2022’de Anadilinin Durumu ve Güncel Çalışmalar

Adıgey halklarının dilleri (*) şu an Adıgey’deki 138 okulda okutuluyor. Bu diller zorunlu eğitim planı içinde öğretiliyor, Rus dili ve edebiyatı gibi, Adıge dili ve edebiyatı da öğretiliyor.
Bugün bir anadili olarak Adıgece ve Adıge edebiyatı derslerini toplam 17,667 öğrenci okuyor. Geçtiğimiz yıla göre 1600 artış var. Cumhuriyetteki 48 okulda Adıgece resmi dil olması nedeniyle, Adıge olmayan 14,145 öğrenciye de okutuluyor.
Şu an Adıge küçük çocuklarının yüzde 95’ten çoğu anadilini öğreniyor. Ders programları kapsamında öğrenciler ulusal kültür, tarih, gelenek ve görenekleri öğreniyorlar. Ayrıca cumhuriyette yaşayan diğer halkların gelenek ve görenekleri, “Benim Küçük Ülkem” (Сэ си Родинэ цIыкIу ), “Adıgey’de yaşayan halkların kültürü” (Адыгеим щыпсэурэ лъэпкъхэм якультур), “Kuzey Kafkasya’da yaşayan ulusların gelenek ve görenekleri(Темыр Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэм яшэн-хабзэхэр), “Benim Adıgey’im” (Си Адыгей), “Adıge Geleneği” (Адыгэ хабзэ) ve “Adıge Söylentisi” (Адыгэ IорIуатэр) biçimlerinde ele alınıyor ve çocuklar bilgilendiriliyor.
Cumhuriyette 143 kreş ve anaokulu bulunuyor. Bu yerlerde 23,424 çocuğa bakılıyor. 52 kreş ve anaokulundaki 193 çocuk grubu Adıgece öğreniyor.
Çocuk yuvalarına (IыгъыпIэ) götürülen 6,862 çocuğa Adıgece öğretiliyor. 15 çocuk yuvasında 34 pilot grup bulunuyor. Bu yuvalarda bakılan çocuklara, proje kapsamında Adıgece öğretildiği gibi, ayrıca Adıgece ve Rusça bir eğitim programı da (пIуныгъэ IофшIэнри) uygulanacak.
Çocuk yuvalarında Adıgecenin öğretilmesi dışında, eğitim programı kapsamında ve değişik programlar çerçevesinde çocuklara Adıge ulusunun tarihi, karakteri, gelenek ve görenekleri öğretiliyor, bununla uyumlu olarak da cumhuriyette yaşayan diğer halkların gelenek ve görenekleri de tanıtılacak. Bu iş için “Dilim – Benim Dünyam” (Сыбзэ — сидунай), “Altın Suyu” (Дышъэпс), “Işın” (Нэбзый), “İnci-Boncuk” (Щыгъыжъый), “Takımyıldız” (Жъогъобын) ve “Nart” gibi programlardan da yararlanılacak.
– Anadillerini ayakta tutmak (koruma altına almak) için oluşturulan federal fonun Nisan ve Mayıs 2021’de düzenlediği yarışmaya Adıge Cumhuriyeti eğitim ve bilim bakanlığı ile bilimi geliştirme enstitüsü de katıldı ve bu kapsamda 8 milyon ruble hibe yardımı aldı, – dedi bakanlık görevlisi Mamıy Mariyet. – Bu sayede yazar ekipleri 1 – 9. sınıflarda Adıgece olarak – ilk ve ortaokulda – okutulacak ders kitaplarını hazırladılar. Hazırlanan kitaplar yerel uzmanların ekspertiz incelemelerinden geçti. Kitaplar, bu ay, üst ekspertiz incelemeleri yapılıp Rusya eğitim bakanlığı federal kitaplar listesine kaydedilmek üzere Moskova’ya gönderilecek.
Bırsır Batırbıy, Çesebej Nefset (КIэсэбэжъ Нэфсэт) ve Şumen Zarême’nin 10-11 sınıflar – liseler – için birlikte hazırladığı ders kitabı 2021 yılında federal kitaplar listesine kaydedilmişti.
Cumhuriyette her yıl gençlerin anadillerini sevmeleri ve öğrenmeleri için etkinlikler düzenleniyor. Etkinlikler arasında yaratıcı toplantılar, açık dersler, yuvarlak masa toplantıları, okuma ve yazı yazma yarışmaları bulunuyor.
Bu çalışmalarla birlikte bu son yıllarda Adıgecenin önemini artırma amaçlı birçok çalışma ve etkinlik de gerçekleştirildi. Bu bağlamda Adıgece ve Adıge edebiyatını öğretme amaçlı olarak 2019-2020 eğitim-öğretim yılında Maykop’ta açılan pilot okullardan da söz etmemiz gerekiyor. Pilot okulların birinci sınıflarında “Adıge anadili” (Адыгэ ныдэлъфыбзэр) ve “Adıge edebiyatı” ders kitapları okutuluyor, öğrenciler Adıge ulusunun dili, kültürü, özellikleri , gelenek ve görenekleri (xabze) ile tanıştırılıyor, ders dışı oyunlar (кружок) düzenleniyor, Adıge dansları ve şarkıları öğretiliyor.
.
