek istiyor. Odadan Marie-Angélique ile Sophie ayrıldıktan sonra, Jeanette-Nicole ile Ayşet gözyaşları içinde birbirlerine bakıp bir süre oturdular.
– Umudunu yitirme, Aisse, her şeye gücü yeten Tanrıya güven. – diyerek Jeanette-Nicole Ayşet’e umut vermeye çalıştı. – Kalbinden konuşsan bile Tanrı seni duyar ve anlar.
Geçen aylarda hiç tanık olunmadığı gibi Ayşet’in gözleri ışıldadı, yanakları da pembeleşti ve gülümsedi:
– Tanrı senden razı olsun, canımın içi, boş umutlara kapılmak istemem. Gördüğün gözyaşlarım umudumu yitirmiş olduğum için değil, seni yeniden görmüş olmamın sevinci nedeniyle. Geçmiş yıllardan, günlerden farklı olarak bugün sana teşekkür etmek istediğimi söylemek isterim.
– Niye, Aisse, – Jeanette-Nicole Ayşet’ten duyduğu sözleri vasiyet gibi algılayarak Ayşet’in sözünü kesti, – bana teşekkür etmen, sana öğretmenlik yapmış olmam içinse, ben çok sayıda kız çocuğunu Saint-Cloud’a okuttum.
– Hayır, Jeanette-Nicole, – diye acele söze karıştı Ayşet, – sadece bana öğretmenlik yapmış olman nedeniyle değil, içinden çıktığım Çerkes ulusunu bana unutturmadığın için de sana teşekkür ediyorum.
– Öyle mi diyorsun?.. – Jeanette-Nicole gülümsedi ve şakalaştı: – Arasına getirildiğin Fransızlar içinde kimliğini yitirmeni istemedim. Beni utandırmadın, senin Fransız ve Çerkes özelliklerinden, her ikisinden de memnunum.
– Ben her iki kimliğim ile, hiçbir yere bağlı olmayan, ülkesiz biri olarak kendimi görüyordum… bu da başıma gelen felaketin bir sonucuydu… Senin dediğin gibi umutsuz durumumuz yok, zavallı de Edie’nin de ben ve Selini dışında bir derdi yok. – Kendi kişisel sorunlarını bir yana bırakıp Jeanette-Nicole’e sordu: – Bitmez tükenmez dertlerimi anlatarak seni bıktırdım, Pierre ile senin aranda bazı ufak tefek sorunlar olduğunu duymuştum, Jeanette-Nicole, aranızdaki ilişki ne durumda?
– Doğrusu, Aisse, her ikimiz de sıradan iki din insanı olduğumuz sürece durum fena değildi, ama Pierre başpiskopos olunca, sen de biliyorsun aşkımızı gizlemek zorunda kaldık. Tanrının kabul etmediği bir günahı ne diye yüklenecektik ki, ilişkimizi kestik. Hayır, Aisse, Pierre’i kınamıyorum, kendi sorumluluğumun da farkındayım. – Jeanette-Nicole Pierre ile olan ilişkisinden daha fazla söz etmek istemedi, Aisse’den, beraber iken dikkatini çeken bir şeyi sordu: – Aisse, birini mi bekliyorsun, yoksa oturmak mı seni yormaya başladı? Yorulduysan, benden saklama, seni yatağına yatırayım ya da arkana bir yastık dayayayım. İlaç saatin geldiyse, ilacını içireyim.
– Teşekkür ederim, Jeanette-Nicole, yataktan yeni çıktım, yorulmadım, – Ayşet her zamanki gibi öğretmenine sevgi dolu bir gözle baktı, neyi beklemekte olduğunu anlamasına şaşırarak başını uzattı: – Bugün seni beklediğim gibi, kıymetlim, iki kişiyi daha bekliyorum, – şık bir gülümsemeyle sözünü tamamladı, – ikisi de erkek.
– Aisse, seni tanıyamıyorum! – diyerek Jeanette- Nicole Ayşet’le şakalaştı.
– Öyle diyorsan, o iki kişinin adlarını da sana söyleyeyim: Voltaire ile de Edie. Voltaire ile benim aramdaki ilişkiyi biliyorsun, senin gibi o da benim öğretmenim. Yıllardan beri ikimizin beklediği haberi Edie’nin getirmesini de bekliyorum.
– Şimdi anladım, Aisse, niçin böyle şık giyinmiş olduğunu, – Jeanette-Nicole Ayşet’e moral vererek onunla şakalaştı.
– Sadece o değil, büyük yazar ve düşünür François Marie Arouet Voltaire’in beni yatakta görmesini istemedim, – daha konuşmasını bitirmeden bahçe tarafından gelen fayton sesi üzerine Ayşet başını kaldırdı, hasta olduğunu unutarak, saçını, entarisini ve yakasını düzeltmeye başladı: – Acaba bu fayton ikisinden hangisine ait olabilir, dedi…
Pencereye koşan Jeanette-Nicole yanıt verdi:
– Faytonla gelen bir kişi değil… Pon de Vel, Voltaire ve de Edie faytondan indiler, yanlarında tanımadığım bir geç daha var…
Marie-Angélique sevinç içinde, hastayı unutmuş halde gelen dört kişiyi eve aldı. İçlerinden Voltaire öne çıktı ve Ayşet için yazdığı şiirini okudu:

