Adıge Devlet Yapılanmasının 100. Yılı Anısına – 1

Bolşeviklerin partisi zenginlerin mülküne el koyunca, partinin benimsediği ana görevlerden biri insanın insan tarafından sömürülmediği, köle yapılmadığı bir toplum düzeni kurmak, ardından ekonomik ve toplumsal anlamda ileri kapitalist ülkeler düzeyine erişmek ve onları geçmekti.

Adıgey’de 1930 yılı 15 Ocak ve 21 Ocak arasında kolhoz yaşamının sağlayacağı yararlar konulu 4 konferans düzenlendi.

Başarı için üç görevi yerine getirmek gerekiyordu. Bunlar da sosyal yardım kuruluşlarını (sanayiyi) geliştirme, kolhozlar kurma ve halka okuma-yazma öğretmekti.

Stalin’in 27 Aralık 1929’da toprak emekçisi Marksislerin konferansında yaptığı konuşma kolektivizasyonun (toprakları birleştirme hareketinin) çıkış noktası olarak kabul ediliyor.

Kişileri kolhoza katma konusu Adıge özerk ili parti komitesinin 15 Eylül 1925 tarihli toplantısında görüşüldü. Ancak görüş birliği elde edilemedi. Toplantıya katılanlar iki gruba ayrıldı. Birinci gruba göre, kişilerin kolhoza  katılması zorlanması uygun düşmezdi, diğerleri de buna karşı çıkmıyorlardı. Parti üyelerinin ortak bir görüşte birleşmemiş olması sonucu kolhozların kurulma süreci gecikti.

Parti kararlarını dikkate alan Adıgey’deki alt birim (-ilçe ve köy-) parti örgütleri kolhozların kurulmaları yönlü planlar hazırlamaya başladılar. 1929 – 1930 yıllarında kolhozlar kurma kararı alındı. Ancak kulaklar (zengin köylüler) ile “kovuşturulan” kişiler kolhozlara alınmayacaktı. Sonunda Mart ayında, tohum ekme ayında Şevgen rayonundaki köylülerin % 95’i, Krasnogvardeysk rayonundaki köylülerin köy meclisleri, Hatikuaye, Nikolayevsk (şimdi Krasnogvardeysk), Ademıye, Kurğo-Ternovsk ve Dukmasov’daki çalışma alanlarının (toprakların) yüzde 75’i; Pekups rayonu köylülerinin yüzde 50’si kolhozlara katılmayı kabul ettiler. Bunlara ek olarak altı köy meclisi: Afıpsıpe, Bjıhakoyaçe, Bjıhakoyej, Yablonovski, Supovski ve Pçıhalıkuaye köylü ailelerinin tümünün de kolhozlara katılmaları gerekiyordu.

1929 sonbaharında Adıgey’in parti örgütü bölünmüş durumdaydı. İlk grup herkesin kolhozlara alınmasından yanaydı, ikinci grup kolektivizasyona (daha fazla üretim için özel tarlaların birleştirilmesi projesine) karşı olanlar idi. İlk grup merkezi (-Moskova merkezini-) destekliyordu, “işi gevşek tutacağımıza, sıkı tutmamız, zorlamamız daha iyi olur” diyordu. İkinci grup kolhozların hemen kurulamayacağını, buğday vergisini ödeme planının uygulamaya konamayacağını biliyordu. İlk grup “Kolhoza katılmayanlar Sovyet iktidarını benimsemeyenlerdir!” diyerek, köylüleri kolhozlara katılmaya zorluyorlardı.

Kolhozların kuruluşu aşamasında komsomolların (- parti gençlik kolu üyelerinin-) büyük yararı görüldü. Komsomollar kolhoz yaşamının getireceği yararları topluma anlatıyor, kadınların çocuk kaygısı olmadan çalışmaları için komsomollar kreş ve çocuk yuvaları inşa ediyorlardı.

Kolhoz yaşamının getireceği yararları kavratma konusunda 1930 yılında, 15 Ocak ile 21 Ocak arasında Adıgey’de 4 konferans düzenlendi. Konferanslar Hakurınehable, Penejıkuaye, Tehutemıkuaye (Tahtamukay) ve Nikolayevski köylerinde düzenlendi. Konferanslara gelenlerin çoğu topraksız köylülerdi. Toplantılarda çok sayıda soru soruldu. Örneğin, toprağı olmayanlar kolhoza üye olabilecekler mi, kolhozlar kurulduğunda, hırsızlık yapılabilecek mi, kolhozlar kurulduğunda kulaklar nereye gideceklerdi, sürülenlerin aileleri kolhoza katılabilecek mi gibi sorular sordular. Kadınların bazıları kolhozların yönetimi için seçilen kişi sayısını çok buldular. Bırsır Lıvhan ile Avle Goşevnaye toprak işçilerinin ücretinin memur maaşlarına göre çok düşük olduğunu, eşit ücret ödenmesi gerektiğini söylediler.

