Ünlü Adıge Tiyatro Sanatçısı Perenıko Çatibe 85 Yaşında

Ünlü Adıge Tiyatro Sanatçısı Perenıko Çatib 85 Yaşında

Adıge Tiyatro Sanatçısı Perenıko Çatib (Kâtip), 1962’de Adıge stüdyosu kurunda iken, A. Lunaçarski adlı Moskova Rus Tiyatro Sanatları Enstitüsü Aktörlük Fakültesinden  (GİTİS) mezun oldu. O tarihten bu yana 220 temsilde/ gösteride rol aldı.  Bunlar trajik, dramatik ve komedi türü rollerdir. Bu rollerin hepsini ve değişik karakterleri başarıyla canlandırdı. Başarısı, rollerini sade ve anlaşılır bir  dille sunuyor olmasına bağlı.

Tiyatro okulu öğrencisi olduğunu rüyasında görse inanamazdı, hayal edebilirdi. Ama bir gün bu hayali gerçekleşti. Lise sonrası Tuapse Teknik Okulunda okurken Maykop’tan bir mektup aldı.  Mektubu  tiyatro yönetmeni Ahecego Mecid (Axecego Mecıd) ile gazeteci Şhapĺeko İsa (Шъхьаплъэкъо Хьисэ) göndermişti. Mektupta “ Tiyatro eğitimi için Moskova’ya gönderilecek öğrencilerin seçim sınavı var, hemen Maykop Tiyatrosuna gel” deniyordu.

Tiyatro Okuluna Kabul Edilişi

Mektubu gönderen o iki kişi, İkinci Dünya Savaşında ölen  amcası Perenıko İndrıse’nin (İdris) okul arkadaşları çıktı. Bir sanat yarışmasında Çatib’in sesini duymuş, adresini bulup bu mektubu göndermişlerdi. Sınav komisyonunda Ahecego Mecid de vardı. Çatib hemen Maykop’a gitti. Seçme sınavına girmek için gelmiş kalabalık bir öğrenci kitlesi vardı. GİTİS rektörü A. Gorbunov ile oyunculuk fakültesi dekanı P. Ostalska’nın da katıldığı seçiciler kurulunun seçtiği kişiler arasında Tahtamukaylı bu genç de vardı. Böylece ünlü Rus Tiyatro Enstitüsü’ne kabul edilmiş oldu.

Çatib’in en beğendiği  öğretmenleri, film yönetmenleri de olan V. Vronskaya, M. Çistyakov ve N. Deviçenski idi. Rektör sürekli stüdyoya uğruyor, çalışmaları gözetiyordu. “Hadi benim Adıgelerim” diyor, çocukları çalışmaya yönlendiriyor, teşvik ediyordu. Üçüncü kurdan başlayarak Adıge Stüdyosu diğerlerini geçti. Öğrenime başladıklarında V. Vronskaya Çatib’e sormuştu:

Soyadını (ĺekuaṡe) biliyorum, sülalenizde (łako) başka bir sanatçı var mı? – diyerek.

Amcası İndrıse’nin (İdris) 1941 yılında GİTİS’i bitirdiğini ve savaşta öldüğünü söylemişti.

O çocuk büyük bir sanatçı olacaktı, enstitünün en çalışkan öğrencilerindendi. İyi bir oyuncu olman için senin de iyi okuman, özenerek çalışman, dediklerimizi yerine getirmen, zorluklardan korkmaman  gerekir, zor şeylerle birçok kez karşılaşacaksın, – demişti  Varvara Alekseyevna

Eğitim süreci sona yaklaşırken Çatib evlendi. Eşi Peĥuların kızı Raya dedikleri  Razıyet idi. Aynı köyden idiler, birlikte okumuşlardı, enstitüyü de birlikte bitirdiler. En iyi oyunculardan biri olarak 40 yıl boyunca tiyatro sahnelerinde rol aldı Razıyet. Kendisine Kabardey-Balkar Cumhuriyeti oyuncusu sanı ve takdirnamesi verildi. Uyumlu bir beraberlikleri oldu. İlk çocukları Marzıyet Moskova’da doğdu, Azamat ise döndüklerinde doğdu. Üzücü, ama 2000 yılında Raziyet aramızdan ayrıldı. Ailesi, akraba ve yakınları dışında, tiyatromuz için de büyük bir kayıp oldu. Çocukları evlendiler, torunlar da değişik işlerde çalışıyorlar, okula gideni de var.