Kanında gür bir ateş bulunsun,
Soğuk buzlar göğsünde erisin.
İçindeki ateş yüreğinde tutuşsun,
Onun sıcaklığı seni alt etsin.

Şiiri okuduktan sonra Voltaire alkışlandı, ardından şiirin yazılı olduğu kâğıdı Ayşet’e uzattı ve gülerek seslendi:
-Aisse, Charlotte-Elizabéth Aisse, benim Çerkes meleğim, her zaman güzelsin, soylu ve fidan boylusun, en çok değer verdiğim yanın akıllı bir kadın, kişilikli ve saygıdeğer bir insan olman, bu şiirimi sana adadım. İyileş, çünkü sana gereksinim duyuyoruz, yalnız değiliz, sevdiğin ve bilincinde olduğun sanat çevresi ve kendi kalbim bunu bana söyletiyor, bunlar ve sanat çevresi sana gereksinim duyuyor. Yanımdaki gençlerden tanımadığın arkadaşımı seninle tanıştırayım: Bir düşünür olmasını beklediğimiz Denis Langer Diderot. Yirmi bir yaşındaki Diderot yanındaki gençlerden bir adım öne çıkarak Ayşet’i ve Jeanette-Nicole’ü başıyla selamladı ve geri çekildi, Voltaire yeniden konuşmasını sürdürdü: – Şimdi Kontes Charlotte-Elizabéth Aisse de Ferriol ve sen Şövalye Blaise-Marie de Edie ikinizi de kutluyoruz: Küçük kızınızın üzerinize yazılması için gerekli kral buyruğunu Kral XV. Louis bugün imzaladı. Göster, yazılı buyruğu, de Edie!
Ayşet beklediği kararı duyunca ve bu kararı kanıtlayan belgeyi de okuyunca, sevinçten ne yapacağını bilemez oldu. Marie-Angélique de sevince katıldı, Jeanette-Nicole’ün de sevinç gözyaşları döküldü. Kadınları yatıştırma işi Pon de Vel’e düştü:
– Mama, Jeanette-Nicole, ağlamak yerine, Aisse’yi yatıştırsanız daha iyi edersiniz. Sorunu çözen ve kralı ikna eden kişi Voltaire’dir, Şövalye Blaise Marie de Edie de bilinmeyen biri değildir. Sen, Charlotte-Elizabéth Aisse, sen de kralın tanımadığı biri değilsin. Fransa’da aşktan ve sevgiden daha güçlü bir şey bulunmadığını kız kardeşim ile eniştem birlikte kanıtladılar. Voltaire bu iki kişinin temiz aşkı üzerine kitap, opera ve piyes yazma işi de sana düşüyor.
– Öyle diyorsanız, – diyerek Kontes Marie-Angélique hemen ayağa kalktı, – sevincimizden onu yoksun bırakamayız, Kont Agustin-Antoine’ı da sevindirelim. Biz hazırız, birazdan size de haber veririz.
– Olur, mama, sevincimizi paylaşmasını isteriz… – Ayşet gülümsedi, Jeanette-Nicole’e bakıp kontese olur verdi, ardından Voltaire’e seslendi: – Teşekkür ederiz, Voltaire, bu iyiliğini hiçbir zaman unutmayacağız, – Ayşet savrulmuş ailesinin bir araya getirilecek olmasına seviniyordu, ama bu sevincinin uzun sürmeyeceğinin de bilincindeydi ve bir iç çekti, bizim için koşuştururken, Voltaire, yazı yazmaya fırsat bulamamış olmalısın.
– Hayır, Aisse, öyle deme. Bildiğin “Brug” piyesinden sonra yeni bir piyes daha yazdım. Adını da söyleyeyim: “Zaire”. Şu an “Sezar’ın Ölümü” (Цезарь ил1ак1э) üzerinde çalışıyorum, bitirmek üzereyim. Evet, küçük kız kardeşim, onları tiyatroda sahnelediğimizde izlersin, ister beni destekle, istersen kötüle, eleştirilerin benim için çok değerli olacak. Sen farkında değilsin, değerli Aissem, sen yaman bir tiyatro eleştirmeni olup çıkmışsın. Öyle değil mi, Pon de Vel?..