O sıralar SSCB’de “Toplu çiftlik merkezi” denilen ve kolhozlar adına işçilere eğitim veren bir merkez vardı. Merkezde tarım işçilerine eğitim verilmesi dışında, yeni kolhozların kurulmaları ve yöneticilerinin eğitilmeleri konusunda da çalışmalar yapılıyordu. Adıgey’de 24 yerleşim yerinde değişik mesleklerde eğitim veren kurslar açılmıştı. 31 Ocak 1930’da 864 kişi kurslara katılmıştı.

İlk Adıge kadını olarak Zeheçıko Hacet’in (ЗэхэкIыкъо Хьаджэт) adı Adıge ilinde duyulmuştu. Ama bu kadın kendi köyü Cırakıye’de kınanmış, gavur oldu diye arkasından konuşulur olmuştu.

Kolhozlar kurulmaya başlanınca, köylülerden gönüllü katılma istenmişti, resmi parti örgütleri böyle diyorlardı, ama işe yeni başlayan yerlerin yerel yöneticileri kişilerin özgürlüklerini ve seçim yapma yetkilerini dikkate almıyorlardı.

Kolhozlardaki işçi ücretleri de sorun oluyordu. Her kolhoz işçi ücretini kendisi belirliyordu. Söz gelişi, Psekups rayonuna bağlı Pçıhalıkuaye köy Sovyeti’ne (köy meclisi) bağlı kolhozda asgari ücret 60 kapikti, en yüksek ücret de bir buçuk rubleydi. Nikolayevski köyü kolhozunda erkeklerin ücreti bir ruble 25 kapik, kadınlarınki bir ruble, acemi gençlerinki 75 kapik idi.

2 Şubat 1930’da partinin [ВКП(б)] Kuzey Kafkasya Kray Komitesinin aldığı bir kararla, Maykop ve Kuban yöreleri, Yermelhable (Armavir) ve Terek okruglarında yaşayan kulak ailelerinin “sorgulanmaları” ve sürülmeleri istendi. 25-30 bin kadar kulağın plan uyarınca uzak yerlere götürülmeleri isteniyordu. Toplam 1240 ailenin uzaklara götürülmesi istendi. Bu kişiler Ural iline sürüleceklerdi. İlk grup kapsamındaki kulaklar Batı Sibirya ve Kuzey Kazakistan’a sürüldüler. Sürülenlerin çoğu boş arazilere bırakılıyor ve kendi olanaklarıyla köy kurmaları söyleniyordu. Götürülenler arasında yoksul köylüler ve ailesi ile birlikte götürülen parti sekreterleri bile vardı.

1930 yılının Ocak ayından Mart ayına değin dönem, en fazla yanlış yapılan dönemdir. O dönemde kolhoz kurulması amaçlı çok sayıda karar alınmıştı. Stalin’in yayınladığı belgelerde sorumluların yerel resmi görevliler olduğu belirtiliyordu.

1930 sonbaharında kulak sayılıp götürülen kişi sayısı iyice arttı. Yelenovski köyünden 160 kişi, Cecehable köyünden 153 kişi, Krasnogvardeyski ve Psekup rayonlarından 200 kişi götürüldü. Götürülenler içinde kulak olmayan, işçi ve tarım emekçisi olanlar da vardı. Bu kişilerden itiraz dilekçesi veren 22 aileden sadece 3 aileye dönüş izni verildi. Kulak sayılan kişinin malına el koymaya gidenlerin zorbalığa başvurdukları durumlarla sık sık karşılaşılıyordu. Örneğin, Fedz köyünden bir ailenin mülküne el kondu, ancak evden ayrılan komite üyelerinden biri geri döndü, ateş içindeki hasta kadının kalkmasını istedi, kadını kaldırıp yattığı sedirdeki bez parçalarından yapılma yorganına ve yastık örtüsüne el koydu.

Yerel görevlilerin bu tür davranışlarda bulunma yetkileri yoktu. Kolhoz kuruluşu ulusal özerkliklerden biri olan Kuzey Osetya’dan sonra Adıgey’de tamamlandı. Adıgey’de toplam 185 kolhoz kuruldu. Bunlar arasında toprak işçiliği ortaklıkları, tarla çiftçiliği, hayvan üretimi, tütün yetiştirme, meyvecilik ve sebzecilik üzerine kolhozlar da vardı.

1940 yılı başlarında Adıgey’de 242 kolhoz ve 16 sovhoz bulunuyordu. Kolhoz ve sovhozlarda toplam 13 MTS, 658 traktör, 300 biçerdöver, 400 üzeri kültivatör ve başka teknik araçlar vardı. Ancak İkinci Dünya Savaşı başlayınca teknik araç tedariki azaldı. Yine de Adıgey’in kolhoz ve sovhozları, diğer emsalleri gibi cephedeki askerlere yiyecek gönderme görevini başarıyla yerine getirdiler.

Tarih bilimleri doktora adayı, Maykop N 34 lisesi tarih öğretmeni.

Not : Kolhoz – Köyün ortak tarım kooperatifi; Sovhoz – Devlet üretme çiftliği. Sovhozlar, kolhozlara en yeni üretim tekniklerini gösterme ve büyük üretim amaçlı kurulmuşlardı. – hcy

Adıge mak, 30 Aralık 2022