Afeşşıj Tırkubıy: Güzel Bir Anı Bırakmış Bilim İnsanı

Adıge Cumhuriyeti büyük bilim insanı, profesör, sosyoloji bilimleri doktoru İndrıse (İdris) oğlu Afeşşıj Tırkubıy, yaşamış olsaydı şimdi 85 yaşında olacaktı.

T. İ. Afeşşıj 1 Mayıs 1937’de Adıgey’in Krasnogvardeyski rayonu içindeki Vılape köyünde (*) doğdu. Çalışkan ve insana değer verilen kalabalık bir aile içinde büyüdü. Afeşşıj’ın kendi anlatımına göre, İkinci Dünya Savaşı öncesinde doğan yaşıtları gibi ayakkabısız, çıplak ve aç haldeydiler, ancak gelişmelere karşı duyarlı idiler. Yaşlıların toplantılarını ve konuşmalarını kaçırmıyorlardı. Sevgili köylerine ilişkin anlatıları dinlemeyi seviyorlardı.

Tırkubıy 15 yaşında köylerindeki 7 yıllık okulu bitirdi ve Maykop Tıp Okulu’na kaydoldu. Okulu başarıyla bitirdi, Cece (Giaginski) ve Şevgen rayonlarında sağlık görevlisi olarak çalıştı. 1967’de Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi Tarih Fakültesi’nden mezun oldu, ardından Krasnogvardeyski’de yayımlanan “Дружбэ” (Dostluk) gazetesi ile yöre gazetesi “Sotsialistiçeske Adıgey” (şimdi “Adıge mak”) gazetelerinde çalıştı, Adıge Basımevinin iki yıl müdürlüğünü yaptı.

Afeşşıj Tırkubıy 1975 yılında yüksek lisans, 1992’de de doktora tezini verdi. 35 yıl üzeri Adıge Devlet Üniversitesi’nde (ADÜ) çalıştı. 1994 yılından başlayarak ADÜ’nin felsefe ve sosyoloji kürsüsünde profesörlük, 1995-2016 yılları arasında kürsü başkanlığı yaptı. Prof. Dr. Afeşşıj ilginç ders ve seminerler düzenliyor, kurs ve bilimsel çalışmaların yazımlarına yardımcı oluyordu. Öğrencilerini Adıge Cumhuriyeti’nde yapılan sosyoloji araştırmalarına katılmaya teşvik ediyordu. Kuzey Kafkasya halklarının sosyokültürel araştırmalarına katılıyor, “Kuzey Kafkasya’da sosyokültürel süreçler: Güncel sorunlar” adlı Adıge Cumhuriyeti bilim okulunu kurdu.

Prof. Afeşşıj tarih ve sosyoloji konulu 200 üzeri yazı ve monografi yazdı ve bunları gazetelerde yayımladı. 1999’da Kafkas Savaşı (Adıge-Rus Savaşı) üzerine “Vadide Vuruldu” (Выстрел в долине) adlı belgesel bir öykü yazdı ve yayımladı. “Adıgey’de sosyolojinin oluşumu: Tarih ve modernite”, “Sovyet Yurtseverliğinin Büyük Gücü”, “Kahramanlık Gelenekleri Üzerine”, “İşçilerin Askeri ve Yurtsever Eğitimi”, “insan ve Çevre”, “Yurt Adına: Adıge-Çerkeslerde Savaş Kültürü Sosyolojisi”, “İnsan ve Doğanın Birliği Olgusu”, “Nogmov ve Khan Giray: “Adıge-Çerkeslerin Sosyal Düşünürleri”, “Köyüm: tarihin kilometre taşları. Tarihsel ve sosyolojik araştırma”, “Köy Kroniği: yıllar, insanlar, olaylar. Tarihsel ve sosyolojik araştırma”, “Büyük Kaderin İnsanları” ve “Rusya’nın Yolu: Çeşitlilik İçinde Birlik” adlı monografileri yazdı.

Afeşşıj Tırkubıy öğrenciler için birkaç ders kitabı yayımladı. Bunlardan biri de Kısa Sosyoloji Terimleri Sözlüğüdür. Sosyoloji bilimini Adıgey’e yerleştirenlerden biri olan Afeşşıj’ın bilimsel makaleleri Moskova, Vladimir, Smolensk, Krasnodar, Rostov-na-Donu, Pyatigorsk, Nalçik ve diğer Rusya kentlerinde yayımlanan bilimsel dergilerde yer aldı. Onun girişimiyle ve kürsü yayını olarak “ Bilimde genç sesler” adlı bir dergiyi birkaç yıl çıkardılar.