(Devamı var)

(*) – Tiatinler – yasinistler, kilisedeki dini fraksiyonlar.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 583-590).

*****

Paris’te Bir Çerkes Kızı – 39 (Son Bölüm) (s. 590 – 599)

(AYŞET YAŞAMA VEDA EDİYOR… – SON…)

X
“Felaketten kurtulup, mutluluğa kurban gitti” deyimi Ayşet gibi bir taihsiz için söylenmiş olmalı – yıllardan beri bebeği adına beklediği sevindirici haberi, verem hastalığından yıkıldığı bir günde aldı. Ayşet veremin umarsız bir hastalık olduğunu: Ağır hasta ölmeden önce iyileşir gibi olur dendiğini biliyordu, ama bunu ne zaman duyduğunu anımsayamıyordu, o deyim dün ve bugün aklından çıkmiyor, kimseye bir şey diyemiyordu. Ayağa kalktığı kısa süre elbiselerini düzeltmesine yetmişti.
– Elbiselerimden sana gösterdiklerim senin olsun, Sophie. Nasıl istersen öyle yap. İstersen kendin giy, istersen benden kaldığını belli etmeden sat, – Ayşet kendisine getirilen izin belgelerine bakarak Sophie’ye konuştu.
– Aisse, neler söylüyorsun, böyle?!.. – Sophie ayakta kalamadı, oturup ağladı. – Kendin için öyle kötü şeyler söyleme, küçük Selini için olsun konuşma…
– Olur, Sophie, olur… – Ayşet zor soluyordu, ama yılgınlık göstermeden Sophie’ye sarıldı, ara verdiği konuşmasına yeniden başladı: – Küçük kızım konusunda işlemiş olduğum günahımı, Tanrı anladı ve beni bağışladı, sıkıntı ve günahlarımı pederime anlatmama izin verdi. Şimdi şanslı sayılırım. Ama bu şans yaşamımın son şansı, dün dünde kalır, bugün de bugündür, her iki durumda da yapacak şey yok. Olan olduktan sonra dövünsem neye yarar ki? İçimdeki his bugün yarın dünyamı değiştireceğimi bana söylüyor, sen de bunun farkında olmalısın, insanlığım ve kişiliğim konusunda yanımda olmanı, beni öbür dünyaya uğurlamanı senden diliyorum. Çerkesleri anlatan bu kitapları bana bulup küçük bir kız iken Saint-Cloud’a okutan Jeanette-Nicole’a teşekkür ediyorum, yine teşekkürlerimi yollarım, şimdiye değin biriktirdiklerimi Selini’ye ulaştırırsın. Kral XIV. Louis’nin eşine ilk takdim edildiğimde giymiş olduğum Çerkes kostümünü, Karadeniz’den getirilirken giydiğim şapkamı (pao’yu), Fahri’nin benim için saklayıp verdiği kemerimi, makasımı, yüksüğümü ve iğnelerimi kızıma bırakıyorum.
– Bunları ve daha başkalarını da senin için yerine getiririm, Aisse… – dudakları titreyerek konuştu Sophie. – Böyle şeyler için kaygılanma, bak bugün yarın Selini’nin İngiltere’den getirildiğini ve ona kavuşma mutluluğunu yaşadığını göreceğiz.
– Ben de öyle olmasını isterim, Sophie… – dedi ve sessizce sözünü tamamladı: – Biricik aşkım dışında bu dünyada hiçbir isteğimin gerçekleşmemiş olduğunu biliyorum… Aşkımı yeterince yaşayamadığımı biliyorsun. Kadın onurunun korunmadığı ve kadın için adaletsiz olan bu dünyada ne yapabilirdim… Ama bir bebek doğurmuş olduğum için pişman değilim. Utanacak durumlara düşmüşsem de, kirlenmiş bir yaşam sürdürmektense tek kez bir kirlenmeyi yeğlerim… – Ayşet’in öksürmesi tuttu ve konuşmasını kesti. Ama ilaç içince nefesi açıldı, ağzından gelen kanın döküldüğü küçük mendilini bıraktı ve sözüne devam etti: – Evet, Sophie, sen uzaklardaki, İngiltere’deki küçük kızım Selini’yi göreceksin diyorsun…