Adıge Cumhuriyeti Jimnazyumu öğretmeni Staşu Zurêt’in (СтIашъу Зурет) söylediğine göre, pilot sınıfların oluşmuş olması büyük bir önem taşıyor.
– Pilot sınıflarında ikinci öğretmenlik yılım. Okullarımızda açılan bu sınıflar sayesinde Adıgece dersine ikinci bir ders daha eklenmiş oldu. Şimdi Adıgece edebiyat dersine (урок), anadili dersi  (Адыгэ ныдэлъфыбзэр) de eklendi.
Pilot çocuk yuvaları (IыгъыпIэхэр) 2020-2021 öğretim yılından beri cumhuriyetin değişik yerleşim yerlerinde açılmış bulunuyor. Sayıları yavaş yavaş artıyor. Maykop kentindeki çocuk yuvalarında “Takımyıldız”, “Nasip” ve “Işın” (Нэбзый) adları altında pilot gruplar oluşturulmuş.
2020 yılında “Adıgece” ve “Adıge edebiyatı” ders kitaplarına göre hazırlanan programlar federal kayda alındı. Şimdi federal kayda (федеральный реестр) alınacak biçimde yeni ders kitapları (учебник), yazı örneklerinin yer aldığı defterler ve yardımcı ders kitapları hazırlanıp ilgili yerlere, federal bakanlığa gönderilecek. Geçtiğimiz yıldan beri çalışma grupları Adıgece öğretim için eğitim programları ve kitaplar hazırlıyorlar. Çalışmalara Apış Fatime, Çesebej Nefset, Meretıko Temare, Ançoko Surêt, Mamıy Mariyet, Blıpeşeve Mire, Temzeko Marine ve daha başkaları katılıyorlar.
Adıgece ders kitapları ve yardımcı ders araçları yerel uzmanların (eksperlerin) incelemelerinden geçiriliyor. Çalışmalara Adıge Devlet Üniversitesi, Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü, Hizmet içi öğretmen eğitimi  enstitüsü, Adıgey ve Kabardey-Balkar Adıge Xaseleri temsilcileri katıldılar, ve kitapları gözden geçirdiler. Şimdi çalışma grupları ile Maykop’taki “Kaçestve” basımevi birlikte, kitapları federal ekspertizden (uzman incelemesinden) geçecek biçimde basmaya çalışıyorlar.
Adıge edebiyatı ile ilgili okuma- metod kompleksleri çalışma grupları tarafından hazırlanıyor. Çalışma gruplarında Temzeko Marine, Vınereko Raye, Şhalaho Dariko, Jaçemıko Zarime, Şevcen Temare, Mamıy Mariyet, Derbe Timur ve Ğış Nahmet yer alıyorlar.
– Bugünden başlayarak Adıgece online üzerinden öğretiliyor, – diyor Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Dilbilimleri Bölüm Başkanı Ançoko Surêt. – Adıgece ve Adıge edebiyatı eğitim-metod kompleksleri dijital olarak da veriliyor. Bugün öğrenciler telefonlarından kitapları okuyabilir, test işlemlerini gerçekleştirebilirler.
Ayrıca Tharkoho Yunıs’ın 1991’de iki cilt olarak yayımladığı “Rus-Adıge Sözlüğü”nün (Урыс-­адыгэ гущыIалъ) mobil ekleri var. Bu da Adıgeceyi öğrenmede iyi bir yardımcı olanak.
Ançoko Surêt 2021 yılından beri «LearningApps» adlı elektronik serviste “Adıge Neşeli Sesler” (Адыгэ мэкъэпчъ чэф) adlı kitabı ile çalışıyor. Adıgece okumayı öğrenmek isteyenler oraya bakarak, dinleyerek, mektupları (yazışmaları), sözcükleri, atasözlerini ve şiirleri okuyabiliyorlar, doğru telaffuz yapabiliyorlar. Bugün birçok kişi bu teknikten yararlanıyor.
Her yıl düzenlenen “Küresel çağda ulusal dilin korunması ve geliştirilmesi: Güncel yöntemler ve yeni teknolojiler” adlı uluslar arası bilimsel eğitim konferanslarından biri 16-17 mart tarihlerinde Adıge Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsünde yapılacak. Konferansa Türkiye, Almanya, ABD, Abhazya, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Dağıstan, Osetya ve Adıgey’den bilim insanları katılacak. Konferansta ulusal dilleri öğrenmek için yapılacak ilginç yaklaşım yöntemleri üzerinde durulacak. Adıgecenin öğrenilmesi için bu yöntemlerden nasıl yararlanılacağı bilim insanları tarafından düşünülüyor ve yeni projeler üretilmeye çalışılıyor.
Yukarıda söylediğimiz gibi, Adıge Cumhuriyeti, Adıgecenin öğretilmesi konusunda çok sayıda görev üstlenmiş bulunuyor ve birçok sorunu çözüyor. Her yıl Adıgece yazı ve şiir yarışmaları düzenleniyor, okulların olanakları araştırılıyor ve ilginç projeler üzerinde çalışılıyor.
SİĤU Goşnağo.
(*) – Adıgey’de Rusça ve Adıgece resmi diller, ayrıca Ermenice, Ukraynaca, Kürtçe, Tatarca ve diğer dillerde konuşan küçük topluluklar da bulunuyor – hcy
Yorum Yap