Adıge Odysseus: Ünlü Arkeolog Ҭeşu Medine

Ünlü Adıge arkeologu Teşu Medine (1934 – 1987)

Hemşerimiz, tanınmış bilim insanı, arkeolog ve etnograf Kambolet oğlu Teşu Medine yaşıyor olsaydı 01Şubat 2025 günü 90 yaşında olacaktı. Ölüm yıldönümünde bilim insanı Tuapse rayonu ile Soçi şehrinde törenle anıldı.

Bilim insanının 54 yıl gibi kısa bir yaşamı oldu. Bunu biliyormuş gibi Medine işlerini bitirmek için koşuşturuyordu. Çok şeyi başardı, ama yaşasaydı, kuşkusuz daha çok şeyi başaracaktı. Kişinin değeri başarıları ile ölçülür, kişi onlarca yıl sonra unutulmuyor ve önemli bulunuyorsa, değeri tartışılmaz.

Teşu Medine, yaşamını çok sevdiği işine ve arkeolojiye adamıştı, bu özelliği ile daha gençliğinde bile tanınır olmuştu.
– Tarihle ilgilenmeye başladığımda henüz öğrenciydim, o sıralar Teşu ile ilgili haberleri duyuyordum, yeni kurulmuş “Одышъэ” (Odıŝe – Altın Dağ) adlı yerel tarih kulübünün başkanı olduğunu duymuştum. Kulübü 1980 yılında kurmuştu, – diye anlatıyor “Kuban’ın Mirası” (Pşıze yıćen) adlı toplum şirketinin ortağı ve bölüm Başkanı Aleksandr Bezdumnıy.

– Medine’yi iyi tanımayanlar onun için arkeolojiye tutkun biri diyorlardı, ama yakından tanıyanlar onun kişiliğine saygı duyuyorlardı, düşüncelerinin derinliği, bilime sınırsız bağlılığı, katkısı ve bu eski topraklara duyduğu sevgi konularında onu örnek alıyorlardı. O dönemde çok kişi “Odıŝe” (Altın Dağ) kulübüne üye olmak istiyordu, yerel tarih ve arkeoloji ile ilgilenenler kulübe üye olmak için adeta yarışıyorlardı.

İlk gençliğinde Medine Tuapse rayonunun değişik yörelerinde arkadaşları, duygudaşları ve gençlerle birlikte toplantılar düzenliyordu. Temiz hava ve kendilerini kuşatan muhteşem doğanın içinde, o yerin tarihi üzerine konuşuyor, akşamları ateş yakıyor ve Karadeniz kıyısı toprağının yerli halkı olan Adıge ulusunun tarihi, gelenek ve görenekleri (xabze), yer adları, arka planı ve güncel konular üzerine gece boyunca, ateş sönene dek konuşuyorlardı.

Medine henüz arkeoloji bilimi ile tanışmış değildi. Ama arkeolojiye ilgi duymaya başlamıştı. Medine çok çocuklu bir ailenin çocuğuydu. Orta öğrenimini yatılı okulda tamamladı. Ardından ilgi duyduğu Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi’nin Tarih Bölümünden mezun oldu. 1970 yılında Polatayev’in (Sovyet ve İtalyan kahramanı) adını taşıyan Tuapse yerel tarih müzesinde bilim işçisi olarak işe başladı.

Medine kapalı bir dairede, sürekli masa başında oturacak bürokrat tiplerinden biri değildi, nitekim aylar boyunca dağlarda kaldığı oluyordu, çalışma arkadaşları ile birlikte tarih öncesi insanların yaşam izlerini sürüyor, arıyor, topraktan değişik eşyalar çıkarıyor ve bulduğu eşyaları kayda alıyordu.

Medine İsp evleri (dolmen) ile höyükleri kazıyor, Karadeniz kıyılarını zenginleştiren ve değerli kılan anıtları ve yer adlarını araştırıyordu. Yörenin yetiştirdiği bu genç bilim insanı için o gibi şeyler önemliydi ve eski dönemlere ilişkin soruların yanıtlarını höyüklerde arıyordu.

Teşu’nun “Otkrıtiy list No 1” denen Açık izin/yetki belgesi vardı, bu izin belgesi ile, Teşu, gerekli gördüğü höyüğü ve yeri kazabiliyor ya da bir başına inceleyebiliyordu.