– Şövalye de Edie, Aisse, bugün Sans’tan döner dönmez yarın İngiltere’ye gideceğini sana söyledi ya.
– Bugün, yarın yerine geçmez, Sophie… – Ayşet kendisine söyleneni anlamıştı, gülümsedi. – Edie, yola çıkmadan önce yanıma uğrayacak ve sorunu daha ayrıntılı konuşacaktık. Şimdi Markiz Julie Calandrini’nin bana gönderdiği mektubuna yanıt vermem gerekiyor, yanıt verebilecek miyim, bakayım.
“Bugün seninle uzun uzadıya konuşacak durumda değilim, sevgili Julie’m benim, – diyerek Ayşet yazı yazmaya başladı, – ama en çok bilmeni istediğim bir konuda acele ediyorum. Tanrının izniyle, yazdığım şeyi, dediğim gibi yerine getirdim ve rahatladım. Şimdi bana düşen görev, günahlarımı bağışlatmaya çalışmak ve kalan azıcık ömrümü tamamlamaya çalışmaktır. Günahlarımı Vaiz Bourso’ya açıkladığım yarın yedinci gün olacak. Peder içimi rahatlattı, daha önce olduğu gibi işlediğim günahları içimde saklı tutmuş olsaydım, üzüntü içinde ölümü bekleyerek ve günahkâr biri olarak dünyadan ayrılacaktım. Niye dersen, çünkü, şu an iyice güçten düşmüş halde yataktayım.
Benim zavallı Sophie’m üzerimde titriyor, onun benim için kaygılandığını gördükçe, ben de ister istemez daha iyi olmaya çalışıyorum. Sophie büyük bir üzüntü içinde. Öldüğümde arkadaşlarım onu sevecek, koruyacak ve ona sevgiyle yaklaşacaklar. Bunların dışında, ona bir dilim ekmek değerinde bir gelir (irat) bırakmış olduğumu bilmekle de rahatlıyorum.
Şövalye konusunda ise, bir şey söylemeye gerek yok. Onun aşkından daha güçlüsü, daha temizi, daha insanca olanı ve daha güzeli zor bulunur bu dünyada. Küçük kızım için, daha önce sana yazmış olduğum gibi, artık kaygılanmıyorum. O konuda, onun üzerinde titreyecek, onu koruyacak ve onu sevecek biri var. Hayırlısıyla sevdiğim, daha fazlasını yazacak gücüm kalmadı. Benim yaşamım bomboş bir yaşam. Yaşamım boyunca beni sevindirecek tek bir anım bile olmadı. Gözlerimi açtığımdan bu yana üzüntü ve kaygı içinde bir yaşam sürdürdüm, o yaşam içinde hatalarımı anlamaya başladım. Tanrının bana acıyacağına inanırsam, değersiz bedenimi geride bırakacağım andan başlayarak, bana bir mutluluk yolu açılacak olursa, can verecek olmam beni niçin korkutsun ki? Sen uzun yılları yaşadın, sevgili ve değerli Julie, son yazımı burada kesiyorum…”
Yastığı sırtına dayalı yatakta oturan Ayşet mektubuna son verince, ateşlenmiş halde bir süre oturdu, ardından yattı, yüzü duvara dönük ve gözleri kapalı küçük kızının bundan sonraki geleceğini düşünmeye başladı: “… Hayır, hayır, ben kızımı göremeyeceğim… birkaç gün daha yaşama umudum da gözlerimin önünden uçup gidiyor. Edie onu geri aldığında, bunca zorluğun içine attığımız tek kızımıza anne özlemi çektirmez, ama ben annesi olduğumu ona söylemeden bu dünyadan nasıl ayrılabilirim ki?.. Selini’nin annesi olduğumu babası ona anlatır, ama bunu ona ben söyleyemezsem … insan sayılmam, çektiğim onca sıkıntı bana müstahak olur, bunu hak ettim!” – kendi kendisine kızmış olmasından güç alarak, Ayşet yeniden yatağına oturdu, küçük kızına bırakacağı mektubu yazmaya başladı: “Kısa yaşamımda