Büyük Bir Adıge Önder: Salih Oğlu Hut Malik

Adıgey’in özerklik elde ettiği günden bu yana üst düzey parti ve yönetim kademelerinde görev almış kişi sayısı 30’u pek geçmiyordu. Bunlar Adıge ülkesinin en iyi eğitimli kişileri idiler. Derin bir yurt sevgisi taşıyan, halkın yaşam düzeyini iyileştirmek için ellerinden geleni yapan önder kişilerdi. Büyük bir özveri ve sabır içinde çalışıyorlardı, başarıları bir altın miras gibi bize kaldı ve halkın belleğinde yaşamayı sürdürüyor.

Bu önderler içinden Salih oğlu Hut Malik, bilimsel yeterliği, gerçekçiliği, insanlığı ve terbiyeliliği ile kendini belli eden biriydi. Kişi olarak ben, devlette görev aldığım süre boyunca, onun gibi ayırım yapmayan, durmadan çalışan, az konuşan, dırdırı olmayan ve kendini düşünmeyen başka bir öndere rastlamadım. Onun yönetimi döneminde yapılan işler ekonomi, kültür ve sosyal hizmetler alanında kendini gösterdi. Malik’in başardığı işleri ve kazanımları bir kısa makaleyle sığdırmak kolay olmaz. Yine de onun diğer Adıge önderlerinden farklı kılan yanı, kişiliğini ve düşünce dünyasını birkaç örnekle anlatmak isterim. Önce özel yaşamıyla işe başlayayım.

Hut Malik 9 Mayıs 1932’de Tevçoj rayonunun Cecehable köyünde doğdu. Köyündeki ilk okulu bitirdikten sonra rayon merkezi Penejukaye köyündeki ortaokula kaydoldu. 1956’da Kuban Tarım Enstitüsü’nden mezun oldu. 1958’de Komünist parti üyesi oldu. Malik, Tevçoj rayonunda ziraat mühendisi olarak göreve başladı. “Oktyabr” (Ekim) adlı kolhozun baş mühendisi, ardından kolhoz başkan yardımcısı, daha sonra Tevçoj rayonu tarım işleri baş denetleyecisi oldu. Bundan sonra tarım uzmanı gençleri Adıgey yönetiminde görevlendirdi. Adıgey parti sekreteri oldu, Adıgey tarım işleri bölüm başkanı yapıldı. 1968-1979 yılları arasında Adıge il yönetiminin başkanlığını (valilik görevini) yaptı, 1979-1983 yılları arasında Krasnodar Kray Vali yardımcılığı yaptı, 1983 yılından başlayarak vefat ettiği 1989 yılına değin Adıge Özerk Oblastı parti birinci sekreteri idi.

Malik yağ ve uçucu yağlar kültürü araştırma enstitüsünde (ВНИИ) yüksek lisans tezini verdi, ekonomi bilimleri alanında bilim adayı oldu. Adıge oblastı ile Krasnodar Kray meclislerine birkaç kez temsilci (milletvekili) olarak seçildi. Sovyetler Birliği ve Rusya Parlamentolarına milletvekili olarak seçildi, Komünist parti Merkez Komitesi XIV – XXVII toplantılarına katıldı. Üç kez Kızıl Bayrak madalyası ile onurlandırıldı, “Onur Nişanı” ve değişik madalyalarla taltif edildi.

Malik’in Adıgey Valisi olduğu dönem ülkede en büyük çalışma hamlelerinin başlatıldığı bir döneme rastlar. Adıge Özerk Oblastı’nın (il) 50 inci kuruluş yılı olan 1972’de Adıgey’in sosyal, kültürel ve ekonomik gelişimi konulu yazılar hazırladı. Adıgey’de yapılacak çalışmalar konulu bir karar 10 Mart’da Rusya Parlamentosu tarafından kabul edildi. Bu kararla birlikte tarımsal çalışma ve üretim gelişmeye başladı. Sulamalı tarıma geçildi. Hayvan ve tavuk eti üretimi arttı. Et, süt, un, sebze ve meyve işleyen tesisler, tatlı ve yem üretimi yapan iş yerleri kuruldu. Değişik rayonlarda tüketici birlikleri, gıda ürünleri satılan ve değişik perakende hizmetler gören alışveriş merkezleri açıldı.

Adıgey yönetiminin değişik organlarının temsilcileri Malik’le birlikte kapısını çalmadıkları federal bakanlık kalmadı. Malik Moskova’ya her gelişinde bizi arar, başkentteki Adıgelerin kendisine yardımcı olmalarını isterdi. Çok sayıda işi yüklenirdi. Bizim için de bu çalışmalar deneyim yerine geçerdi. Nereye giderse, saygılı biri olduğu için güler yüzle karşılanırdı. Saygılı kişiliği nedeniyle, konuştuğu kişiler onu saygıyla dinlerdi. Kendisi de her bir kişiyi sabırla dinlerdi.

Anımsıyorum: Maykop su kanalı görevlisinin değiştirilmek istenmesi üzerine, projeyi ilgili yerden alma ve değiştirilmek istenen projeyi yeniden kabul ettirmek gerekiyordu. Malik bunu duyunca, Rusya Federasyonu Hükümetinden araba alıp projeyi geri götürmemizi sağladı. Bizimle elbirliği halinde projeyi arabaya zar zor sığdırdık, elbirliğiyle dördüncü kata çıkardık. Projeyi çok değerli bulmuştu.

