Ömrünü bilime adamış bir Adıge – Abreg Açerdan

Dil bilimleri doktoru, Adıge devlet üniversitesinde genel dilbilimi kürsüsünde profesör, AC Başkanı (Lışha) katında iş gören Adıge dili Meclisi üyesi Abreg Açerdan bugün 80 yaşına ayak bastı.
Abreg Açerdan güzel davranışı (edepli), iyi eğitimi, güzel bir mesleği ve gerçekçiliği ile örnek alınan biri; gerçek bir aydın. Uzun yıllar boyu süren bilim ve pedagoji alanındaki çalışmaları “Adıgey’in Gururu” (Адыгеим Ищытхъузехь) adlı Adıgey’in en üst ödülü ile onurlandırıldı. 1965 yılından beri Adıge Devlet Üniversitesinde çalışıyor, yarım yüzyılı aşkın bir süreden beri de ışık saçıyor. 10 yıldan beri genel dilbilimi kürsüsü başkanı. 20 yıldan beri de edebiyat konulu yüksek lisans ve doktora tezlerini Rusça ve Adıgece olarak değerlendiren bilim kurulunun sekreteridir. Açerdan’ın başkanlığını yaptığı kurul onlarca öğrencinin doktora tezlerini kabul etti, onayladı.
Abreg Açerdan uzun süreden beri “bilimi esas alıyor”, ancak biliminin ucu ve sonu bulunmuyor, dil bilimini çok yönlü ele alıyor; leksikoloji (sözcük bilimi), leksikografi (sözlük bilimi), semasiyoloji (gösterge bilim), etimoloji ve sözcüklerin oluşumu, doğuşu üzerinde çalışıyordu. Adıgece, Rusça, Gürcüce, Kabartay-Çerkes dillerini, İngilizce, Arapça, Türkçe, Yunanca ve Çin dillerini mükemmel biliyor. Abreg’in 200 kadar bilimsel makale ve yazısı var, genel, Adıge, Kafkas ve Rus dili konularında büyük bir uzman.
Peki Açerdan bu denli dillere olan ilgi ve yatkınlığını, sözcüklere ve bilime olan ilgisini nasıl elde etti, bilim dünyasında adını nasıl duyurmuş oldu derseniz, bütün bunların başlangıç yerinin ailesi ve ailesinde ekilmiş olan tohumların filizlerinden başladığını söyleyebiliriz. Açerdan’ın sevecen ve insancıl yüzünü aydınlatan ışıklar, baba tarafından dedesi ve anne tarafından ninesinden geliyor – ikisi de aynı ölçüde çok akıllı kişiler idiler – ilk ölçüt bu – iyi şiir ve şarkı besteleyen ve söyleyen kişiler, aynı zamanda birer terzi-dikiş ustasıydılar, bitkilerden ilaç üretir, hastaları tedavi ederlerdi. Açerdan da onların yanında ve kucaklarında 7 yıl geçirmişti. En etkileyici kişi de Mamhığe köyündeki anne annesi Astrehan idi. Astrehan Adıge halk tıbbı konusunda derinlemesine uzmanlaşmış çok zeki bir kadındı. Adıge diyarında konuşma dili ve dil büyük bir önem taşıyordu, ailesi bireyleri de iyi dil ve deyimleri bilen kişiler idiler. “Doğruyu söyleyecek durumdaysan, ağzından kötü söz çıkmasın” (Дэгъу къэпIон плъэкIыщтэу, жэм Iае къыдэмыгъэкI) – derlerdi yaşlılar, boşuna dememişler “Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır” diye. Bu gibi sözcükleri dinleyen çocuğun bilinci, düşünce dünyası erken yaşta gelişmeye başladı.
Açerdan’ı bilime yönelecek ve ünlenecek çocuğun adını Açerdan diye koyan kişi baba annesi idi; bir misafirliğe gittiği sırada baba anne, akrabaları Beşıko ailesinden bir çocuğun okula gittiğini duydu ve ona özendi. Oğlunun sülale adının yükselmesini istiyordu ve bu isteğini de gerçekleştirmiş oldu. Abhazya’da Açandara adlı bir köy bulunuyor, bu ad bir ağacın da adı, bu sözcük bir parça ses farkıyla Açerdan’a dönüşmüş, sonunda ad Açerdan adlı güzel bir ağacın adı olmuş.
Abreg Açerdan İkinci Dünya Savaşı sırasında 24 Temmuz 1941’de doğdu. Babası, Zulhace oğlu Nuh, Pşıjhable köylü idi ve orada büyüdü. Açerdan 7 yaşında iken babası Nuh, Hatığujıkuaye köyü kolhoz (köy tarım kooperatifi) başkanı yapıldı; çocukları Açerdan, Almir ve tek kız kardeşleri Zare (o adı ninesi Zerguaşe koymuştu) Hatığujıkuaye köyüne taşındılar ve oradaki okula devam ettiler. Açerdan köy okulunu gümüş madalya alarak bitirdi. Üç kardeş de okumayı seviyordu. Zeki ve çalışkan oldukları için ana baba ve büyük anne ve öğretmenleri de bu çocuklara özenli yaklaşıyorlardı. Ana babaları yaşamları ve çalışkanlıkları ile örnek alınacak kişiler idiler, çocuklarını da adil ve bilime değer veren kişiler olarak yetiştirmek için ellerinden geleni yaptılar.