Rol Aldığı Oyunlar

Her yıl düzenlenen temsil repertuvarında Çatib’e rol veriliyordu. Değişik yedi sekiz temsil için sahne aldığı da oluyordu. Bu temsiller içinde : “Nasıpım yığogu” (Mutluluk Yolu, K’eraş Tembot), “Batır” (“Kahraman”, Murete Çepay), “Pşı-verk zav” (Pşı ve Vorklara Karşı Savaş, Kuyeko Nalbıy), “Paçıhev Lir” (Kral Lear, Shakespeare), “В горах мое сердце” (Yüreğim Dağlardadır, V. Saroyan), “И дольше века длится день” (Gün  Olur Asra Bedel, Cengiz Aytmatov), vb bulunuyor.

Adıge Tiyatro Sanatçısı, Mamıy Yerecıbe’nin “Счастье само не приходит” (Mutluluk Kendiliğinden Gelmez) adıyla yönetmen K’uraşıne Asker tarafından sahnelenen piyesinde ХьакIэсэкъо СултIан (Haćeseko Sulţan) rolünü başarıyla oynadı ve adını duyurdu. Rol yapma tekniği farklı ve kendine özgü. Rolü inandırıcı, gerçekçi bir biçimde oynuyor. Adıge yöresi dışında, Krasnodar Kray’daki temsillerde de rol aldı, televizyondaki programlarda da göründü. Krasnodar’daki Maksim Gorki Dram Tiyatrosundaki temsil coşkulu biçimde alkışlandı, tiyatronun baş yönetmeni, Sovyetler Birliği halk sanatçısı M. A. Kulikov sahneye çıktı ve oyunculara teşekkür etti, Çatib’i   öne çıkarıp elini sıktı. Çatib bunu hiç unutmadı. Büyük bir olay değildi, ama anlamlı, güzel bir jestti.

Güldürüyor, eğitiyor

Çatib’in repertuvarında komedi türleri geniş yer tutuyor. Gösteriyi sahneleyen yönetmenle her zaman uyumlu oldu, bu nedenle rollerini başarılı oynuyordu. En önemli rolleri  Petruchio (“Hırçın Kız –Pŝeŝe mığaser zerağesağer” piyesinde, W. Shakespeare), Geront (“Skapen işĥuhe šağexer- Skapen’in Dolapları” piyesinde, J. B. Molière), Hakar (“Yaşamın Üç Ayı” piyesinde ( Mamıy Yerecıbe), İbrahim “Some min 600” (“600 bin ruble” piyesinde, A. Şertan), N. Gogol’un “Müfettiş” oyununda da Lyapkin-Tyapkin, vb oldu.

“Müfettiş” piyesini Rusçadan Adıgeceye çeviren Kuyeko Nalbıy, sahneleyen de Haćeğoğu Kasay’dı. Lyapkin-Tyapkin rolünde Çatib, diğer kişi karakterlerini canlandıran oyuncular gibi bazı davranışlarda bulunuyor, (insanın hepsi birbirinin aynısı diyeceği geliyor, ama) farklı bir karakter çizmeyi, diğerleri içinde yitip gitmemeyi başardı, farklı bir kişilik/rol sergiledi. Lyapkin-Tyapkin sadece kişisel çıkarı peşinde koşan, durmadan kendini öven biri. Lyapkin-Tyapkin, görünüşü, sesi, bakışı, geriye çark edişi ve konuşması  ile diğerlerinden  farklı, Çatib bu rolü  başarıyla oynadı.

Mamıy Yerecıbe’nin “Dehebarine’nin Konuk Odası” (Дэхэбаринэ ихьакIэщ) komedisinde Çatib  Ŝeveṡıqu (Şevesuk – ШъэоцIыкIу) rolünü başarıyla oynadı. Şevesuk kendini yiğit, yaman diye tanıtan biri. Ağzından savaş sözcüğü düşmüyor, savaşta kimsenin kendi gibi kahramanca çarpışmadığına herkesi inandırmaya çalışıyor,  durmadan şarkılar söylüyor. Diğer taliplileri (pseĺıĥo- evlenmek için kızla görüşmeye gelenleri) iteleyip Dehebarine’ye talip oluyor. Çatib, Şevesuk’un bu kötü huyunu, en berbat görünümüyle sergilemeyi başardı. Eşinin kendisini canından bezdirdiğini söyleyerek kız aramaya çıkmış biri, karısına inat evlenmek istiyor, kandıracak bir kız bulduğunda da evlenecek. Ama foyası  ortaya çıkıyor, ortaya çıkaran da talipli olduğu kız, Dehebarine. Şevesuk’u  eşiyle barıştıran da Dehebarine oluyor (Dehebarine rolünü Kuşu Swét – Кушъу Свет- oynuyor). Şevesuk böyle bir talipli (pseĺıĥu).