Sulama tesisatını gerçekleştirmek için planın, Gosplanda 32 bölüm tarafından imzalanması gerekiyordu. O yerler 6 kat boyunca birbirine mesafeli yerlerdeydi (Şimdi Devlet Duması o yerde bulunuyor). Ağustos ayı, sıcaklık 40 derece idi, gömleğini günde iki kez değiştirmesi gerekiyordu. Şanslıyız Gosplan binası otelimize, “Moskva” oteline uzakta değildi. Maykop kenti su boruları döşenirken, fiyat konusunda sıkı bir pazarlık yaptı ve kendi rakamını sonunda kabul ettirdi. Üst yetkili ısrarcı bir tutum takındığında, “Bu paraların gerisinde insanlar bulunuyor, onları aldatma yetkim yok” yanıtını vermişti. 1979 yılında vaktinden önce su boruları döşenmiş oldu.

Tula (Tulski) rayon hastanesi tamamlanmıştı ama su arıtma tesisi yoktu. Malik bir çıkış yolu bulmak için o yerde oturanların her birine tek tek görüşünü sordu ve görüşlerini aldı. Sıra bana geldiğinde Tula’daki kirli suyun Maykop kent su arıtma tesisine nakledilmesinin daha uygun olacağını söyledim. Malik, Maykopluların içtiği suya dökülen o pis su nedeniyle tasarımcıları (görevlileri) azarladı. Hemen telefonunu eline aldı, Krasnodar’daki boru fabrikası müdürüne telefon etti, 16 km’lik boru hattı için gereken boruların temini konusunda söz aldı. Sorun hızla çözülmüş oldu.

Malik, Maykop troleybüs hattı inşaatı için de büyük bir çalışma yürüttü. Bunun için birkaç kez Moskova’ya gitti. Depoya konacak makine ve troleybüsler onun hatırı için bize verildi. Demiryolları genel müdürü ile dostluğu sayesinde tren yolları üzerinde bulunan Şevgen adını verdiğimiz köprü malzemelerini Maykop’ta inşa ettik. Bu sayede troleybüs hattı kentin kuzeyindeki iş yerlerine ulaştı.

Adıge tiyatrosunun inşaatı (şimdiki Filarmoni binası) henüz başlatılmıştı, toplu ve büyük konut inşaatlarının federal bir kararla o yıl için Rusya’da durdurulması kararı alınmıştı, başlamış inşaatlar da durdurulmuştu. Buna rağmen Malik’e dram tiyatrosu inşaatını sürdürme yetkisi verildi. Bu arada 24 metre uzunluğunda çatı direkleri Rusya’da bulunamadı. Direklerin Gürcistan’da üretildiğini öğrendik. Malik yanına kültür müdürü ile konut inşaatı müdürünü alıp Gürcistan’a gitti ve direkler için anlaştı. Malik bunun gibi çok sayıda sorunu çözmüş biriydi.

Malik bilinci gelişmiş ve çok şeyi kavrayan bir yeteneğe sahipti. Moskova’dan dönerken hava muhalefeti nedeniyle uçağımızın Krasnodar’a inemediği, Rostov, Anapa gibi komşu hava alanlarına inme zorunda kaldığımız çıkardı. Öyle durumlarda Malik kendi makam arabasını çağırtıp hepimizi beraberinde götürürdü.

Malik iyi Adıgece bilir, Adıgece konusundaki sorunlarla ilgilenirdi. Adıge edebiyat dili ile dilbilgisi kuralları üzerinde yapılan çalışmaları izlerdi. Bu sorunla ilgili olarak, resmi toplantılarda yılda iki üç kez görüşmeler açar, halk eğitimi konusunun ihmal edilmesini kınardı. Şikayet için Valiliğe gelen kişilerle ilgilenilmesini ister, yardımcı olurdu. “Zor durumda kalanlar elbette bize gelecekler, o gibi kişilerin bizi aşıp gidecekleri başka bir yer yok. Zor duruma düşen kişilerin dertlerini öğrenmemiz ve yardımcı olmamız gerekir. Onlara karşı davranışınız geleneğimizin göstergesi olacaktır”, – diyordu.

Malik, çalışma döneminde Rusya’daki en yüksek devlet ödülü olan Lenin ve Halkların Kardeşliği nişanları ile onurlandırıldı. Rusya Bakanlar Kurulu ve Sendikalar Birliği tarafından bayrak nöbetini, birkaç kez Adıgey’in almasına ve taşımasına karar verildi. Krasnodar Kray yönetiminde çalışırken Adıgey ile Kray arasında iyi ilişkiler, kardeşlik duyguları bulunması için elinden geleni yaptı.

Malik’in mükemmel bir aile yaşamı vardı. Eşi ve kendi iki oğlan çocuğu büyüttü, adları Aslan ve Ruslan. Her iki kardeş de iyi eğitim aldılar, evlendiler, torunları var, bilim alnında çalışıyorlar. Malik’i daha 56 yaşında iken yitirdik. Malik, Adıgey’in cumhuriyet olması ve daha kaliteli bir yaşama kavuşması için var gücüyle çalıştı. Başardığı işleri ve kazanımları, nereye baksak kendini gösteriyor. Yaşamı ile sınırlı kalmayacak güzel bir iz bıraktı, çalışma arkadaşları ve tanıyanlar onu iyi yönleriyle anımsıyorlar.

ĞUÇEL Nurbıy.

Adıgey Nahıjlar Meclisi Bakanı

Adıge mak, 14 Haziran 2022