Abreg Açerdan köy okulunu bitirdikten sonra, dayısı Lalıhu oğlu dil bilgini Avle Kazbek’i örnek alarak Tiflis Devlet Üniversitesi Kafkas Dilleri Bölümüne kaydoldu, 1963 yılında orayı bitirdi, 1968’de Gürcistan Bilimler Akademisi Dilbilimi Enstitüsü’nde doktora çalışmasına (аспирантурa) başladı, 1971’de “Adıge dilinde nominal bileşikler” (Именные композиты в адыгейском языке) konulu doktora tezini verdi (tez hocası ünlü Profesör G. V. Rogava idi). Rogova Tiflis’te öğrenim gören öğrenciler içinde en çalışkan öğrencinin Abreg Açerdan olduğunu söylüyordu. 2000 yılında Abreg Açerdan Rusya Bilimler Akademisi Dil Enstitüsü’nde doktora tezini “Adıge dilinde bitki isimleri: senkronik – diyakronik (artzamanlı) analiz” (Названия растений в адыгейском языке: синхронно-диахронный анализ) adlı çalışmasıyla (bilimsel danışmanı M. A. Komafe idi) pekiştirdi.
A. N. Abreg 1986-1991 yılları arasında Sovyetler Birliği Eğitim Bakanlığı tarafından Leipzig Üniversitesine bağlı K. Tsetkin adlı yüksek okuldaki Rus dili kürsüsüne doçent olarak gönderildi: Modern Rus dili ve Rus dili tarihi dersini okutmaya başladı, bu arada birçok Alman üniversitesinde okumalar (leksiye) yapıyordu. Takdire şayan büyük çalışmaları nedeniyle “Demokratik Alman Cumhuriyeti Emek Kahramanı” adlı en büyük ödülle onurlandırıldı. Ancak Almanya’daki rejim değişikliği sonucu madalya ve nişanlar verilmedi.
Abreg Açerdan Adıge Cumhuriyeti’nde Adıge dil bilimini çok yönlü olarak inceleyen ve geliştiren bilim insanı topluluğu içinde en önde gelen ünlü dil bilginlerinden biridir. Açerdan 56 yıldan beri dil bilimi konusunda çalışıyor, isteyerek ve içinden gelerek çalışıyor, durmadan dile ilişkin bir buluş, bir yenilik ortaya koyuyor, belirliyor, mevcudu çoğaltıyor, artırıyor, çalışkan bir bilim emekçisi.
A.N. Abreg iki monografi yayımladı: “Adıge dilinde bitki adları: senkronik ve diyakronik (artzamanlı) bir analiz”, “Adıge dilinde kelime varlığı ve oluşumu”, “Rusça-Adıgece fizyolojik terimler sözlüğü”nü (A. A. Pevneko ile birlikte) hazırladı. “Rus bilimsel terminoloji (linguistik) sözlüğü”nü (Genel Rus Dili Kürsüsü öğretim üyeleri ile birlikte) yayımladılar Dünya, Sovyetler Birliği, Rusya ve değişik RF yörelerinde düzenlenen konferans ve sempozyumlarda ilginç konuşma ve sunumlar yaptı.
Evet. Abreg Açerdan yaşamını bilime adadı, çok şeyin üstesinden geldi. Ayrıca güzel bir ailesi de var: Eşi Çokejıu Safiyet (ЦокъэжъыIу Сафыет) ile birlikte bir çocuk büyüttüler, şimdi oğulları da güzel bir aile kurmuş bulunuyor, Açerdan ve eşi iki torunları ile güzel günler geçiriyorlar. Açerdan’ın insanca yanı çok gelişmiş, gerçekçi ve doğru biri, özü ve sözü aynı biri; mensubu olduğu Adıge ulusuna çok değer veriyor, o doğrultuda elinden geleni esirgemiyor, ürünleriyle bir moral kaynağı oluyor. Büyük bir bilim insanı olan Nuh oğlu Abreg Açerdan’a sağlıklı bir yaşam, yüce düşüncelerini daha da yükseltmesini, geliştirmesini, mutluluk içinde bir yaşam sürdürmesini ve Tanrı’dan yaşadığı süre kadar bir süreyi onun ömrüne eklemesini diliyoruz.
Mamırıko Nuriyet
Adıge mak, 26 Temmuz 2021
Bir 1 kişi ve gözlük görseli olabilir
Yorum Yap