17 yıl süren çalışma yaşamı boyunca Teşu Medine, görevli kazı ve araştırma ekiplerine, kendi kurduğu büyük kazı ekipleri ile de katılıyordu; bu ekipler (kazı heyetleri) Krasnodar Kray ve Adıgey’in değişik ilçelerinde çalışıyorlardı.

Teşu, Tuapse rayonu ile Soçi kentsel alanında bulunan anıtları gösteren arkeoloji haritaları hazırladı, onlarca bilimsel makale yazdı. Bunların çoğu bilim insanının ölümünden sonra müze çalışanı olan arkadaşları tarafından yayımlandı.

Teşu’nun sözlerinden:
– “Ulusumun ak cinleri (dost ruhlar) etrafımı sarıyorlar, gizlerini (sırlarını) açığa çıkarmamı istemiyorlar. Bu cinler İsp evlerinin koruyucuları. Ben bilim insanıyım, durumu ve gerçeği araştırmak ve öğrenmek istiyorum. Ben bir Adıgeyim, size yabancı olan biri değilim, biz çok eski bir ulusuz ve büyük bir geleneğimiz (xabze) var, bunu bütün bir dünyaya göstermem ve kanıtlamam gerekiyor, diyorum. Ak cinler bana yanıt veriyorlar: “Olmaz! O bizim saklı (gizli) hazinemiz, sırrımız; başkalarının bilmelerini istemiyoruz” diyorlar. Bu gizi (sırrı) açığa çıkarır ve yayımlarsam, başkaları bizi tanımış olurlar…”, – diye altını çiziyor Tuapse yerel tarih müzesi müdürü İrina Banko. – O herkes için örnek bir insandı. O, on yıllar boyu unutulmayacak ve anımsanacak olan biriydi, sınırsız bir sevgiyle dolu ve işine âşık, can yoldaşı bir arkadaşımızdı.

Teşu’nun dünya ölçüsünde önem taşıyan başarısı “Psınako- 1” adı verilen, Pşınaho ve Tuapse ırmaklarının birleştiği yerde bulduğu megalitik kompleks, büyük taş kümesidir (bk. – Höyüklerin İçindeki Ayin (Dua) Yerleri, mefenef.com)…
Bunun bir benzeri Rusya’da ve dış ülkelerde bulunmuş değildir ve türünün tek örneğidir. Psınako -1 İngiltere’deki Stonehenge taş kümelerine benzetilebilir.

Teşu, megalitik kompleksin durumunu 1972 yılında yazmış, tarih öncesi Adıgelerini güneşin çocukları olarak tanımlamış ve bir “Güneş Tapınağı’nın” (Тыгъэм и ТхьэлъэIупIэ) bulunduğuna inanmıştı ve bu tapınağa giden yolu arama arayışları içindeydi. Böyle bir tapınak yerinin (Güneş Tapınağı’nın) bulunduğunu ve bulunması gerektiğini söylüyordu. “Psınako – 1” denen ve yüzyıllar boyunca kendisini gizlemiş olan bir kompleksin varlığını keşfetmiş ve gizini (sırrını) öğrenmişti (ama koruma amacıyla yerini kimseye söylememiş, göstermemiş ve gizli tutmuştu, buna ilişkin yazısını özel arşivinde “saklamıştı”), onun inancına göre, yaşamı boyunca peşinde olduğu yolu aydınlatacak bir buluştu bu.
Kambolet oğlu Medine kırk yıldır aramızda değil (Ağustos 1987’de aramızdan ayrıldı, ancak höyüklerden birini doğrudan açma ve kazıma şansını elde edememişti), ama bilimsel mirası, düşünceleri, dünya görüşü ve kültürel çalışmaları ile aramızda yaşıyor; emek ürünü bilimsel çalışmaları diri ve izleyicileri tarafından geliştiriliyor: Teşu’nun düşünce ve görüşlerini paylaşanların sayısı durmadan çoğalıyor, o gibi kişiler Krasnodar Kray ile ülkemizin diğer yörelerinde çalışmalarını sürdürüyorlar.

– Teşu Medine’nin çalışma arkadaşlarıolarak, bir süre önce Medine’nin çalıştığı yerleri ziyaret etmeye karar verdik, – diyor Aleksandr Bezdumnıy. Rayonun en ücra ve ulaşılması zor köşelerine değin uzandık. Bu sayede insanoğlunda ne denli azim ve fiziksel güç bulunduğuna, işini ne denli ciddiye aldığına tanık olduk, elli yıl öncesine gittiğimizde, şimdilerdeki gibi araç ve gereç bolluğu yoktu, çok sınırlı olanaklar vardı; yaya olarak yol alınan bir dönemdi, kişinin canını dişine takarak sevgili dağlarımızı dolaşması gerekiyordu. Üzücü de olsa, Medine, gitmek istediği birçok yere gidemedi, buna ömrü de yetmedi.