mutluluk kaynağım, biricik ve canımın içi Selini! Bu dizeleri sana yazan kişi, senin “tante” (teyze) dediğin kişidir, ama ben senin annenin kız kardeşi değil, ben senin öz anneninim. Adım Charlotte-Elizabéth Aisse, ben Kafkasya’da yaşayan Çerkeslerdenim. Durumu ve başına gelenleri baban Şövalye Blaise-Marie de Edie sana anlatır. Ben onu seviyorum, o, yurttaşı olduğum Fransa’nın gerçek ve yiğit bir evladı, onu sev ve onunla gurur duy, ona saygı göster ve değer ver, sağlığı konusunda ona destekçi ol, o da sana karşı aynen öyle davranacaktır, bundan kuşkum yok. Biricik küçük kızım, mektubum eline geçmeden önce yaşamımı yitirmiş olabilirim, babanla birlikte mutlu bir yaşam sürdürmeniz için Tanrıya yalvarıyorum. Hoşça kal, anne sevinci ve tadını yaşatamadığım, benim küçük bebeğim. Benim adıma, yerime baban seni öpecektir, sıcaklığım o yolla sana ulaşacaktır, ben bu düşünceyle dudaklarımı bitiştiriyor, bu özlemi içimde yaşatarak, bu geçici dünyayı, bir Çerkes olan ninemin dediği gibi, terk ediyorum. Elinden gelecek olursa, sana ilişkin olarak işlemiş olduğum günahlarımı bağışlamanı diliyorum. Annen Charlotte-Elizabéth Aisse (Çerkesçe adım ile – Ayşet). 26 Mart 1733, Paris.
Öğleye doğru Ayşet’in durumu ağırlaştı: Daha önceleri görülmediği gibi her öksürdüğünde ağzından kan gelmeye başladı, evdekiler ve bahçedekiler yanına koşuşturdular.
– Ağlama, mama (anne), – Ayşet’in öksürüğü kesilince, Marie-Angélique’e öncelik vererek konuştu, – Tanrı alnıma ne yazdıysa o olur, kabullenmek dışında, yapacak bir şey yok. Hepinizden, mama, amcam Augustin-Antoine, kardeşlerim Pon de Vel, Arjantal, Sophie, Laroche, Desten ve diğerlerinden memnunum, kalbinizi kırdıysam, bağışlayın. Julie Calandrini, Bolingbocklar, Pierre, Claudine, Jeanette-Nicole’e de aynı şeyi benim adıma söylersiniz. Aranızda de Edie’yi göremiyorum, Selini’nin işlemleri için Sans’a gitmişti, henüz dönememiş olmalı…
– Yoldan henüz dönmüş olan Şövalye de Edie kendi evine gitmeden, Ferriollerdeki durumu öngörmüş olmalı, Ayşet’in odasına koştu, hiçbir şeyi görmeyecek biçimde Ayşet’in yatağının dibine dizüstü çöktü, Ayşet’in ellerini öperek fısıldadı:
– Niye, Aisse, sevgilim, aşkımın güneşi, küçük kızımız Selini’yi beklemeden, onu görmeden… Bütün işlemlerini tamamladım, yarın İngiltere’ye gitmeyi düşünüyordum…
– Senden memnunum, Edie. Bugünlük yanımda kal, Selini ile birbirinizi bulursunuz. – Ayşet entarisinin yan cebinden çıkardığı katlanmış dosya kâğıdını de Edie’ye uzattı: – Bunu küçük kızımıza ver, onu benim için öp. Artık dünya işlerimi burada sona erdiriyorum. Marie-Angélique mama, beni memnun etmek istersen, beni gördüğün gibi, küçük başörtümün uçları ile çenem bağlansın… Ellerim yan tarafımda olsun… Ruhumu teslim ettikten sonra, siz istediğiniz gibi beni toprağa verirsiniz…
Kontes Charlotte-Elizabéth Aisse-Ayşet Ferriol’ün dünyamızdan ayrılacak olmasını sanki anlamış gibi, Ayşet, uzak olmayan, Saint-Augustin Caddesindeki Kadın Katolik Manastırındaki kilisenin acıklı çan sesini duyunca, göz kapaklarını açmadan “O çan benim için çalındı” dedi ve son nefesini verdi.

