Adıge Ülke Tarihinden Bir Kesit

Çerkes (Adıge) Özerk Bölgesi’ne (oblast) Adıge Özerk Bölgesi adı, 95 yıl önce ağustos ayında verildi. Bu oluşuma ilişkin olarak bilim insanı Peneşu Asker’in “Adıge mak” gazetesine gönderdiği yazıyı veriyoruz:

Adıgey’de ulusal sorunların ele alınmaya ve çözülmeye başlanması iç savaş sonrasına rastlar. İç savaş dönemi çok ağır ve yıpratıcı geçti. Yine de Adıgeler yeni bir düzen kurma konusunda birçok sorunu çözmeyi başarıyorlardı. 1920’de Müslümanlık konusunda iş görecek bir bölüm kuruldu. Bölüm Başkanı Mişuriye Kazbek idi. Kazbek Adıge köylerine giderek ulus adına bir bölge (xeku) kurulması gerektiğini anlatıyor ve kavratıyordu.

11 – 15 Ağustos 1920’de Adıgelerin ilk toplantısı (zefes) Krasnodar kentinde yapıldı. Toplantıda bir Dağlı bölümü kuruldu. Üyeler Adıge yerleşim yerlerini temsil ediyorlardı ve Sovyet iktidarının güçlendirilmesi için çalışıyorlardı. Dağlı Bölümünün Başkanı Hahurate Şıhançerıy idi. 1921’de Hahurate Dağlı yürütme komitesi  başkanı, ardından Adıge bölgesi kurulduğunda da, bölge yürütme komitesi (bir tür vali) başkanı yapıldı.

Adıgeler ilk kez sınırları çizilmiş bir bölgede yaşamak (bir özerk bölgeye kavuşmak) istediklerini 6 Aralık 1921’de toplanan Dağlı yürütme komitesinin genel kurulunda dile getirdiler. Bir Adıge bölgesi kurulması sorununun 12 Ağustos 1921’de yapılacak toplantıda görüşülmesi kararı alındı. Toplantıda Adıgelerin isteğinin, Adıgelerin yaşadıkları yerleri içine alan bir alanda ayrı bir bölge (il) kurulması olduğuna ilişkin bir dilekçe Moskova’ya gönderildi.

Adıge bölgesinin kuruluşu Müslüman ve Dağlı bölümleri ile Dağlı okrugu (ilçe) yürütme komitesine dayanıyor. Bu kuruluşlar Sovyet egemenliğinin Adıge köylerinde de yerleşmesinde, bölge yönetiminde görev alacak kişilerin hazırlanmasında, okul ve eğitim işinin yaygınlaştırılmasında etkili oldular.

Adıgeler Sovyet iktidarının yanında olduklarını kanıtlayan değişik rapor ve yazıları Moskova Merkez’e (ВЦИК) gönderiyorlardı. Bunları incelemek ve gerekli kararları almak üzere bir komisyon kuruldu. Komisyon mevcut belgeleri bir araya getirerek, 12 Temmuz’da, Adıgelerin yaşadıkları yerleri kapsayan bir özerk bölge (il) kurulmasının uygun olacağı kararını verdi. Bu da Adıge ülkesinin tek bir günde kurulmadığını kanıtlıyor. Özerk bölgenin kurulması kolay olmadı, iki yıl gibi bir zaman süreci gerekmişti.

Özerk bir bölgeye (ülkeye) kavuştuktan sonra Adıgelerin yaşamı daha iyi oldu. Adıgey’in diğer bölgelerle ilişkileri gelişti, ekonomik olanakları arttı. Özerk yönetimin ulusun kültürünün korunması ve geliştirilmesi anlamında da önemi büyüktü. Özerk bölge yöneticileri modern eğitim-öğretim konusunda özverili çalışmalar yürütmeye başladılar.

24 Ağustos 1922’de üst (ВЦИК) bir kararla Çerkes (Adıge) Özerk Bölge adı değiştirildi, “Çerkes” adı iptal edildi, Adıge Özerk Bölgesi (oblast) adı kabul edildi.

Tarih eski dönemlerde Adıgelerin bir devlet düzenlerinin bulunduğunu kesin olarak ortaya koyuyor. Bu son yıllarda bilim insanları Hatti kentlerinin bir yasal sisteme dayalı olarak yaşamış olduklarını, kendi kendilerini yönettiklerini aydınlattılar.

Tarih, Adıgelerin türediği Meotların bir kurallar (xabze) sistemine dayalı olarak yaşamış olduklarını gösteriyor. MÖ V. yüzyılda Sindika Krallığı’nı kurmuşlardı.

Meotların tek ulus olma doğrultulu adımlar attıkları bir dönemde, MS IV. yüzyılda Hunlar Kuzey Kafkasya’ya girdiler, sonuç olarak Adıgelerin devlet kurma girişimi  durakladı. Ardından zorlu yılları aşarak, IX. yüzyılda Meotlarla Kasoglar bir devlet kurmayı başardılar.

Bilim insanı, Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanı.

Adıge mak, 28 Ağustos 2023