Afeşşıj Tırkubıy yöre (Adıgey), Rusya, cumhuriyet bilim konferansları, günümüz Rusya’sının güncel toplumsal sorunları konulu yuvarlak masa toplantılarına aktif biçimde katılıyordu. Onun öncülüğünde sağlanan hibe yardımlarıyla birkaç bilimsel araştırma yapıldı. Tüm yaşamını bilime adayan biriydi.

Devlet, T. İ. Afeşşıj’ın öğrenci eğitimine katkı amaçlı bilimsel çalışmalarına büyük bir değer verdi. Dünya Adıge Akademisi ve Sosyal Bilimler Üzerine Rusya Akademisi akademisyeni idi, cumhuriyet gazetecilik ödülü, Rus Sovyet Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu halk eğitimi örnek çalışanı ve Rusya Felsefe Toplumu üyesiydi. Buna benzer “Rusya Yüksek Okul Emekçisi”, “Adıge Cumhuriyeti Büyük Bilim Emekçisi” nişanlarına, “Çalışma Emeklisi” madalyasına hak kazandı. Bilime büyük katkıları nedeniyle Pitirim Sorokin (**) adına gümüş madalya, ADÜ’nin çok sayıda takdir yazısıyla yıldönümü madalyalarını aldı. Bu denli ödül bilim insanının başını döndürmedi, büyük çalışmaları ve büyük başarıları nedeniyle övünmedi, alçak gönüllü ve saygılı biri olarak yaşadı. Her türlü sorunu ciddi biçimde ele aldığı, örgütleyici olduğu, çalışma arkadaşlarının sorunları ile ilgilendiği, gerçek bir aydın ve yardımsever biri olduğu, herkese yardımcı olduğu için Afeşşıj Tırkubıy’a büyük bir saygı duyuluyordu.

ADÜ’nin lisans sonrası üst eğitim bölümünde uzun yıllar görev yapan profesör Kuzey Kafkasyalı bilim insanları ve öğrencilerin eğitilmesi çalışmalarına katkıda bulundu. Bu ünlü bilim insanı bilime ilk adımlarını atan gençlere yardımcı oluyordu. Onun yönlendiriciliğinde onlarca genç doktora tezini verdi. Onun gözetiminde doktora tezini veren çok sayıda bilim insanı şimdi Adıge Cumhuriyeti, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Çeçen Cumhuriyeti, Krasnodar Kray ve İnguşetya’da yüksek okullarda çalışmaktadır.

Bu arada Afeşşıj Tırkubıy’ın ADÜ sosyoloji bilimi tez kurulu başkan yardımcısı olduğunu, Kuzey Kafkasya, Moskova, Rostov-na-Donu ve diğer yörelerden gelen 200 üzeri lisans üstü öğrenciye tez çalışmalarında rehberlik yaptığını belirtmem gerekiyor.

Eski öğrencileri ve çalışma arkadaşları Afeşşıj Tırkubıy’ın eğitimli ve örnek biri olduğunu, elinden gelen yardımı öğrencilerinden esirgemediğini belirtiyorlar. Gönü bol, yardımsever ve insanlara güven duyan biri olduğunu söylüyorlar. Kendi çıkarını başkalarının çıkarları üstünde tutan biriydi, zor durumda olana yardım etmekten kaçınmazdı. Deneyim ve birikimi gelişmiş olan bu bilim insanı başkalarını, insanları seven biriydi. Ülkesini, cumhuriyetini ve köyünü çok sevdiği, bilime büyük katkıları bulunduğu, kişilerdeki yetenekleri bulup geliştirdiği, onun bu özelliği tanıyanlar tarafından belirtiliyor.

Afeşşıj Tırkubıy bilimsel yeteneği ve birikimi dışında lider özelliği ve etkileyici yanı olan biriydi, olmayacak şeyleri yumuşak bir dille kişiye kavratıyordu. Ben de ondan büyük yardım görmüş olanlardan biriyim. Akıllı, doğru, içten ve adam gibi adam olan biriydi. Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Felsefe ve Sosyoloji Bölümü çalışanları onu bu iyi yönleriyle anımsamaya devam edeceklerdir.

Olga Kuskarova.

Sosyoloji bilimleri adayı, T. M. K’eraş adını taşıyan Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Sosyoloji Bölümü Baş bilim çalışanı.

(*) – Vılape (Ulyap) – Adıgey’in Krasnogvardeysi rayonunda 1000 üzeri nüfuslu bir Besleney köyüdür – hcy

(**) – Pitirim Sorokin (1889- 1968) – Rus asıllı Amerikan sosyolog ve kültürolog , öğretmen. Sosyal tabakalaşma ve sosyal hareketlilik teorilerinin kurucularından biridir – hcy

Not: Afeşşıj Tırkubıy’ın ünlü şair ve yazar Kumpıl Kadırbeç’e ilişkin yazısı için bk. – https://adygvoice.ru/…/%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BC%D0%BFi…/

Adıge mak, 28.04.2022