***

SONSÖZ

Adıge prens (pşı) ailesi Boletlerin kızı Kontes Ayşet Charlotte-Elizabéth Aisse Ferriol’ün yaşam öyküsü yukarıda anlattığım gibi kapandı. O öyküde yaşanmış olan olayları, ekleme-çıkarma yapmadan, kendi bakış açıma göre, tabii okuyucu bana inanacak olursa, anlatmaya çalıştım.
Romanı yazdığım süre boyunca üzüldüm, gözyaşlarımı döktüğüm anlar oldu, ama elimden başka bir şey gelemezdi, bir yazar olarak yapmam gereken buydu. Ulusumun yaşadığı yıkımlara (*) üzülmeyeceksem, damarlarda akan kanın tutuşmuş büyük bir ateş olduğu boşuna mı söylenmiş, tarih kitabı yazmanın zor olduğunu biliyorum, başıboş bir öykü gibi, ya da başka bir anlatımla parmak ucundan damlama bir şeyler yazmış olabilirim. Ama yazdığım şeyin gerçek olduğunu doğrulamak için, aramızdan ayrılanlar yanında, sağ olanların ve adları kitapta geçenlerin öykülerini de yazmayı son bir görev saydım.
Ayşet’in gömülü olduğu mezarlığı Paris’te ararken, adı söylenen Aziz Roch kilisesine gittim. Kilise kütüphanesinde eski bir belge buldum, belgede şunlar yazılıydı: “Kontes Charlotte-Elizabéth Aisse Ferriol bu mezarlığa defnedildi. Onun tanıklığını Pon de Vel ve de Arjantal Ferriol yaptılar. 28 Mart 1733.
Şövalye Blaise-Marie de Edie ile Selini’ye ilişkin bilgileri de sunmaya başlayayım. De Edie kızını yanına aldı, evlendirinceye değin onu yanında tuttu, evlenmedi, altmış yıl yaşadı, 1761 yılında vefat etti. Selini 1740 yılında Nantias Vikontu Pierre de Joubert ile evlendi, kızı Maria-Denisa da evlenince, de Bonneval kontesi oldu. De Nantias Vikontesi Selini’nin ne zaman vefat ettiğini öğrenemedim.
Kontes Marie-Angélique, Ayşet’ten üç yıl sonra, 1736’da vefat etti, Augustin-Antoine kontesten sonra bir yıl daha yaşadı, 1737’de 74 yaşında vefat etti. Kont Pon de Vel 1774 yılında öldü, çok sayıda piyes yazdı. Kardeşi Arjantal 88 yaşında dünyaya veda etti. Arjantal, Paris 4. Oda danışmanı, Parma Dükü’nün temsilcisi olarak Fransa Kralının Saray Bahçesinde çalıştı. Voltaire, Montesquieu ve Diderot ise dünyaca ünlenen çalışmalarıyla tarihte yer aldılar.