– Kambolet oğlu Medine 1 Şubat 1934’te – Šoyko (Bolşoy Pseuşxo) köyünde – dünyaya geldi, ama doğum tarihi nüfusa 1935 olarak yazılmiş, o dönemlerde sık karşılaşılan bir durumdu bu, – diye anlatıyor İrina Banko. – Bu tür bir yanılma olduğunu gülerek bize anlattığı olurdu.

Biz belgeyi esas alıyoruz, bu nedenle 90. doğum gününü bu yıl olarak belirledik. Bu iş için müzede büyük bir çalışma ekibi kurduk, Medine’nin köyüne gittik ve kabrini ziyaret ettik, akrabaları ve köylüleri ile konuştuk. Ekibimizi oluşturmamızda bize yardımcı olan ve Adıge geleneğine (habze’ye) göre bizi ağırlayan Šoyko (Bolşoy Pseuşxo) köyünden Şhalaho Batmıze’ye özellikle teşekkür ediyoruz.

Ünlü Adıge arkeolog Teşu Medine’nin köyündeki mezarı. Heykeltraş – Boris Kramnik

Ünlü arkeoloğun mezarında çiçekler diziliydi. Teşu Medine’in mezar taşını dünya satranç şampiyonu Vladimir Kramnik’in babası Tuapseli ressam ve heykeltraş Boris Kramnik tasarlamış ve yapmıştır.

“Adıge Odysseus’u” denen ünlü arkeoloğun anısına, doğum gününde Tuapse’de “Arkeolojinin ve kültürel eğitimin turizme katkısı” konulu bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi. Toplantıya Tuapse rayonu, Maykop, Soçi, Krasnodar, Psıfabe (Goryaçiy Kluç) ve Stavropol’dan arkeolog ve müze çalışanları katıldılar.

Toplantıya Medine’nin akrabaları, nahıjlar ve Adıge Xase temsilcileri de geldiler. Ele alınan konu AC Kereşe Tembot Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Slaviyan-Adıge Bölümü Başkanı Galina Luganskaya, Baş bilim araştırmacı Yemık’ Nurcan, tarih bilimleri asistanı ve bilim çalışanı Lazar Golubeyev, bilim çalışanları Mihail Lazar ve Anna Svetloyarskaya tarafından açıklandı.

Teşu Medine’nin anmasına katılan bilim insanları ve tanınmış kişiler

Konukları ve yuvarlak masa katılımcılarını müze müdürü İrina Banko, Tuapse Belediyesi Kültür Bölümü Başkanı Yuliya Danilova, Medine’nin kızı Teşu Anne, nahıjlar olarak da Şhalaho Batmıze, Şapsığların Adıge Xase Başkanı Çaçuh Mecid, Rusya Coğrafya Cemiyeti yerel şubesi ve Tuapse Belediyesi Kamu Odası Başkanı Mikael Arakelyan karşıladılar.

Teşu Medine’nin bıraktığı büyük çalışma mirası ve arkeolojik bilgiler üzerine bilim insanları ve yerel tarihçiler görüşlerini açıkladılar, Teşu Medin’yi izleyenlerin, onun açtığı yoldan yürüdüklerini ve ilerlediklerini belirttiler. Günümüzde temel sorun, tarihi anıtları korumak ve onların yöre turizminin gelişmesi açısından taşıyacağı önemi kavratmaktır, dediler. Birer kültürel değer olan anıtların soyulmamaları ve korunmaları, Teşu Medine’in ana amacıydı. Yaşadığı sürece insanlardan saklı tuttuğu Güneş Tapınağı (Тыгъэм и ТхьэлъэIупIэ) konusunu çözmeye çalıştı. Ama ömrü yetmedi…

Resim – 1 – Teşu Medine
Resim – 2 – Arkeologun köyündeki mezarı, Šoyıko- Bolşoy Pseuşxo köyü.
Resim – 3 – Arkeologu tanıtan bilim insanları.

Nıbe Anzor.

Adıge mak, 5 Şubat 2025

İlgili yazılar:
– Höyüklerin İçindeki Ayin (Dua) Yerleri, mefenef.com.
– https://dzen.ru/a/WgaGvHfQ5v4cI0dW
https://www.adygvoice.ru/single?post_id=161225