Tarihten dersler
Otuzuncu kuruluş yıldönümü nedeniyle, Adıge Cumhuriyeti’nin geçirdiği değişiklikler, devlet yapılanması, özerkliği izleyen cumhuriyetle birlikte gelen 100 yıllık yolculuk ve bunun taşıdığı önemi Adıge Cumhuriyeti ilk Devlet Başkanı Carıme Aslan ile Adıge Cumhuriyeti Yüksek Meclisi ilk Başkanı Lıuj Adam’a (ЛIыIужъу Адам) sorduk.
Carıme Aslan, Adıgey’in İlk Devlet Başkanı. Usta bir yönetici ve diplomat.
Carıme Aslan:
Çok sayıda ulusun bir arada yaşadığı Sovyetler Birliği’nde (SSCB) çok sayıda ulusal devlet birimi (субъект) vardı. Diğer uluslar gibi Adıgelerin de özerk bir yöresi vardı. Özerkliğimiz olmasaydı eriyip yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalabilirdik. Bir devlet yapılanmamız olması sayesinde toparlanma, eğitim ve bilim alanında ilerleme, tarım, ekonomi ve kültür alanında gelişme olanağını elde ettik. Yazı dilimiz, ulusal okullarımız ve ilk gazetemiz özerklik döneminde doğdu. Cumhuriyet, devlet yapılanmamızı daha da geliştirdi, devlet organlarımız çoğaldı, cumhuriyetteki yerleşim yerlerimizin görüntüleri değişti ve güzelleşti, altyapı yatırımları başladı, köylere doğalgaz verildi, yeni ve donanımlı yollar yapıldı, üretim arttı, gelişim olanca hızıyla sürüyor. Cumhuriyetimiz yöneticileri çok yönlü bir gelişim için ellerinden geleni yapıyorlar.
Önemli konulardan biri de barış, birbirine saygı, cumhuriyetteki etnik toplulukların uyumu ve barışçı yaşam ve bunu korumadır. Karaçay-Çerkes ve Kabardey-Balkar cumhuriyetleri ile kardeşçe ilişkiler içindeyiz. Bu cumhuriyetler yöneticileri ile her zaman dostça ilişkiler içindeydik. Kabardey-Balkar önderi K’ok’o Valeriy (КIокIо Валерий) yaman bir devlet adamı ve büyük bir insandı, yeteneği dikkate alınarak Rusya Federasyonu Federal Konseyi Başkan yardımcılığına seçilmişti. Erken yaşta aramızdan ayrıldı. Üzülüyorum, benden daha genç biriydi, aramızda yakın bir dostluk ilişkisi vardı. Üç kardeş cumhuriyet arasındaki ortak bağları, değerleri, ortak çalışma koşullarını geliştirmek için elimizden geleni yapıyorduk.
Gurur duyduğum başarılardan biri de soydaşlarımızı Kosova’dan geri getirmiş olmamız. Zorlu bir dönemde, savaş koşullarında, bir ülkeden başka bir ülkeye nüfus transferi yapmak, Rusya Federasyonu ve cumhuriyetimiz adına bir ilkti. O dönem ulusumuzu destekleyen ve ulusumuz yararına girişimlerde bulunanlar, barışçı yaşamı destekleyen önder kişiler idiler. Aramıza katılan soydaşlarımız uzun bir süreden beri bizlerden birileri oldular, cumhuriyetimizin gelişmesi için katkılarda bulunuyorlar, saygı ve sevgi dolu duygularının farkındayım.
Lıuj Adam
- Özerklik dönemini cumhuriyet dönemi izledi. Rus-Kafkas Savaşından sonra 1897 yılında yapılan ilk nüfus sayımında, Adıgeler, Kuban oblastı (- şimdiki Krasnodar Kray+Adıgey -) toplam nüfusunun sadece yüzde 2 kadarı idiler: 1920 bin nüfus içinde 30 bin. Şu anki Adıge Cumhuriyeti sınırları içine düşen bir alanda da 27 bin Adıge kalmıştı. Özerklik ulusun dağılmasını önledi ve toparlanmamızı sağladı. Hahurate Şıhançerıye özerk yönetimin Başı oldu. Devlet yapılanmasına kavuşmak, ekonomi ve kültürü geliştirici bir etken oldu. Özerk devlet temelinde ulus yeniden canlanmaya ve gelişmeye başladı. Sonunda Krasnodar Kray’dan ayrılıp ayrı bir devlet birimi ve bir cumhuriyet olduk. Bir devlet yapılanmasının simgeleri olarak da bayrak, arma ve marş kabul edildi. Çalkantılı bir dönem geçiriyorduk. İlk önce devlet bayrağını kabul ettik. Adıgelerin ulusal bayrağını cumhuriyetimizin bayrağı olarak kabul ettirmek için St. Petersburg’daki ilgili komisyona (Санкт-Петербург геральдическэ комиссие) temsilciler göndererek başvuruda bulunduk.
Adıgey’in İkinci Devlet Başkanı Şevmen Hazret. Kişilikli bir politika izledi.
Komisyon ulusal bayraklar üzerinde değişiklikler yapmanın doğru olmayacağını açıkladı (*). Adıge Cumhuriyeti’nde yaşayan diğer etnik toplulukların varlığını da dikkate alma bağlamında, Carıme Aslan Rusya Federasyonu Bayrağı ile Adıge Cumhuriyeti devlet bayraklarının birlikte kullanılmaları yönlü bir karar aldırdı. 160 yıl önceki Adıge ulusal bayrağı böylece bir devlet bayrağı olarak yeniden gönderlere çekilmeye başlandı. Başardığımız işlerden birisi de bu oldu. Devlet arması ve ulusal marş ise çekişmesiz kabul edildi.
Thakuşıne Aslan, Adıgey’in Üçüncü Devlet Başkanı. Akademisyen ve sosyolog.
Adıgey, diğer küçük özerk oblastlar (küçük iller, bölgeler) gibi, bağlı olduğu üst birimlerden, kraylardan en erkenden ayrılan oblastlardan biri oldu. O zamanki Krasnodar Kray Valisi Nikolay Kondratenko Krasnodar Televizyonunda bir konuşma yapmış ve şöyle demişti: En eski dönemlerden beri Adıgeler (Çerkesler) kendi topraklarında yaşıyorlar, Adıgelerin ayrı ve bağımsız bir devlet kurma hakları vardır, tarihimiz de bunu öngörüyor. Adıge Özerk Oblastı’nın kurucu önderi olan Hahurate Şıhançerıye Krasnodar Kray Valiliği önündeki meydanda toprağa verilmişti, başucuna da yazılı bir mezar taşı dikilmişti. Baskı (- Stalin -) döneminde mezar taşı sökülmüştü. Şimdi bu hatayı gidermek, tarihsel yanlışı düzeltmek, mezar taşını eski yerine koymak için kray yöneticilerine seslenmek gerekiyor. Hahurate Şıhançerıye, Adıgey ile Kuban yöresi arasında iyi ilişkiler bulunması için çalışmış olan biriydi. Ulusu geleceğe hazırlamak için tarihi iyi bilmek ve ondan ders çıkarmak gerekiyor.
Konuşmayı yapan:
Tev Zamir.
(*) – Bazı milliyetçi Rus milletvekilleri Adıge Bayrağı üzerine Rusluğu simgeleyen bir işaret konması ve bir değişiklik yapılmasını istiyorlardı. – hcy
Adıge mak, 2 Ekim 2021