Diderot’nun “güzel yüzlü” olarak adlandırdığı Claudine-Alexandrine Guéren de Tencin (Tansen) 1749 yılında öldü. Ünlü bir yazar olmuştu. Pierre Guéren de Tancin 1739 yılında kardinal oldu, 78 yaşında 1758’de öldü. Jeanette-Nicole, Kardinal Pierre ile bir ilişkisi kalmamış olarak, mutlu ya da mutsuz bir yaşam sürdürerek, öğretmen ve çocuk yetiştiricisi olarak yaşadı, 73 yaşında 1746 yılında vefat etti ve Ayşet’in defnedildiği mezarlıkta toprağa verildi. Sophie, Ayşet’in vefatı üzerine, haftasına kalmadan Saint-Augustin Caddesindeki Katolik Kadın Manastırına kapandı. Her gün Ayşet için Tanrıya dua etti, kendisi için de dua etti, on beş yıl manastırda yaşadı ve vefat etti.
Dr. Laroche ise, Marie-Angélique’in ölümünden sonra Ferriollerden ayrıldı, sevgililerinden Lulu’yu yanına aldı ve onunla birlikte 9 yıl daha yaşadı. Desten ise güçten düşmeye başlayınca köyüne çekildi ve köyüne yerleşti, ama sonu bilinmiyor.
Kontes de Paraber kocasından boşanmış olarak 62 yaşına değin yaşadı, 1755 yılında vefat etti. Paris’te tanınan Voltaire, Montesquieu, Ayşet, de Edie (Blaise-Marie d’Aydie), Pon de Vel, Arjantal, Diderot, G. Walpole gibi edebiyat ve felsefe insanlarının gittiği salonun sahibi olan Markiz du Deffant 88 yaşında, 1780 yılında yaşama veda etti.
Lord Bolingbrok Henry St. John (1678-1751) İngiliz siyasetçiydi, Tory Partisi başkanıydı, yıllarca ülke sekreterliğini yaptı. Eşi Markiz Deschamps de Marcel Marie-Claire idi (1675-1750). Kızları Isabelle Louise Le Valois de Viallet (1696-1777), gücü ve sağlığı elverdikçe Sans’taki çocuk yetiştirme yurdunun yöneticisi olarak çalıştı, ölünce çalıştığı manastırın bahçesine defnedildi.
Kontes Charlotte-Elizabéth Aisse (Aïssé)-Ayşet de Ferriol’den Büyük Fransız edebiyatının klasikleri arasında yer almasını sağlayan 36 mektubunu yazdığı Julie-Calandrini (1668-1754) 86 yaşında vefat etti. Ayşet’e karşı iyi ilişkileri olan Hercule-André Fleury (1653-1743) 1726 yılından başlayarak ölünceye değin Fransa’nın Baş Kardinali olarak görev yaptı.
Ayşet’in sevdiği sanatçı ve oyuncular? Baron Michelle 76 yıl yaşadı. Baron Lémore yıllarca tiyatroda çalıştı, 1786 yılında 82 yaşında öldü. Pélissier daha 42 yaşında iken 1749 yılında vefat etti.