                          Adıge Ulusal Tiyatrosu – “Dehebarine’nin Konuk Odası”

Ünlü yazar Kuyeko Nalbıy’ın senaryosunu yazdığı “Atalarımızın Şarkıları” (Тятэжъхэм яорэдхэр) piyesini Haćeğoğu Kasay sahneledi, şarkıları okuma rolünü Çatib üstlendi. Temsilde en geniş yeri şarkılarıyla Çatip tuttu. Gür, güzel ve etkileyici  sesiyle Ĥımışeko Peterez, Aydemırkan, Mezguaşe şarkılarını ve “Si Pak”ı (yetenekli bir kız adına halk şarkısı) okudu. Koro şefi Çıç İsa’nın (Ćıć Hise) büyük katkıları sonucu Çatib ve tüm oyuncular şarkıların özünü, ruhunu yansıtmayı başardılar.

Yazdıkları ilgimizi çekiyor

Çatib oyunculuğunun  yanı sıra çok sayıda piyesi de Adıgeceye çevirdi. “Kumarcılar” ve “Evlenmek de Büyük Bir  Sorun” (N. Gogol), “Yalancı ve Hilebaz” (ТхьагъэпцI пцIыус, Molière), “Suzan” (C. Ceğup), “Babamın Karısı” (Сятэ ишъуз, A. Ratser, V. Konstantinov), “Ha Gayret, Bir Güzel -Kız – Getiriyoruz” (О мардж, дахэр къэтэщэ, A. Getsadze) vb çevirdi. Bunların hepsi tiyatroda temsil edilmiştir.

Güldürülerde söylenecek şarkıların birçoğu Çatib tarafından yazıldı. Birileri söylemeden, kendiliğinden yazdı bunları, anımsadığı ve çalışmalarına ilişkin yazdığı yazıları “Adıge mak” gazetesinde yayımlıyordu. Yönetmen Thakumeşe Nalbıy, oyuncu ve oyun yazarı Murete Çepaye ve başkalarına ilişkin yazılar yazdı. Gazeteye – Adıge mak – kısa mizah yazıları da yazıyordu.

Adıge Tiyatro Sanatçısı Perenıko Çatib’in yeteneği sadece oynadığı rollerle, Adıgeceye çevirdiği piyeslerle sınırlı kalmadı, oyun yazarlığında da başarılı oldu. İki piyes yazdı. İlki “Ve si Th, Kısfeğeğu!” (Ey Tanrım, Bağışla Beni!), ikincisi güldürü türünde “Sıfayep kasşenev, sıfayep” (İstemiyorum, Evlenmek İstemiyorum). Bu güldürü (komedi) cumhuriyetimiz Kültür Bakanlığı tarafından oyun yazarlığı dalında düzenlenen yarışmada birinciliği aldı ve tiyatroda oynandı. Dram olan ilkini Thakumeşe Nalbıy, komediyi de Hakuy Aslan sahneye uyarladı.

Piyesler çağdaş yaşamdan alınma, Çatib’in  kaygılandığı ana sorunları ele alıyor, bunlar da gençlerin sorunları, davranışları, gençlerin Adıge geleneklerinden kopmakta olmaları ve onları bitiren alkol gibi konulardır. Dram piyesi Tahtamukay ile Ğobekuaye köylerinde, güldürüsü de Adıgekale kentinde sahnelendi.

Uzun yıllar boyu başarılı sanat çalışmaları yürütmüş olan Adıge ulusal tiyatrosu sanatçısı Perenıko Çatib’in doğum gününü, jübilesini kutluyor, kendisine sağlıklı bir yaşam diliyoruz.

Şhapĺeko Kasay

Adıge Cumhuriyeti saygın sanat emekçisi, Rusya Gazeteciler Birliği üyesi ve tiyatro sanatı uzmanı.

Adıge mak, 15 Aralık 2020 KAYNAK