Üç kişinin daha sözünü etmek isterim: Madeleine (Madlen) oğlunu saygılı ve mükemmel biri olarak yetiştirdi, 78 yaşında öldü. Fahri de bir aile kurmuş olarak 93 yaşında vefat etti, Orhan ise 47 yaşında iken polisle çeteler arasındaki bir çatışmada öldü.
Kontes Charlotte-Elizabéth Aisse (Aïssé)-Ayşet de Ferriol için kitap yazmış olan kişi sadece ben değilim. Ona ilişkin ya da onun yaşamını konu alan çok sayıda roman, piyes, uzun öykü (повесть), deneme yazısı ve makale yazıldı. Bunlardan bazıları şunlardır: “Аиссе, или Юная черкешенка” (Aisse veya Genç Çerkes Kadını) (Ж.-Ж.-Э. Руа), “История одной гречанки” (Bir Yunan kadınının öyküsü) (Аббат Прево), “Мадемувзель Аиссе” (Bayan Aisse) (Кемрбелл Прейд), “М-ль Аиссе и нежный шевалье” (Mlle Aisse ve nazik şövalye) (Клод Ферваль), “Удидивителная судьба мадемуазель Аиссе” (Matmazel Aisse’nin şaşırtıcı kaderi) (Жан де Ивре), “Аиссе. Письма к госпоже Каландрини” (Aisse. Bayan Calandrini’ye Mektuplar) (А.Л. Андрас и П.Р. Заборов), “Шарлотта-Айшет” (Şarlotte-Ayşet) (Шъхьаплъэкъо Хьис)**, “Соременница Волтера, или Черкесская нимфа” (Voltaire’in Çağdaşı veya Çerkes Perisi) (Haşhoj Ray)** (Yayına hazırlayan ve Önsözü yazan Haşuṡe Muhamed)**, “Кавказская пленица, или Тайна мадемуазель Аиссе” (Kafkasya Tutsağı veya Matmazel Aisse’nin Sırrı) (Сергей Макеев). Değişik dönemlerde Жан-Жак Верне, Поль де Сен-Виктор, Жюль Сури, Эдмон Пилон, Эмиль Анрио, Андре Моруа ve daha başka yazarlar da Ayşet konusunda şiirler, denemeler ve makaleler yazdılar.

***
Çevirmenin notları:

(*) – Rus hükümeti 1864’te Adıge-Çerkesleri bir askeri operasyonla Türkiye’ye göç ettirmiş, topraklarına el koymuş, köylerini, yerleşim yerlerini ateşe vermiş ve yaklaşık 625 bin Çerkes’in ölümüne yol açmıştı. Ayrıca güzel Adıge-Çerkes kadınları ve erkek çocukları esir alınıyor, toplumundan koparılmış köleler olarak değişik ülkelerde kullanılıyordu.
Daha çok bilgi için bk.
– “Şapsığlar ve Bir Kitap – I”, mefenef.com.
– https://mefenef.com/cerkesler-21-mayis-1864ten-gunumuze-1-1534.html
(**) – işareti olanlar Çerkes yazarlarıdır.

Resim – 1 – Ayşet’in yağlıboya temsili resmi.
Resim – 2 – Şövalye Blaise-Marie de Edie’nin yağlıboya temsili resmi.

İshak Maşbaş (Tarihi roman, s. 583 – 599)